Κυριακή 6 Μαρτίου 2011
ΕΙΣΟΔΙΑ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗ
εὔχονται σέ ὅλους τούς ἀναγνῶστες καλή, εὐλογημένη καί καρποφόρο πνευματικά Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
φωτογραφία:
Ὑδατογραφία τοῦ Doug Patterson
Πρωτοπρεσβ. Κωνσταντίνου Καλλιανοῦ
Ἑσπέρας, Μέγα Προκείμενον... ἤ τῆς κυρα-Σαρακοστῆς τὰ εἰσόδια
Τό μενεξεδί δειλινό, ἡ μεγάλη καμπάνα τοῦ πρώτου κατανυκτικοῦ ἑσπερινοῦ, κι ὕστερα ἡ μικρὴ ἡ σύναξη τῶν πιστῶν, τῶν ὅσων πιστῶν, ποὺ περιμένουν μὲ τὸ ἄκουσμα τοῦ Μεγἀλου Προκειμένου νὰ δοῦν κι ἐφέτος νὰ εἰσοδεύει ἡ Κυρὰ-Σαρακοστή. Σοβαρή, σιωπηλή, μὲ τὸ λιπόσαρκο κορμί της νὰ κινεῖται ἀνάλαφρα μέσα στὸ νυχτωμένο ναὸ ποὺ εὐωδιάζει θυμίαμα, μελισσοκέρι καὶ τὸ ἄρωμα ποὺ ἔμεινε ἀπό τὴν πρωϊνὴ τὴ λειτουργία. Ποιὸς ξέρει, ἴσως νὰ τὸ ἀναδίνει κι ὁ Ἀμνὸς τῆς Προηγιασμένης ποὺ περιμένει πάνω στὴ Ἁγία Τράπεζα «σφαγιασθῆναι καὶ δοθῆναι εἰς βρῶσιν τοῖς πιστοῖς» (βλ. Χερουβικὸ Μ. Σαββάτου)...
Ἑσπέρας προκείμενον, λοιπόν, «Μὴ ἀποστρέψεις τὸ πρόσωπόν σου ἀπὸ τοῦ παιδός σου ὅτι θλίβομαι...». Οἱ στίχοι ἀκτινοβολοῦν μὲ ἀκρίβεια στὶς ψυχὲς τὸ φῶς τῆς Ἀναστάσεως, ποὺ ἄν καὶ ἀργεῖ, ἀχνοφέγγει στὸ βάθος τοῦ χρόνου, τοῦ χρόνου ποὺ ἄρχισε νὰ ντύνεται ἀπό ἀπόψε τὰ μώβ τοῦ πένθους. Μέχρι νὰ σκορπιστοῦν οἱ δάφνες καὶ τὰ ἄνθη τοῦ Μ. Σαββάτου στὸ «Ἀνάστα ὁ Θεός...», μαζὶ μὲ τὸ φωτεινό, τὸ ἀνοιξιάτικο χαμόγελο. Μέχρι τότε ὅμως...
Μέχρι τότε ὁ δρόμος εἶναι μακρὺς καὶ ἀνηφορικὸς. Κάπου-κάπου, σιμὰ στὰ βράδυα τῶν Χαιρετισμῶν, στὰ χαρμολυπικὰ τὰ Σάββατα καὶ τὶς φωτεινὲς τὶς Κυριακές, ξαποσταίνουμε, ὡς τὸ βράδυ τῆς Κυριακῆς ὅμως, ποὺ θ᾿ ἀκουστεῖ καὶ πάλι τὸ Μέγα Προκείμενο. Τότε, λοιπόν, θὰ περάσει ἀπό ἐμπρὸς μας ξανὰ ἡ Κυρα-Σαρακοστή, γιὰ νὰ μᾶς θυμίζει τὴν παρουσία της κι ἐμεῖς θὰ φυτέψουμε στὴν ψυχὴ μας ἄλλον ἔνα σπόρο ὑπομονῆς, καθὼς θὰ συλλαβίζουμε τὴν εὐχὴ τοῦ ''Ἁγίου τῆς κατανύξεως'', τοῦ ὁσίου Ἐφραὶμ τοῦ Σύρου. «Ναὶ, Κύριε, πνεῦμα ὑπομονῆς χάρισαί μοι..»
Ὅταν μὲ τὴ νύχτα ποὺ ἔρχεται, ἐπιστρέφουμε στὰ σπίτια μας, νοιώθουμε νὰ μᾶς συντροφεύει ἡ Κυρα-Σαρακοστὴ καὶ νὰ θρονιάζεται σὲ περίοπτη θέση, ἀφοῦ προηγουμένως μαζέψει ὅλα τὰ ἐδέσματα τῆς Τυρινῆς καὶ μᾶς θυμίσει τὸ τραγούδι ποὺ τὸ ἔλεγαν οἱ παλιὲς οἱ γιαγιές, ποὺ σήμερα δὲν ὑπαρχουν πιὰ καὶ μόνο τὰ λόγια τους περπατοῦν ἀνάμεσά μας, ὅπως οἱ σεβάσμιοι οἱ ἴσκιοι τους...
«Πάει οὑ κριάτους πέθανι / ψυχουμαχάει κι οὑ τύρους / κι παίρνει τὴ περηφανιά οὑ σκόρδους κι οὑ κρουμύδους».
Ἀπό κεῖ καὶ πέρα, ἀφοῦ μᾶς σερβίρει τὰ εὐώδη νηστίσιμα καὶ ντύσει τὸ σπίτι μὲ τῆς χαρμολύπης τὸ χιτῶνα, μᾶς ὁδηγεῖ στὸ εἰκονοστάσι καὶ μὲ περισσὴ φροντίδα μᾶς δείχνει τὴ Σταύρωση καὶ τὴν εἰς Ἅδου Κάθοδο τοῦ Κυρίου, γιὰ νὰ μᾶς φιλέψει μετὰ τὴν ἐλπίδα, ὅπως ὁ παπᾶς τὸ ἀντίδωρο στὴν Προηγιασμένη...
π. Κωνσταντῖνος Καλλιανός. Σκόπελος
Παρασκευή 4 Μαρτίου 2011
ΧΑΙΡΕ ΑΙΓΥΠΤΕ ΠΙΣΤΗ, ΧΑΙΡΕ ΛΙΒΥΗ ΟΣΙΑ
Χαῖρε Αἴγυπτε πιστή, χαῖρε Λιβύη ὁσία, χαῖρε Θηβαΐς ἐκλεκτή, χαῖρε πᾶς τόπος καί πόλις, καί χώρα, ἡ τούς πολίτας θρέψασα, τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν, καί τούτους ἐν ἐγκρατεία, καί πόνοις αὐξήσασα, καί τῶν ἐπιθυμιῶν, τελείους ἄνδρας τῶ Θεῶ ἀναδείξασα. Οὗτοι φωστῆρες τῶν ψυχῶν ἡμῶν ἀνεφάνησαν, οἱ αὐτοί τῶν θαυμάτων τῆ αἴγλῃ, καί τῶν ἔργων τοῖς τέρασιν, ἐξέλαμψαν νοητῶς, εἰς τά πέρατα ἅπαντα. Αὐτοῖς βοήσωμεν. Πατέρες παμμακάριστοι, πρεσβεύσατε, τοῦ σωθῆναι ἡμᾶς.
β΄στιχηρό τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς.
Κυριακή 27 Φεβρουαρίου 2011
Ο ΜΑΚΑΡΙΣΤΟΣ ΓΕΡΩΝ ΠΕΤΡΩΝΙΟΣ ΠΡΟΔΡΟΜΙΤΗΣ (+ 2011)
«Ἐπωμιζόμενος τόν ὁμολογουμένως βαρύν τοῦτον σταυρόν τοῦ ἁγίου ὑπουργήματος ὑμῶν, πιστεύομεν ὅτι κατά πολύ θά ἐλαφρυνθῆτε, ἀναλογιζόμενος, ὅτι τό ἔδαφος τοῦτο καλῶς ἐλειάνθη, ἐκαλλιεργήθη καί ἐσπάρη ὑπό τοῦ σεβαστοῦ καί ἀξιοθαυμάστου ὑμῶν προκατόχου.
Εἰς τό σημεῖον τοῦτο, ἡ Ἱ. ἡμῶν Μονή, μνείαν ίδιαιτέραν περί τοῦ πανοσιολογιωτάτου Γέροντος ἱερομονάχου Πετρωνίου ποιουμένη, εὐχαριστεῖ αὐτόν ἐκ βαθέων, διά τήν πολυετῆ καί ἄοκνον διακονίαν του, διά τήν μεγάλην προσφοράν του εἰς τήν προαγωγήν τῶν καλῶς νοουμένων συμφερόντων τῆς Ἱ. Σκήτης, ὡς καί διά τήν ἀνυπολόγιστον συμβολήν του εἰς τήν γενικωτέραν πρόοδον αὐτῆς, πνευματικήν τε καί ὑλικήν. Νῦν, ἔκρινεν, ὅτι ἦλθεν τό πλήρωμα τοῦ χρόνου ἵνα ἐφησυχάσῃ. Δεόμεθα, πρός Κύριον, ὅπως χαρίζηται αὐτῶ ἱκανά καί εἰρηνικά εἰσέτι ἔτη ἵνα ἀπολαύσῃ τούς καρπούς τῶν κόπων του, καί ἵνα εὐφρανθῆ ὁρῶν τήν ἐν Χριστῶ προκοπήν τῶν πνευματικῶν του τέκνων...»
Τά παραπάνω, ἀνάμεσα σέ ἄλλα σημαντικά, ἀνέφερε ὁ σεβαστός καθηγούμενος τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀρχιμανδρίτης Πρόδρομος, προσφωνώντας τόν νέο Δικαῖο τῆς «εὐκλεεστέρας καί γραφικοτέρας» κοινοβιακῆς Σκήτης Τιμίου Προδρόμου, ἱερομόναχο Ἀθανάσιο Προδρομίτη, κατά τήν τελετή τῆς ἐνθρονίσεως του, «εἰς διαδοχήν τοῦ πολιοῦ καί σοφοῦ Γέροντος ἱερομονάχου Πετρωνίου», ὅπως χαρακτηριστικά ὑπογραμμίστηκε. Λίγες μέρες πρίν, ὁ μακαριστός πλέον Γέρων Πετρώνιος Προδρομίτης, προγνωρίζοντας, τό πιθανότερο, τήν έπικείμενη κοίμησή του, εἶχε παραιτηθεῖ ἀπό τήν διαποίμανση τῆς Σκήτης.
Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης
Ἡ φωτογραφία προέρχεται ἀπό τό ἰστολόγιο paratiritis.blog. com
Ὁ π Πετρώνιος γεννήθηκε το 1914 στην κοινότητα Φαρκάσα του νομού Νεάμτς. Ο πόθος του από νέος ακόμα να γίνει μοναχός οδήγησε τα βήματά του στη Μονή Νεαμτς όπου και έγινε μοναχός. Έπειτα πήγε στην Μονή Αντίμ του Βουκουρεστίου ενώ σπούδασε και στη Θεολογική Σχολή του Βουκουρεστίου.
Το 1978 πήγε στο Άγιον Όρος. Ο π. Πετρώνιος πήγε εκεί με τη δεύτερη γενιά μοναχών, σταλμένοι από το Πατριαρχείο Ρουμανίας με σκοπό την πνευματική αναγέννηση της σκήτης του Τιμίου Προδρόμου
Από το 1984 ήταν και πνευματικός αλλά και βιβλιοθηκάριος της Σκήτης.
Όταν ο Placide Desseille ζήτησε από τον π. Μακάριο τον Σιμωνοπετρίτη να τον πάει σε κάποιον γέροντα για να ακούσει κάποιον πνευματικό λόγο, εκείνος μαζί με τον ηγούμενο Ελισσαίο και άλλους μοναχούς της συνοδείας τους τον πήγαν στον πατέρα Πετρώνιο.
Όταν ζήτησαν από τον γέροντα Αντριάν Φαγκατσεάνου να πεί κάτι για τον γέροντα Πετρώνιο εκείνος είπε: «Τον Πετρώνιο τον Προδρομίτη; Ο πιο ταπεινός, ο πιο ταπεινός, ο πιο ταπεινός»!
Πατώντας το πόδι του στην αθωνική γη της Σκήτης του Τιμίου Προδρόμου ο Νικολάε Μπαλτσιούτ θα γράψει: «Ο πατέρας Πετρώνιος είναι τόσο αγαπητός που τον συμβουλεύονται και οι Έλληνες και οι Ρουμάνοι μοναχοί»
Ο π Ιωαννίκιος από την Μονή Σίμωνος Πέτρα θα πει: «Ο π। Πετρώνιος ο Προδρομίτης συνταιριάζει τέλεια την αγάπη με την άσκηση και την πραότητα. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια ο γέροντας στεκόνταν όρθιος στις αγρυπνίες όλη νύχτα. Το να καθίσει για λίγο γονατιστός ήταν μια ευλογία»
Ψάχνοντας να βρω και κάτι άλλο να γράψω θυμήθηκα τι είχε γράψει πριν από 2 χρόνια στο ορθόδοξο περιοδικό Lumea Monahilor ο George Crasnean: «Έδειξα στην γυναίκα μου 3217 φωτογραφίες με αθωνίτες μοναχούς και την ρώτησα ποιός σου φαίνεται ''καλός άνθρωπος''. Απ' όλους διάλεξε τον π. Πετρώνιο ίσως επειδή τα μάτια του να ''πρόδωσαν'' την ξεχωριστή του ψυχή
Κανένας από όσους πέρασαν το κατώφλι της Σκήτης του Τιμίου Προδρόμου δεν μπορούν να ξεχάσουν το φως που εξέμπεμπε η μορφή του και τα πνευματικά λόγια που πρόσφερε καθισμένος σ' ένα παγκάκι κάτω από το φως της ανατολής ή του δειλινού.
«Μ' αρέσει να περπατάω, αυτή είναι η χαρά μου, επειδή πολλοί Άγιοι Πατέρες αγίασαν τις πέτρες τούτες με τον ιδρώτα τους» έλεγε ο γέροντας. Πατώντας στα χνάρια αυτών των πατέρων, αισθανόταν την χαρά της κοινωνίας και της αδιάλειπτης προσευχής
Ο Θεός να τον αναπαύει.»
Ἀπό τό ἱστολόγιο: proskynitis।blogspot.com
Κυριακή 20 Φεβρουαρίου 2011
ΜΝΗΜΗ ΜΟΝΑΧΟΥ ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΟΥ. 20 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ (+1991). ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 1
Ἄγνωστα καί ἀνέκδοτα Ὑμνογραφήματα
Συμβολή στή μελέτη τῆς ζωῆς καί τοῦ ἔργου του
Στή μικρή πλήν ἀξιόλογη Βιβλιοθήκη τοῦ Κυριακοῦ τῆς Σκήτης Ἁγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων, ἀλλά καί τίς Βιβλιοθῆκες ὁρισμένων ἀπό τίς Καλύβες της, φυλάσσονται μεταξύ τῶν 300[1] καί πλέον χειρογράφων κωδίκων, καί ὁρισμένοι πού περιλαμβάνουν εἴτε παντελῶς ἄγνωστα, εἴτε γνωστά ἀλλά ἀνέκδοτα ὑμνογραφικά ἔργα[2] τοῦ ἀειμνήστου Ὑμνογράφου τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας Γερασίμου μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου (1905-1991)[3]. Ὁρισμένα μάλιστα ἀπό τά ἔργα αὐτά, ἐκτός τοῦ σημαντικοῦ γεγονότος ὅτι εἶναι χρονολογημένα καί παραδίδονται ἀπό τή γραφίδα τοῦ ἴδιου τοῦ ποιητοῦ τους, θά πρέπει νά ὑπογραμμιστεῖ, ὅτι ἀποτελοῦν –μέ βάση τή μέχρι σήμερα ἔρευνα- τά πρωϊμότερα ποιητικά ἔργα τῆς σημαίνουσας αὐτῆς ἁγιορειτικῆς προσωπικότητας, χρονολογημένα ἀπό τό 1926 καί ἐντεῦθεν.
Τό σύνολο τῶν ὑμνογραφημάτων αὐτῶν δημιούργησε ὁ μακαριστός π. Γεράσιμος[4] –μέσα στά πλαίσια ἐργοχειρικῆς τέχνης, ὅπως στάθηκε γι᾿ αὐτόν ἡ ὑμνογραφία- κατόπιν παραγγελίας Καυσοκαλυβιτῶν γερόντων, καί προοριζόταν γιά τήν κάλυψη λειτουργικῶν ἀναγκῶν εἴτε τοῦ Κυριακοῦ τῆς Σκήτης εἴτε τῶν Καλυβῶν τους εἴτε ἀκόμη καί τῶν ἰδιαιτέρων πατρίδων τους, ὅπως θά δοῦμε παρακάτω.
Στήν ἐπαινετή προσπάθεια τῶν Καυσοκαλυβιτῶν πατέρων νά τιμοῦν μέ λαμπρούς ὕμνους καί ὠδές πνευματικές τόσο τήν Ἁγία Τριάδα στήν ὁποία εἶναι ἀφιερωμένη ἡ σκήτη καί ὁ Κυριακός ναός της, ὅσο καί τούς ἁγίους πολιούχους της, ὀφείλεται ἡ σύνθεση ἀπό τόν π. Γεράσιμο Παρακλητικοῦ κανόνα στήν Ἁγία Τριάδα, Ἀκολουθίας τοῦ ὁσίου Μαξίμου τοῦ Καυσοκαλύβη μετά Παρακλήσεως καί Χαιρετισμῶν[5] καθώς καί Ἀκολουθίας στήν ἀπό κοινοῦ μνήμη τῶν ὁσίων Μαξίμου, Νήφωνος καί Ἀκακίου, πού βρίσκονται σέ κώδικες τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Κυριακοῦ.
Δύο ἀπό τούς διαδόχους τοῦ γνωστοῦ ἱερομονάχου Χαρίτωνος τοῦ Πνευματικοῦ τοῦ Τρικκαίου (1876-1906)[6], οἱ μοναχοί Χαρίτων (Τράπαλης) καί Ἀθανάσιος (Κυριακόπουλος), πού μόναζαν στήν Καλύβη τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου τῶν Καυσοκαλυβίων, κατάγονταν ἀπό τήν κωμόπολη Δάφνη (παλαιά Στρέζοβα) τῶν Καλαβρύτων। Σ᾿ αὐτήν καί σέ διάφορους ναούς της πού μερίμνησαν γιά τήν ἀνακαίνισή τους, οἱ πατέρες αὐτοί ἀφιέρωσαν καί φορητές εἰκόνες, ἱστορημένες οἱ περισσότερες ἀπό τούς διάσημους καυσοκαλυβίτες ζωγράφους Ἰωασαφαίους[7]. Μέ δική τους πάλι πρωτοβουλία, θέσπισαν ἑορτές γιά τίς ἱερές αὐτές εἰκόνες καί γιά νά καλύψουν τίς σχετικές λειτουργικές ἀνάγκες πού προέκυψαν, παρήγγειλαν στόν ἀρχάριο τότε μοναχό καί εὔελπη ὑμνογράφο μοναχό Γεράσιμο, τόν «ἐξ Ἠπείρου καταγόμενο», πού ἀσκεῖτο στήν ἐρημική τότε περιοχή τῆς Μικρᾶς Ἁγίας Ἄννης, νά συνθέσει εἴτε πλήρεις πανηγυρικές Ἀκολουθίες, εἴτε συμπληρώσεις Ἀκολουθιῶν εἴτε Κανόνες, Μεγαλυνάρια, Ἐγκώμια, Οἴκους Χαιρετιστήριους, Παρακλητικούς Κανόνες, Ἀπολυτίκια, Κοντάκια κ.ἄ. Ὁρισμένες φορές, ὁ π. Γεράσιμος συνέταξε καί Συναξαριακά κείμενα ἤ Ὑπομνήματα γιά τίς ἑορτές πού ὑμνολογοῦσε. Τά περισσότερα ἀπό τά ἔργα αὐτά εἶναι ἰδιόγραφα τοῦ ποιητοῦ τους καί χρονολογημένα.
Γιά τίς ἀνάγκες τῶν πατέρων τῆς Καλύβης τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου καί κατόπιν αἰτήσεώς τους, ὁ π. Γεράσιμος συνέθεσε τά ὑμνογραφήματα πού παρουσιάζουμε στήν παρούσα μελέτη. Ὁ κοινός Παρακλητικός κανόνας καί οἱ Χαιρετισμοί στούς ἁγίους Ἰωάννη τό Θεολόγο, Νικόλαο καί Ἀθανάσιο Ἀθωνίτη θά πρέπει νά ἑρμηνευτεῖ, ἐκτός ἀπό τό γεγονός ὅτι ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος εἶναι ὁ κτίτορας τῆς κυριάρχου μονῆς Μεγίστης Λαύρας, καί ἀπό τήν ὕπαρξη δύο παρεκκλησίων στήν ἴδια Καλύβη: τό μεγαλύτερο, τοῦ Ἁγ. Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου, πού ἀνακαίνισε στά 1766 ὁ ἱερομόναχος Παΐσιος ὁ Μυτηλιναῖος († 1801) καί τό μικρότερο, τοῦ Ἁγ. Νικολάου.
Γιά τίς ἀνάγκες τῆς ἀρχαιότερης Καλύβης τῶν Καυσοκαλυβίων, αὐτῆς τοῦ Ἁγίου Ἀκακίου, γράφηκαν τόσο οἱ Χαιρετισμοί τοῦ ἱδρυτοῦ τῆς σκήτης ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὅσο ἡ Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος Παχωμίου καθώς καί τό συμπλήρωμα τῆς Ἀκολουθίας τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ· ὑμνογραφήματα γιά δύο Νεομάρτυρες οἱ ὁποῖοι ἀσκήθηκαν ὡς ὑποτακτικοί τοῦ ὁσίου Ἀκακίου στήν Καλύβη του, πρό τοῦ μαρτυρίου τους[8]।
Ὅπως προκύπτει ἀπό τή μελέτη μας, οἱ ὀρεσίβιοι οἰκιστές τῆς πλέον ἀπομακρυσμένης ἁγιορειτικής σκήτης, ἦταν οἱ πρῶτοι οἱ ὁποῖοι, ἐκτιμῶντας τό ποιητικό χάρισμα τοῦ ἀρχάριου τότε μοναχοῦ Γερασίμου, τοῦ ζήτησαν νά συνθέσει ὑμνογραφήματα γιά τίς λειτουργικές τους ἀνάγκες. Πρόκειται, ὅπως διαπιστώνουμε ἀπό τό χρόνο συνθέσεως τῶν περισσότερων ἀπ’ αὐτά (1926 καί ἐντεῦθεν), γιά τά πρῶτα –βάση ἀκριβοῦς χρονολογήσεως- ἀπό τά εὑρισκόμενα ἔργα, πού συνέθεσε ὁ μακαριστός ὑμνογράφος. Εἶναι μάλιστα χαρακτηριστικό ὅτι ἀνάμεσα στά σήμερα παρουσιαζόμενα ἔργα βρίσκεται καί τό παλαιότερο χρονολογημένο ἔργο τοῦ π. Γερασίμου. Πρόκειται γιά τά «Μεγαλυνάρια ψαλλόμενα πρός τήν Ὑπερούσιον καί Ζωαρχικήν Τριάδα καί εἰς τούς Ὁσίους καί Θεοφόρους πατέρας ἡμῶν Μάξιμον τόν Καυσοκαλυβίτην, Νήφωνα καί Ἀκάκιον». Γράφηκαν ἀπό τόν π. Γεράσιμο τό 1926, δύο μόλις ἔτη μετά τήν κουρά του ὡς μοναχοῦ καί σέ ἡλικία μόλις 19 ἐτῶν.
Στή συνέχεια, παραθέτουμε τόν Κατάλογο τῶν 48 αὐτῶν ἔργων ἀπό 15 κώδικες πού εἶναι θησαυρισμένοι στό Κυριακό καί σέ ὁρισμένες ἀπό τίς Καλύβες τῆς Σκήτης, περιγράφοντας συνοπτικά τά ὑμνογραφήματα (καί τά συναξαριακά κείμενα) τοῦ π Γερασίμου καί κάνοντας παράλληλα τίς ἀπαραίτητες γι’ αὐτά ἐπισημάνσεις.
Ὡς Ἐπίμετρο τῆς παρούσας μελέτης, πρωτοδημοσιεύουμε τά τρία ἀρχαιότερα ἀπό τά ποιήματα αὐτά: τά ἀνωτέρω Μεγαλυνάρια (ἔτος 1926), τόν Κανόνα τῆς ἐν Στρεζόβῃ εὐρισκομένης Εἰκόνος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί ἐπιλεγομένης τοῦ «Ἀκαθίστου Ὕμνου (ἔτος 1928) καί τόν κυρίως κανόνα ἀπό τόν Παρακλητικόν κανόνα εἰς τήν Πάνταρχον καί Ζωοποιόν Παναγίαν Τριάδα (ἔτος 1928).
Ὡς ταπεινή μας συμβολή στή σπουδή τοῦ ποιητικοῦ ἔργου τοῦ ἀείμνηστου αὐτοῦ ὑμνογράφου, ἄς θεωρηθεῖ ἡ παροῦσα μελέτη μας.
Ἀπόσπασμα ἀπό τήν ὁμώνυμη μελέτη τοῦ γράφοντος πού δημοσιεύθηκε στό περιοδικό «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς», τεῦχ. 811 (2006), σ. 789-827.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] Στή Βιβλιοθήκη τοῦ Κυριακοῦ φυλάσσονται 242 χειρόγραφοι κώδικες περί τῶν ὁποίων ἐκπονήσαμε τό πρόσφατα ἐκδοθέν ἔργο μας: Κατάλογος τῶν Χειρογράφων Κωδίκων τοῦ Κυριακοῦ τῆς Σκήτης Ἁγ. Τριάδος Καυσοκαλυβίων, ἔκδ. Ἀ. Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2005 (στό ἑξῆς, Παταπίου μον., Κατάλογος).
[2] Ἡ ὕπαρξη ὁρισμένων ἀπό τά ἔργα αὐτα γνωστοποιήθηκε γιά πρώτη φορά μέ τή δημοσίευση τοῦ παραπάνω Καταλόγου μας, μιά πού εἶναι ἀκατάγραφα στά Εὑρετήρια πού δημιούργησε ὁ ἀρχιμανδρ. π. Γεώργιος Χρυσοστόμου στήν πολύ σημαντική του μελέτη: Τό ἔργον τοῦ ὑμνογράφου Γερασίμου μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου. Εὑρετήρια, Θεσσαλονίκη 1997 (στό ἑξῆς: Εὑρετήρια).
[3] Γιά τό μοναχό Γεράσιμο βλ. ἐνδεικτικά: Μαρτζέλου Γ., "Ὁ ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας", Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 75 (1992), σ.1287-1296. Θεοκλήτου μοναχοῦ Διονυσιάτου, Γεράσιμος Μοναχός Μικραγιαννανίτης Ὑμνογράφος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, Θεσσαλονίκη 1997. Χρυσοστόμου Γεωργίου, ἀρχιμανδρ., Ὁ ὑμνογράφος Γεράσιμος μοναχός Μικραγιαννανίτης καί οἱ Ἀκολουθίες του σέ ἁγίους τῆς Θεσσαλονίκης. Συμβολή στή μελέτη τοῦ βίου καί τοῦ ἔργου του, Θεσσαλονίκη 1997. Ὑμνήτωρ. Τόμος Ἀναμνηστήριος Γέροντος Γερασίμου Μοναχοῦ Μικραγιαννανίτου, Βέροια 2001.
[4] Στό σημεῖο αὐτό θά πρέπει νά ἐπισημανθεῖ ἡ ἀξιέπαινη προσπάθεια πού ἐπιμελῶς καταβάλει στίς μέρες μας ἡ φίλεργη συνοδία τοῦ ὁσιωτάτου Γέροντος μοναχοῦ Σπυρίδωνος, ὅπως καταγραφεῖ καί ἀξιοποιηθεῖ τό σύνολο τῆς πνευματικῆς δημιουργίας τοῦ ἀειμνήστου γέροντός τους, π. Γερασίμου. Ὡς συμβολή στήν προσπάθειά τους αὐτή ἄς θεωρηθεῖ ἡ παροῦσα μελέτη.
[5] Τἀ ἔργα αὐτά ἐκδόθηκαν πρόσφατα ἀπό τόν γράφοντα στό ἔργο: Ὅσιος Μάξιμος ὁ Καυσοκαλύβης. Ἁγιολογία-Ὑμνογραφία-Τέχνη. Συμβολή στή μελέτη τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ κατά τόν 14ο αἰ., ἔκδ. Μυγδονία, Θεσσαλονίκη 2010.
[6] Γιά τόν περίφημο αὐτόν πνευματικό βλ. Παταπίου μοναχοῦ Ἁγιορείτου, Χαρίτων ὁ Πνευματικός (1836-1906). Βίος καί Ἔργα, ἔκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2003.
[7] Πληροφορίες γιά τή δραστηριότητά τους αὐτή μᾶς παρέχονται σέ ἀρκετά χειρόγραφα τῆς Βιβλιοθήκης τοῦ Κυριακοῦ πού προέρχονται ἀπό τήν Καλύβη τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου.
[8] Περί τῶν ἁγίων αὐτῶν βλ. Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, Ἅγιος Ἀκάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης. Ἀπό τό περιβόλι τῆς Παναγίας στόν κῆπο τοῦ Θεοῦ, ἔκδ. Καλύβης Ἁγίου Ἀκακίου, Ἅγιον Ὄρος 2001.
Κυριακή 13 Φεβρουαρίου 2011
ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΕΞ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ. ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 2
Ὅπως ἀπέδειξε ὁ ἱστορικὸς τῆς Σκιάθου Ἰω. Ν. Φραγκούλας, οἱ ἱερεῖς ποὺ ἀναφέρονται στὰ διηγήματα τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη, κι ἐδῶ μνημονεύω μόνο τὰ σκιαθίτικα, εἶναι πρόσωπα ὑπαρκτά. Ἔτσι, ἐκτὸς ἀπό τὸν πατέρα του, τὸν παπα-Ἐμμανουὴλ, μνημονεύονται στὶς σελίδες του καὶ οἱ ἄλλοι ἐφημέριοι τῶν ἐνοριῶν τῆς Σκιάθου τοῦ τέλους τοῦ 19ου αἰ. Ὀφειλὴ ἐξάπαντος τιμητικὴ καὶ δικαία.
Οἱ ἐν λόγω ἐφημέριοι, λοιπόν, ποὺ δὲν ἔχουν καμμία ὑπεροψία ἤ διοικητικὲς καὶ ἄλλες ἰκανότητες, γιατὶ διακρατοῦν στὴ συνείδησή τους ὅτι εἶναι λειτουργοὶ τοῦ Ὑψίστου καὶ ταπεινοὶ Του διάκονοι, μοναδικό τους κριτήριο εἶναι ἡ μέριμνα γιὰ τὸ ποίμνιό τους μὲ τὶς δυνάμεις ποὺ διαθέ-τουν, δίχως νὰ νοιάζονται γιὰ τὴν προσωπική τους προβολὴ καὶ τὸ γόητρό τους. Τὶ τὸ χρειάζονται, ἄλλωστε, άφοῦ δὲν προσθέτει στὴν ψυχή τους τίποτε, ἄλλο, παρὰ μονάχα τὸ δηλητήριο τῆς ἔπαρσης καὶ τοῦ ναρκισσισμοῦ; Ἥσυχα, ταπεινά, κάποτε καὶ μὲ χιοῦμορ, διαλέγονται μὲ τοὺς ἁπλοϊκοὺς νησιῶτες, τοὺς ἐνορίτες τους, ποὺ τοὺς γνωρίζουν πολὺ καλὰ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ τοὺς ἀντιμετωπίζουν μὲ εἰλικρίνεια καὶ φιλαδελφία, δίχως κανένα ἴχνος προσποιητῆς-φαρισαϊκῆς προσέγγισης. Κι αὐτὸ τοὺς ἀναπαύει, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐνισχύει.
Παράλληλα, παρατηροῦμε καὶ τὴν ἀπουσία τοῦ κηρύγματος ἀπὸ μέρους ἐκείνων τῶν ἱερέων, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει παραίτηση ἀπό τὸ καθῆκον τῆς διδαχῆς καὶ τοῦ καταρτισμοῦ τῶν πιστῶν. Γιατὶ κήρυγμα γι᾿ αὐτοὺς τοὺς ἁπλοὺς καὶ ὀλιγογράμματους στὴν πλειοψηφία τους παπάδες εἶναι ἡ γνήσια λειτουργικὴ διακονία καὶ ζωή. Ὡστόσο πρέπει νὰ τονιστεῖ ὅτι οἱ ἐν λόγω ἱερεῖς δὲν ἀφήνουν κάποιες εὐκαιρίες, γιὰ νὰ νουθετήσουν τὸ ποίμνιό τους χρησιμοποιώντας τὴ διδαχὴ, μὲ λόγια λιτὰ, χωρὶς ὑπεροψία καὶ προσπάθεια νὰ πείσουν τοὺς γύρω. Γι᾿ αὐτὸ καὶ στη-ρίζονται στὸν γνήσιο ποιμαντικὸ διάλογο, μὲ σκοπὸ νὰ συνδράμουν τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων.
Ἰκανὰ παραδείγματα βλέπουμε στὰ διηγήματα «Στὸ Χριστό, στὸ Κάστρο», «Λαμπριάτικος ψάλτης», κ.ἀ. Παραδείγματα ποὺ ἐπιτρέπουν στὸν ἀναγνώστη νὰ μαθητεύσει στὸν ἁγνὸ, ἄδολο καὶ τίμιο διάλογο, ἄσχετ᾿ ἄν τὸν ξυνίζουν φράσεις, ὅπως «- Ἔ! Πανάγο, γείτονα, δὲ ξέρουμε, βλέπω, τὶ λέμε... Ποῦ εἴμαστε ἐμεὶς ἰκανοὶ νὰ τὰ καταλάβουμε αὐτά...». Τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ παπα-Φραγκούλη ἀπευθύνονται στὸν γείτονά του, τὸν Πανάγο τὸν καραβομαραγκό, ὅταν ἐκεῖνος, ἐν τῇ ἀφελείᾳ του ἀσφαλῶς, εἶπε πὼς ἄν ἤθελε ὁ Χριστὸς νὰ τὸν λειτουργήσουν, ἀνήμερα τὰ Χριστούγεννα θὰ ἔκανε καλωσύνη, ὥστε νὰ μπορέσουν νὰ μεταβοῦν στὸ δύσβατο Κάστρο. Γιὰ νὰ ἐξηγήσει στὴ συνέχεια ὁ «παλαιὸς ναυτικὸς»καὶ σημερινὸς παπᾶς, ὁ παπα-Φραγκούλης δηλαδή, ὅτι ἡ βαρυχειμωνιὰ γίνεται γιὰ καλὸ, καὶ γιὰ, τὴν εὐφορίαν τῆς γῆς καὶ γιὰ ὑγεία ἀκόμα. Ἀνάγκη ὁ Χριστὸς δὲν ἔχει νὰ πᾶνε νὰ τὸν λειτουργήσουνε... Μὰ ὅπου εἶναι μία μερικὴ προαίρεσις καλή, κ᾿ ἔχῃ κανεὶς τὸ χρέος νὰ πληρώσῃ, ἄς εἶνε καὶ τόλμη ἀκόμα, καὶ ὅπου πρόκειται νὰ βοηθήσῃ κανεὶς ἀνθρώπους, καθὼς ἐδῶ, ἐκεῖ ὁ Θεὸς ἔρχεται βοηθὸς καὶ ἐναντίον τοῦ καιροῦ, καὶ μὲ χίλια ἐμπόδια. Ἐκεῖ ὁ Θεὸς συντρέχει καὶ μὲ εὐκολίας πολλὰς καὶ μὲ θαῦμα ἀκόμα...»
Δὲ νομίζω νὰ ἔγινε ποτὲ τόσο σαφὲς καὶ παράλληλα βιωματικὸ μάθημα ὁμιλητικῆς, κηρυκτικῆς δηλ. τέχνης, ὅπου κυριαρχεῖ ἡ ἀντιστοιχία λόγου καὶ πίστεως. Μάθημα γιὰ μᾶς τοὺς κατοπινοὺς, ποὺ ἀρεσκόμασε στὴ θήρευση λόγων καὶ ἐντυπωσιακῶν ἐκφράσεων γιὰ ἐπίδειξη.
Ὁ παπα-Διανέλλος πάλι τοῦ διηγήματος «Ἐξοχικὴ λαμπρή», ὅταν γίνεται λόγος γιὰ τὰ μνημόσυνα- τὸ λεγόμενο κολλυβαδικὸ ζήτημα ἐξακολουθεῖ, βλέπετε, νὰ προβληματίζει- ἐν ἡμέρᾳ, μάλιστα, συμβολικῇ, ἐκείνη τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, ὕστερ᾿ ἀπὸ διήγηση ποὺ εἶχε, νουθετικῷ τῶ τρόπῳ, ἀφηγηθεῖ ὁ παπα-Θεόφιλος (ὁ Μπουσιόπουλος, ἄραγε;) τονίζει μὲ σαφῆ τρόπο τὸ πόσο ὠφελοῦνται οἱ ψυχὲς ἀπό τὰ μνημόσυνα. Φυσικὰ ὄχι ἐκεῖνες τὶς τελετὲς ποὺ κατέληξαν νὰ γίνουν κοινωνικὲς ἐκδηλώσεις, ἀλλὰ τὶς μυστηριακὲς πράξεις τῆς Ἐκκλησίας, στὶς ὁποῖες κυριαρχεῖ ὁ εὐχαριστιακὸς-προσευχητικὸς χαρακτήρας (πρβλ. «Τὸ μυστήριον τῶν ἱερῶς κεκοιμημένων» τοῦ Ἀγ. Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου). Ἐξηγεῖ, λοιπόν, ὁ παπα-Διανέλλος, ὅτι ὁ σκοπὸς ποὺ εἰπώθηκε ἡ διηγήση ἀπό τὸν παπα-Θεόφιλο, ὅτι δηλ. κάποιος σώθηκε ἀπό τὸ θάνατο, «δὲν ἦτον νὰ δειχθῇ ἡ παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ, ὅπου εἶναι ἀποδειγμένη δι᾿ ἀπείρων θαυμάτων, ἀλλὰ νὰ φανερωθῇ μόνον ἡ δύναμις τῶν μνημοσύνων καὶ τῶν διά τοὺς νεκροὺς προσφορῶν, καὶ ὅτι τίποτε τὸ ὁποῖον θυσιάζει ὁ ἄνθρωπος, τίποτε τὸ ὁποῖον προσφέρει εἰς τὸν Θεόν, εἰς τοὺς πτωχούς, καμμία καλὴ πρᾶξις, καμμία ἀρετή, καμμία ὑπομονή, κανὲν μαρτύριον, κανὲν δάκρυ, τίποτε δὲν χάνεται. Ὅλα σπείρονται εἰς γῆν ἀγαθήν, ὡς κόκκος τοῦ σίτου, εἶπεν ὁ Κύριος, ὅπου ἐὰν πέσῃ εἰς τὴν γῆν καὶ ἀποθάνῃ (καὶ τοιαῦτα εἶναι τὰ κόλλυβα, τοιοῦτοι καὶ οἱ νεκροί), πολὺν καρπὸν φέρῃ». Λόγια λιτὰ, νοικοκυρεμένα, φροντισμένα νὰ νουθετοῦν, γιατὶ δὲν ἐπιζητεῖ αὐτὸς ποὺ τὰ λέει νὰ ἐντυπωσιάσει καὶ νὰ δεχθεῖ ἐπευφημεῖες καὶ χειροκροτήματα, ἀλλὰ νὰ οἰκοδομήσει καὶ νὰ συνδράμει τὶς ψυχὲς ποὺ τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Χριστός.
( Πολύτιμος σύμβουλος στὴ μελετη αὐτὴ εἶναι τὸ βιβλίο τοῦ καθ. Ἀνέστη Γ. Κεσελόπουλου, Ἡ λειτουργικὴ παράδοση στὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Πουρναρᾶς, Θεσσαλονίκη 1994. Ἐπίσης γιὰ τὸ ζήτημα τοῦ διαλόγου βλ. τὸ πολὺ καλὸ βιβλίο τοῦ π. Φιλοθέου Φάρου, Ὁ διάλογος, Ἀκρίτας, Ἀθήνα )
π. Κων. Ν. Καλλιανός, Σκόπελος
Τετάρτη 9 Φεβρουαρίου 2011
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΛΟΓΟ ΤΩΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ
Παιδαγωγικές διαστάσεις
Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τή μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ἑορτή πού ἔχει καθιερωθεῖ ὡς γιορτή τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας, μιά πού οἱ ἑορταζόμενοι Ἅγιοι ἔθεσαν τίς βάσεις θά λέγαμε, ἀξιοποίησαν τόν Ἑλληνικό Λόγο, ὁ ὁποῖος ἦταν στήν ἐποχή τους ὁ κυριότερος φορέας τοῦ παγκόσμιου πολιτισμοῦ, στό νά φθάσει ὁ Λόγος αὐτός καί νά γίνει μεθεκτός σ᾿ ὅλο τόν κόσμο ὁ λόγος τοῦ Εὐαγγελίου...
(...) Ἀφοῦ στήν ἀρχή ὁρίσουμε τίς «πνευματικές», κατά κάποιον τρόπο, συντεταγμένες τῆς κατά Θεόν παιδαγωγίας, σύμφωνα μέ τήν ὀρθόδοξη παράδοση, θά ἐστιάσουμε στή συνέχεια τήν προσοχή μας στήν πνευματική συνδρομή τῶν Ἁγίων τῆς Ἐκκλησίας μας στή διαμόρφωση κυρίως τῆς ποιμαντικῆς καί τῆς παιδαγωγίας τῶν νέων ἀνθρώπων. Πιό εἰδικά ὅμως, θά προσπαθήσουμε νά δοῦμε τό θέμα μας προσεγγίζοντας τόν λόγο τῶν ἁγιασμένων ἐκείνων μορφῶν, πού ἀσκήθηκαν, ἄνθησαν καί καρποφόρησαν πνευματικά στό Περιβόλι τῆς Παναγίας μας, ὅπως πολύ εὔστοχα ὀνομάζει ὁ εὐσεβής λαός μας τό Ἅγιον Ὄρος....
(...) Οἱ Ἁγιορεῖτες Ἅγιοι καί οἱ ἄλλες ἁγιασμένες ἁγιορειτικές μορφές στάθηκαν, ἀνάμεσα σέ ἄλλα, γνήσιοι πνευματικοί Πατέρες, εἶχαν φθάσει σέ ὑψηλά μέτρα πνευματικότητας καί γι᾿ αὐτό μποροῦσαν νά λειτουργοῦν ὡς παιδαγωγοί καί ἀκόμη ὡς οἰκογενειακοί σύμβουλοι, κατά κάποιον τρόπο. Ἡ παιδαγωγική πού ἐφάρμοζαν, θεμελιωμένη πάνω στή διακονία τῆς πνευματικῆς πατρότητας, δέν ἦταν ἄλλη ἀπό τήν παιδαγωγική τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, πού διασώζεται μέχρι καί τίς μέρες μας, μέσα ἀπό τήν ἡσυχαστική καί φιλοκαλική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας...
(...) Ἔλεγε ὁ γέρων Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης:
«Αὐτά πού θέλετε νά πεῖτε στά παιδιά σας, νά τά λέτε μέ τήν προσευχή σας. Τά παιδιά δέν ἀκοῦν μέ τά αὐτιά⋅ μόνο ὅταν ἔρχεται ἡ Θεία Χάρις πού τά φωτίζει, τότε ἀκοῦνε αὐτά πού θέλουμε νά τούς ποῦμε. Ὅταν θέλετε νά πεῖτε κάτι στά παιδιά σας, πέστε το στήν Παναγία κι αὐτή θά ἐνεργήσει. Ἡ προσευχή σας αὐτή θά γίνει ζωογόνος πνοή, πνευματικό χάδι, πού χαϊδεύει, ἀγκαλιάζει, ἕλκει τά παιδιά»...
(...) Ἡ ἀγάπη εἶναι προϋπόθεση γιά νά φέρει τό ἐπιδιωκόμενο ἀποτέλεσμα τοῦ ἐλέγχου τῶν σφαλμάτων τοῦ ἄλλου κι αὐτό εἶναι κάτι πού τό ὑπογραμμίζει ὁ πατήρ Παΐσιος ὁ Ἁγιορείτης: «Ὅταν ἐλέγχουμε κάποιον ἀπό ἀγάπη, εἴτε τήν καταλαβαίνει ὁ ἄλλος τήν ἀγάπη μας εἴτε ὄχι, ἡ ἀλλοίωση γίνεται στήν καρδιά του, ἐπειδή κινούμαστε ἀπό καθαρή ἀγάπη. Ἐνῶ ὁ ἔλεγχος πού γίνεται χωρίς ἀγάπη, μέ ἐμπάθεια, τόν κάνει τόν ἄλλο θηρίο γιατί ἡ κακία μας προσκρούει στόν ἐγωϊσμό του...Ὅταν ἀνεχώμαστε τόν ἄλλον ἀπό ἀγάπη, ἐκεῖνος τό καταλαβαίνει»...
(...) Οἱ ἅγιοι καί οἱ ἄλλες ἁγιασμένες μορφές τοῦ Ἁγίου Ὄρους, παλαιοί καί σύγχρονοι, ζῶντας στό θεῖο γνόφο τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, μποροῦσαν νά ὁδηγήσουν στήν Ἄνω Ἱερουσαλήμ, νά διδάξουν τή νοερά προσευχή, νά καθοδηγήσουν στήν πνευματική ζωή, νά ἐνισχύσουν στίς δοκιμασίες καί τούς πειρα¬σμούς τῶν ἄλλων....
(...) Μέ τόν πλήρη θεϊκῆς ἐμπειρίας λόγο τους ἄγγιξαν τίς διψασμένες ψυχές, συνδύασαν τό φωτισμένο λόγο μέ τό ζωντανό βίωμα καί μετέφεραν τή θεολογία ἀπό τό στοχασμό στήν προσωπική ζωή...
(...) Ἄντλησαν δυνάμεις ἀπό τίς ἀστείρευτες ἁγιορείτικες πηγές γιά λίγα μόνο χρόνια καί μεταμορφώθηκαν σέ παγκόσμιους ἀναμορφωτές τῆς πνευματικῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς...''
Ἀποσπάσματα ἀπό διάλεξη τοῦ Γέροντος τῆς καλύβης Ἁγ. Ἀκακίου, Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, στόν ἱερό ναό τοῦ Ἁγ. Εὐγενίου τοῦ Τραπεζουντίου Δράμας, στίς 30 Ἰανουαρίου 2011.
Δευτέρα 31 Ιανουαρίου 2011
ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΟΥ ΑΓ. ΜΑΞΙΜΟΥ
Οἱ φωτογραφίες εἶναι ἀπό τήν πανήγυρη καί τά Θυρανοίξια τοῦ ἀνακαινισμένου παρεκκλησίου τοῦ Ἁγίου Μαξίμου
Τετάρτη 19 Ιανουαρίου 2011
ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
«Σήμερον τῶν ὑδάτων ἁγιάζεται ἡ φύσις καί ρήγνυται ὁ Ἰορδάνης».
Μετά τήν ὁλονύκτιο ἀγρυπνία, μέ τούς θεσπέσιους ὕμνους τῆς Ἑορτῆς, καί πρίν τήν τέλεση τῆς Θείας Λειτουργίας, σέ κάποια ἀπό τά παραλιακά μοναστήρια κατεβαίνουν στόν ἀρσανᾶ γιά νά τελέσουν ἐκεῖ τό μεγάλο Ἁγιασμό τῶν Θεοφανείων.
Στή μονή Ἰβήρων ὁ ἑορτασμός αὐτός ἀποκτᾶ περισσότερο πανηγυρικό χαρακτῆρα. Μέ προεξάρχουσα τήν θαυματουργό εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Πορταΐτισσας, ἡ πομπή τῶν μοναχῶν καί τῶν πολυάριθμων προσκυνητῶν καταλήγει στήν ἴδια ἐκείνη παραλία, ὅπου παρουσιάσθηκε πρίν πολλούς αἰώνες πάνω στά κύματα ἡ εἰκόνα. Ὁ καθηγούμενος τῆς μονῆς ρίχνει τήν κατάλληλη στιγμή τόν Τίμιο Σταυρό στή θάλασσα καί ταυτόχρονα κάποιοι ἀπό τούς μαθητές τῆς Ἀθωνιάδος Σχολῆς, κατά παράδοση, πέφτουν γιά νά τόν ἀνασύρουν. Ἐφέτος (2011), τόν ἑορτασμό λάμπρυνε μέ τήν παρουσία του ὁ καθηγούμενος τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἀρχιμανδρίτης Πρόδρομος μέ τήν συνοδεία του.
Λαμπρός ἐπίσης εἶναι καί ὁ ἑορτασμός στή λαυριωτική Σκήτη τοῦ Τιμίου Προδρόμου, τῆς ὁποίας τό Κυριακό εἶναι ἀφιερωμένο στή μεγάλη αὐτή δεσποτική ἑορτή τῶν Θεοφανείων. Ἐκεῖ, ὑπό τήν σκέπην τῆς θαυματουργοῦ ἀχειροποίητης εἰκόνας τῆς Παναγίας τῆς Προδρομίτισσας, μαζί μέ τούς ρουμάνους μοναχούς ἑνωμένους μέ τούς ἕλληνες συναδέλφους τους, συμπανηγυρίζει, συνήθως, καί ὁ ἡγούμενος τῆς κυρίαρχης μονῆς Μεγίστης Λαύρας καί Γέροντάς μας, ἀρχιμανδρίτης Πρόδρομος, ὁ ὁποῖος τελεῖ καί τό Μεγάλο Ἁγιασμό. Καί τήν ἑπόμενη ἡμέρα, τοῦ Τιμίου Προδρόμου, θά εἶναι ὁ ἴδιος πού θά μᾶς κεράσει -ἐκτός ἀπό τά πλούσια κεράσματα γιά τή γιορτή του- πλούσια τήν ἐλπίδα γιά τή συνέχιση τοῦ πνευματικοῦ μας ἀγῶνα.
Τήν ἴδια στιγμή πού στήν ἀντίληψη καί τή νοοτροπία πολλῶν ἀνθρώπων οἱ ἑορτές τοῦ Δωδεκαημέρου ἔχουν παραμείνει μονάχα ὡς ἁπλές ἀργίες, τό Ἅγιον Ὄρος, μέ τόν λιτό πλήν οὐσιαστικό τρόπο ἑορτασμοῦ, δείχνει πάντα τό δρόμο γιά τήν ὀρθή βίωση τοῦ μεγάλου ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος τῆς Ἑορτῆς.
Δευτέρα 17 Ιανουαρίου 2011
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ - ΟΡΟΣ ΑΓΙΩΝ. Ὁσιομάρτυς Ρωμανός
19 ἤ 5 Ἰανουαρίου: Ὁ ὁσιομάρτυς Ρωμανός ὁ Καυσοκαλυβίτης
Φωτογραφίες: (πάνω) Φορητή εἰκόνα τοῦ ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ. Μέσα 18ου αἰ. Καλύβη Ἁγ. Ἀκακίου
Ἡ ἱερά σκήτη Ἁγίας Τριάδος Καυσοκαλυβίων ἔχει στενές πνευματικές σχέσεις μέ τήν ἱστορική καί ἁγιοτόκο περιοχή τῶν Ἀγράφων, πού ἄρχονται ἀπό τήν ἐγκατάσταση στή ἀσκητική περιοχή τῶν Καυσοκαλυβίων, τό 1660, τοῦ μετέπειτα ἱδρυτοῦ τῆς σκήτης ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου.
Ὁ ὁσιομάρτυς Ρωμανός γεννήθηκε στό Σόβολακ τῆς ἐπαρχίας Λυτζᾶς καί Ἀγράφων, σημερινό Ἀσπρόπυργο Εὐρυτανίας Οἱ γονεῖς του, πτωχοί ποιμένες ἀλλ’ εὐσεβεῖς Χριστιανοί ἦσαν ἀγράμματοι. Τό ἴδιο ἴσχυσε καί γιά τόν καρπό τους, ὁ ὁποῖος ἀρκεῖτο στό ὅτι γνώριζε πώς ἦταν Χριστιανός. Ἡ γενέτειρά του βρισκόταν πλησίον τῆς ἱστορικῆς μονῆς Προυσοῦ, στήν ὁποία καί ἀρχικά εἰσῆλθε γιά νά μονάσει.
Ἀργότερα ταξίδεψε γιά τήν Κωνσταντινούπολη καί ἀπό ἐκεῖ στή Μυτιλήνη πρός ἐξεύρεση ἐργασίας. Ἐκεῖ εὐρισκόμενος, περνώντας ἕνα πλοῖο μέ προσκυνητές τῶν Ἁγίων Τόπων, ἄκουσε κάποιους ἀπ’ αὐτούς νά διηγοῦνται γιά τόν Πανάγιο Τάφο ὥστε ἡ εὐσέβεια παρακινήθηκε στή ψυχή του τόσο, ὥσπου ἀποφάσισε νά ἀναχωρήσει κι αὐτός γιά τά Ἱεροσόλυμα ὅπου φθάνοντας, κατευθύνθηκε στή Λαύρα τοῦ Ἁγίου Σάββα. Κατά τήν ἐκεῖ παραμονή του, ἄκουγε τά ἀναγνώσματα γιά τά μαρτύρια τῶν Ἁγίων καί γιά τά ὅσα αὐτοί ὑπέμειναν γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ καί ἀφοῦ ρώτησε τούς ἐκεῖ ἐνασκουμένους πατέρες, πληροφορήθηκε γιά τά ἀγαθά πού μέλλουν νά ἀπολαύσουν ὅσοι σωθοῦν. Ἔτσι ἐπιθύμησε νά γίνει κι αὐτός μέτοχος τῶν θείων αὐτῶν ἐπαγγελιῶν. Τότε πῆγε στόν πατριάρχη τῶν Ἱεροσολύμων στόν ὁποῖο ἐμπιστεύθηκε τό σκοπό του νά μαρτυρήσει γιά τόν Χριστό. Ὁ πατριάρχης ὅμως τόν ἀποθάρρυνε, φοβούμενος μήν ἐπακολουθήσει κάποιο κακό γιά τά Προσκυνήματα, ἀπό τήν ὀργή τῶν Τούρκων.
Ὁ Ἅγιος ὅμως, ποθώντας τό μαρτύριο, ἀναχώρησε γιά τή Θεσσαλονίκη, ὅπου ὁμολόγησε μέ παρρησία μπροστά στόν Τούρκο κριτή τή χριστιανική του πίστη. Τότε οἱ Τοῦρκοι τόν ἔδειραν μέ σφοδρότητα ἐξαναγκάζοντάς τον νά ἐξωμόσει. Βλέποντας ὅμως ὅτι δέν πείθεται, ἀποφάσισαν νά τόν θανατώσουν. Πρῶτα ὅμως τοῦ ἔκαναν πολλά βασανιστήρια. Ὁ διοικητής ὅμως τοῦ στόλου πού στάθμευε στή Θεσσαλονίκη -καθώς ἔτυχε νά βρίσκεται ἐκεῖ- ζήτησε ἀπό τούς δικαστές νά τοῦ τόν δώσουν σάν δοῦλο-κωπηλάτη γιά ἕνα ἀπό τά πλοῖα του, κρίνοντας τήν ἰσόβιο αὐτή καταδίκη του ὡς μεγαλύτερη ἀπό τόν διά ξίφους θάνατο· πρόταση μέ τήν ὁποία οἱ δικαστές ἔμειναν σύμφωνοι. Ἀργότερα ὅμως, κάποιοι Χριστιανοί, κατάφεραν καί ἐλευθέρωσαν τόν Ἅγιο, ἐξαγοράζοντάς τον καί τόν ἔστειλαν στό Ἅγιον Ὄρος.
Φθάνοντας ὁ Ἅγιος στόν ἱερό Ἀθω, τό πιθανότερο στά τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1680 -ἀφοῦ σύμφωνα μέ τό Βίο «ἔμεινεν μετά τοῦ γέροντος Ἀκακίου χρόνον ἱκανόν»- κατευθύνθηκε στά Καυσοκαλύβια, ὅπου ὑποτάχθηκε στό συμπατριώτη του ὅσιο Ἀκάκιο τόν Καυσοκαλυβίτη. Παρ’ ὅλο ὅμως πού ἀγωνιζόταν ἀσκούμενος πολλές φορές πάνω ἀπό τίς ἀνθρώπινες δυνάμεις, ὁ λογισμός του στρεφόταν συνεχῶς γύρω ἀπό τό μαρτύριο, μή βρίσκοντας εἰρήνη καί συμπεριφερόμενος ὡς ξένος καί πάροικος στήν παροῦσα ζωή. Ἔτσι, μετά ἀπό πολλές νηστεῖες καί προσευχές ὅπου γέροντας καί ὑποτακτικός παρακαλοῦσαν τόν Θεό νά τούς πληροφορήσει γιά τήν ἔκβαση τοῦ μαρτυρίου, τούς ἀποκαλύφθηκε ἡ ταύτιση τοῦ θείου θελήματος μέ τόν πόθο τοῦ δεύτερου γιά τό μαρτύριο. Τότε, ἀφοῦ ὁ μάρτυς κατά τήν ἡμέρα τῆς Πεντηκοστῆς -τό πιθανότερο τοῦ ἔτους 1693- ἔγινε μεγαλόσχημος μοναχός ἀπό τόν ὅσιο Ἀκάκιο, λαμβάνοντας τό ὄνομα Ρωμανός, ἀναχώρησε μέ τήν εὐχή τοῦ Ὁσίου καί τῶν λοιπῶν πατέρων, γιά τό ποθούμενο. Φθάνοντας στά Ἱεροσόλυμα καί προκειμενου νά προκαλέσει τούς Τούρκους, θέλησε νά μπεῖ μέ παρρησία στό ἱερό τέμενος τῶν Μουσουλμάνων. Ὅταν ὅμως πληροφορήθηκε ὅτι αὐτή του ἡ ἐνέργεια θά προκαλοῦσε μεγάλη ζημιά τόσο στόν Πανάγιο Τάφο ὅσο καί στά λοιπά Προσκυνήματα, ματαίωσε τό σκοπό του καί ἀναχώρησε γιά τήν Κωνσταντινούπολη.
Φθάνοντας ἐκεῖ, βρῆκε ἕναν θαυμαστό τρόπο γιά νά προκαλέσει τούς Τούρκους. Πιάνοντας ἕνα σκυλάκι καί δένοντάς το μέ τή ζώνη του, τό ἔσερνε μέσα στό παζάρι. Βλέποντάς τον ὅμως οἱ Ἀγαρηνοί μ’ αὐτή τήν ἔμφάνιση, τόν ρώτησαν γιά ποιό λόγο σέρνει ἔτσι τόν σκύλο. Τότε ὁ Ρωμανός ἀποκρίθηκε: «Γιά νά τόν τρέφω, καθώς οἱ Χριστιανοί τρέφουν ἐσᾶς τούς ἀσεβεῖς».
Τότε αὐτοί ἀκούγοντάς τον, τόν ἔφεραν στό Βεζύρη, ὁ ὁποῖος μέ τή σειρά τόν παρέδωσε στούς βασανιστές. Αὐτοί τότε τόν ἔριξαν ἀρχικά σ’ ἕνα ξεροπήγαδο, ὅπου ἔμεινε ἄσιτος γιά σαράντα ὁλόκληρες ἡμέρες. Ἔπειτα τόν ἔβγαλαν καί ἄρχιζαν νά τόν βασανίζουν παντοιοτρόπως. Παρ’ ὅλα ὅμως αὐτά δέν κατάφεραν τό σκοπό τους· νά τόν πείσουν δηλαδή νά ἐξωμόσει. Τέλος, ὁ Βεζύρης, ἀποφάσισε τή θανάτωσή του.
Καθώς δέ ἔφερναν τόν Ἅγιο στόν τόπο τοῦ μαρτυρίου του, ἐκεῖνος βάδιζε γρήγορα καί μέ χαρά καί ὅποιον Χριστιανό συναντοῦσε στό δρόμο, τόν χαιρετοῦσε κάνοντας εὐλαβικό σχῆμα. Συνέβη δέ, κατά τό μεσημέρι πού περνοῦσε ἡ μαρτυρική πομπή ἔξω ἀπό ἕνα τζαμί, ἕνας χότζας πού βρισκόταν πάνω στό μιναρέ, νά ἀρχίζει νά ἐξυμνεῖ τόν ψευδοπροφήτη του. Κυττάζοντάς τον τότε ὁ Ἅγιος τόν ἔφτυσε. Καί παρευθύς οἱ δήμιοι τοῦ ἔκοψαν τή γλώσσα, τήν ὁποία μάλιστα ἔβγαλε μέ προθυμία ὁ ἴδιος. Στή συνέχεια, φθάνοντας στόν τόπο τῆς καταδίκης, ἀφοῦ εὐχαρίστησε τόν Θεό, ἔλαβε μέ χαρά τοῦ μαρτυρίου τόν στέφανο, τήν δεκάτη ἐνάτη Ἰανουαρίου τοῦ ἔτους 1694. Τό δέ τίμιο αὐτοῦ λείψανο, ἀμέσως μόλις ἀπέκοψαν τήν τιμίαν του κεφαλή, ἔπεσε πρός Ἀνατολάς σάν νά ἦταν ζωντανό. Αὐτό τό σημεῖο ὅμως ἔκανε νά φθονήσουν οἱ δήμιοι περισσότερο. Γιά τρεῖς δέ ἡμέρες ἕνα οὐράνιο φῶς φώτιζε τό τίμιο λείψανο τοῦ Μάρτυρα, κάτι τό ὁποῖο ἔβλεπαν μέ θαυμασμό ὅλοι ὅσοι φύλαγαν ἐκεῖ. Καί καθώς ἔτυχε νά βρίσκεται στή Βασιλεύουσα τίς ἡμέρες ἐκεῖνες ἕνα ἀγγλικό καράβι, ὁ πλοίαρχος καί οἱ ναῦτες του, βλέποντας ὅλ’ αὐτά τά θαυμαστά γεγονότα, ἐξαγόρασαν τό τίμιο λείψανο ἀπό τούς Τούρκους, γιά πεντακόσια ἀργυρά νομίσματα, καί τό μετέφεραν στόν τόπο τους.
Τά περί τοῦ μαρτυρίου τοῦ ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ, διηγήθηκαν ἀργότερα στόν ὅσιο Ἀκάκιο τόν Καυσοκαλυβίτη, δύο ἀδέλφια, αὐτόπτες μάρτυρες τῆς ἀθλήσεώς του, πού ἐξ αἰτίας αὐτῶν τῶν θαυμαστῶν γεγονότων, ἔγιναν μοναχοί στό Ἅγιον Ὄρος· ὁ ἕνας ὁ Χριστοφόρος στή μονή Κουτλουμουσίου καί ὁ ἄλλος, πού πῆρε τό ὄνομα Ἀγάπιος, στή μονή Δοχειαρίου, ὅπου ἀφιέρωσε ἕνα μανδῆλι ἐμποτισμένο μέ μαρτυρικό αἷμα τοῦ ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ.
Στό παρεκκλήσι τῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου τῆς Καλύβης τοῦ Ἁγίου Ἀκακίου ὅπου καί ἀσκήθηκε ὁ ὁσιομάρτυς Ρωμανός, εἶναι ἱστορημένη στήν ἀψίδα τοῦ βόρειου χοροῦ, μία ἐνυπωσιακή τοιχογραφία τοῦ ἔτους 1759 πού ἀποδίδεται στό ἐργαστήριο τοῦ ἱερομονάχου Παρθενίου τοῦ ἐξ Ἀγράφων, καί ἡ ὁποία ἔχει ὡς πηγή συνθέσεως τό Βίο τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου. Ἡ σύνθεση ἐξιστορεῖ τήν δι’ ὁράματος ἐμφάνιση στόν ὅσιο ἱδρυτή τῆς σκήτης Καυσοκαλυβίων, τοῦ ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ, πού ἀπεικονίζεται ἐδῶ μέ λευκά ἀστραποβόλα ἱμάτια. Συγκεκριμένα, πρίν ὁ ὁσιομάρτυς Ρωμανός ἀναχωρήσει γιά τό μαρτύριό του, ἔκανε μέ τόν γέροντά ὅσιο Ἀκάκιο μία συμφωνία· ὅτι δηλαδή, ἐάν μέν τελειώσει ὁ Ρωμανός τή ζωή του στό μαρτύριο, τότε νά εἶναι πρέσβυς στό Θεό γιά τή σωτηρία τοῦ Ὁσίου καί μετά τόν θάνατό του νά συγκατοικοῦν στή βασιλεία τῶν Οὐρανῶν, ὁ δέ Ἀκάκιος, μέχρις ὅτου ὁ Ρωμανός ἀξιωθεῖ τοῦ μαρτυρικοῦ στεφάνου, νά προσεύχεται στό Θεό ἀδιάκοπα γι’ αὐτόν. Ἐπιπλέον, ὁ ὅσιος Ἀκάκιος συμφώνησε νά παραμείνει στό Σπήλαιο μέχρι τέλους τῆς ζωῆς του. Μετά ὅμως ἀπό τό μαρτύριο τοῦ ἁγίου Ρωμανοῦ, ὁ ὅσιος Ἀκάκιος ἐγκατέλειψε γιά λίγους μῆνες τό σπήλαιο τῆς ἀσκήσεώς του καί μετέβη στό Κελλί τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου πού βρίσκεται πάνω ἀπό τά Καυσοκαλύβια. Ἐκεῖ κάποτε, καθώς προσευχόταν, ἦλθε σέ ἔκσταση καί βλέπει τόν ἅγιο Ρωμανό, νά λάμπει μ’ ἕναν ἀπερίγραπτο τρόπο. Τό πρόσωπό του ἀκτινοβολοῦσε περισσότερο κι ἀπό τόν ἥλιο, μέσα στή δόξα τοῦ Θεοῦ, ὅπου βρισκόταν. Στρέφοντας ὅμως τό θεοειδές ἐκεῖνο πρόσωπο ἀπό τόν Γέροντα, ἔδειχνε τήν δυσαρέσκειά του γιά τήν παράβαση τῆς συμφωνίας, μέ τό νά ἀναχωρήσει ἀπό τό Σπήλαιο. Ὁ δέ Ὅσιος, πέφτοντας στά γόνατα, τόν παρακαλοῦσε νά τόν κυττάξει μέ εὐμένεια καί συμπάθεια καί νά τοῦ συγχωρήσει τό σφάλμα πού ἔκανε. Ἀλλ’ ὅμως ὁ Ὁσιομάρτυς δέν κάμφθηκε ἀπό τίς παρακλήσεις τοῦ Ὁσίου καί ἔγινε ξαφνικά ἄφαντος. Ἔπειτα ἀπ’ αὐτό, ὁ ὅσιος Ἀκάκιος ἐπέστρεψε ἀμέσως στό σπήλαιο τῶν Καυσοκαλυβίων. Καί ἐκεῖ προσευχόμενος, πολλές φορές ξαναεῖδε τόν ἅγιο Ρωμανό, λουσμένο πάλι στό ἄκτιστο φῶς· πλήν ὅμως ὄχι μέ τήν ἴδια αὐστηρή ἔκφραση. Ἀλλ’ ἔχοντας βλέμμα χαρωπό καί γλυκύτατο, μετά τή συμφιλίωσή τους, τόν παρηγοροῦσε μέ ἐνθαρρυντικά λόγια.
Τήν περίοδο 1995-1996 καί σέ περίοπτη θέση τῆς γενέτειρας τοῦ ὁσιομάρτυρος, κτίστηκε παρεκκλήσι πρός τιμήν του. Μέ εὐλαβῆ ἐξάλλου αἰσθήματα οἱ συμπατριῶτες του διασώζουν μέχρι σήμερα τό πατρικό του ἐπώνυμο τῶν Πλακέων καί τό μητρικό του τῶν Ἀνδρουτσαίων. Ἀκολουθία τοῦ ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ, ποίημα Νήφωνος μοναχοῦ Ἰβηροσκητιώτου τοῦ ἔτους 1892, πρωτοεκδόθηκε τό 1937. Ἑτέρα Ἀκολουθία συνέταξε ὁ μοναχός Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης, πού ἐκδόθηκε τό 1981. Ὁ ὁσιομάρτυς Ρωμανός συνυμνεῖται ἐπίσης στίς ἑξῆς Ἀκολουθίες: Εὐρυτάνων Ἁγίων, Ἁγιορειτῶν Πατέρων, Νεομαρτύρων, Λαυριωτῶν Ἁγίων, Καυσοκαλυβιτῶν Ἁγίων καθώς καί στήν Ἀκολουθία τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ποίημα τοῦ ἐπίσης Ἀγραφιώτου ἱερομονάχου Ἰωνᾶ τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὁ ὁποῖος συνέταξε καί τό Μαρτύριο τοῦ ἁγίου Ρωμανοῦ. Ἐπιτομή τοῦ παραπάνω Μαρτυρίου ἐξέδωσε ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης στό Νέο Μαρτυρολόγιο.
Ὁ Ἅγιος ἑορτάζεται στίς 17 ἀλλά καί στίς 5 Ἰανουαρίου.
Ἀπολυτίκιον.
Ἦχ. δ΄. Ὁ ὑψωθείς ἐν τῷ σταυρῷ (Νήφωνος μοναχοῦ).
Ἀσκητικῶς προγυμνασθείς ἐν τῷ Ἄθῳ, ταῖς Ἀκακίου διδαχαῖς τοῦ ὁσίου, καί ἐξ αὐτοῦ λαβών τήν θείαν βούλησιν, ὑποστῆναι ἔδραμες, μαρτυρίου τάς θλίψεις, ἅμα καί τόν θάνατον, Ρωμανέ καί παρέστης, στεφανηφόρος μάρτυς τῷ Χριστῷ, ὑπέρ ἡμῶν τοῦ πρεσβεύειν πανένδοξε.
Βιβλιογραφία
ΙΩΝΑΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ ΙΕΡΟΜ., Βίοι νεοφανῶν Μαρτύρων ἐν τῇ καθομιλουμένῃ, Κώδ. 2 Καλύβης Ἁγίου Ἀκακίου Καυσοκαλυβίων, σ. 503-519. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Συναξαριστής, Βενετία 1819, σ. 13, 132. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Νέον Μαρτυρολόγιον, Ἀθῆναι 1856, σ. 104. Κ. ΣΑΘΑΣ, Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη τ. Γ΄, Βενετία 1876, σ. 133-134. Κ. ΔΟΥΚΑΚΗΣ, Μέγας Συναξαριστής, Ἀθῆναι 1889-1896, σ. 117-120. H. DELEHAYE, ‘‘Greek Neomartyrs’’, The Constructive Quarterly 9 (1921), σ. 706. Σ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗΣ, Ἁγιολόγιον, Ἀθῆναι χ. χρ. ἐκδ., σ. 411. Ε. ΚΟΥΡΙΛΑΣ, Ἱστορία τοῦ Ἀσκητισμοῦ, Θεσσαλονίκη 1929, σ. 75-76, 84-85.Χ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Οἱ Νεομάρτυρες, Ἀθῆναι 1934, σ. 74. ΝΗΦΩΝ ΙΒΗΡΟΣΚΗΤΙΩΤΗΣ ΜΟΝ., ‘‘Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου νέου ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ τοῦ ἀπό Καρπενησίου, μαθητοῦ τοῦ ἁγίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου. Ἀντιγραφεῖσα ἐξ ἀρχαίου χειρογράφου τῆς Καλύβης Ἁγίου Ἀκακίου’’, Ἁγιορειτική Βιβλιοθήκη 5 (1937), σ. 1-19. Β. ΜΑΤΘΑΙΟΣ, Ὁ Μέγας Συναξαριστής τ. 2, Ἀθῆναι 1956, σ. 269. ΘΗΕ τ. 10, στ. 924. O. MEINARDUS, The Saints of Greece, Athens 1970, σ. 182. ΠΕΡΑΝΤΩΝΗΣ, Λεξικόν τῶν Νεομαρτύρων (Οἱ Νεομάρτυρες ἀπό τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ δούλου Ἔθνους), τ. Γ΄, Ἐν Ἀθήναις 1972, σ. 443-447. Β. ΨΕΥΤΟΓΚΑΣ, ‘‘Μαρτυρολόγια νεομαρτύρων (συγγραφεῖς, συλλογές καί ἐκδόσεις)’’, Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, Πρακτικά Θεολογικοῦ Συνεδρίου εἰς τιμήν καί μνήμην τῶν Νεομαρτύρων (17-19 Νοεμβρίου 1986), Θεσσαλονίκη 1998, σ. 86. Γ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΑΡΧΙΜ., ‘‘Βιβλιογραφία εἰς ἀκολουθίας νεομαρτύρων’’, Ἱερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης, ὅ.π., σ. 585. Κ. ΒΑΣΤΑΚΗΣ ΠΡΩΤΟΠΡΕΣΒ., Εὐρυτανικόν Λειμωνάριον, Ἐν Ἀθήναις 1978, σ. 99-110. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ ΜΟΝ., Ἀκολουθία τοῦ ἁγίου ὁσιομάρτυρος Ρωμανοῦ τοῦ Νέου τοῦ ἐξ Ἀσπροπύργου Εὐρυτανίας, Ἐν Ἀθήναις 1981. ΠΑΤΑΠΙΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ ΜΟΝ., Ἅγιος Ἀκάκιος ὁ Καυσοκαλυβίτης. Ἀπό τό περιβόλι τῆς Παναγίας στόν κῆπο τοῦ Θεοῦ, Ἅγιον Ὄρος 2001, σ. 89-111, 209-210. ΠΑΤΑΠΙΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ ΜΟΝ. –Μ. ΒΑΡΒΟΥΝΗΣ, Καυσοκαλυβίτικα Νεομαρτυρολογικά, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 23-26, 46-48. ΠΑΤΑΠΙΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ ΜΟΝΑΧΟΣ, Ἁγιασμένες Μορφές τῶν Καυσοκαλυβίων. Ἀπό τόν ὅσιο Μάξιμο ὥς τόν γέροντα Πορφύριο, Ἅγιον Ὄρος 2007, σ. 75-83.
Τετάρτη 12 Ιανουαρίου 2011
ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ - ΟΡΟΣ ΑΓΙΩΝ. ΟΣΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ Ο ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΗΣ
13 Ἰανουαρίου: Ὅσιος Μάξιμος ὁ Καυσοκαλύβης
Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου, Ὁσιος Μάξιμος ὁ Καυσοκαλύβης. Ἁγιολογία-Ὑμνογραφία-Τέχνη. Συμβολή στή μελέτη τοῦ Ἁγιορειτικοῦ Μοναχισμοῦ κατά τόν 14ο αἰώνα, Θεσσαλονίκη 2010,σελίδες 550, ὅπου συγκεφαλαιώνεται ἡ περί τοῦ ὁσίου Μαξίμου βιβλιογραφία.
Δευτέρα 10 Ιανουαρίου 2011
ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ (1911 - 2011). ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ 1
Τὸ περιστατικὸ τὸ ἀναφέρει ὁ Νιρβάνας, συνάδελφος τοῦ Παπαδιαμάντη στὸ «Ἄστυ» τὴν περίοδο 1899-1902: Ὅταν ξεκίνησε τὴ συνεργασία του μὲ τὴν ἐφημερίδα, τοῦ προσφέρθηκε μισθὸς 150 δραχμῶν. Βλέποντας ὅμως τὸν Σκιαθίτη ἀπορροφημένο στοὺς συλλογισμούς του, ὁ διευθυντὴς τὸν ρώτησε: «Μήπως εἶναι λίγα;» «Πολλὲς εἶναι ἑκατὸν πενήντα. Μὲ φτάνουνε ἑκατό», ἀπάντησε τότε ἐκεῖνος, κι ἔφυγε χωρὶς νὰ προσθέσει λέξη, βιαστικὸς καὶ ντροπαλός.
Ἴσως αὐτὴ ἡ στάση ζωῆς τοῦ Παπαδιαμάντη, ὁ περιορισμὸς του στ' ἀναγκαία, νὰ προκαλεῖ τὴν μεγαλύτερη ἀμηχανία σήμερα. Αὐτὸ τουλάχιστον ἰσχυρίζεται ὁ Δημήτρης Νόλλας (βλ. «Φύλλα καπνοῦ», Ἑστία): «Πίσω ἀπὸ τὰ λιβάνια καὶ τοὺς ψαλμούς, καὶ πίσω ἀπὸ μία γλώσσα ποὺ προϋποθέτει παιδεία καὶ ἄσκηση», γράφει, «κρύβεται ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀρνεῖται νὰ καταλάβει ποῦ πᾶνε τὰ τέσσερα - ποῦ πάει δηλαδὴ ὁ Συγγρός, ὁ δείκτης τοῦ Χρηματιστηρίου Ἀξιῶν Ἀθηνῶν τῆς ἐποχῆς, τὸ Λαύριο καὶ ὁ ἐκσυγχρονισμὸς τῆς Ἀττικῆς. Ὅλα αὐτά, μὲ ἄλλα λόγια, ποὺ εἶναι ἡ πυξίδα τοῦ σημερινοῦ ἀχόρταγου ἀνθρώπου...»
(ἐφημερίδα Ἐλευθεροτυπία 2-1-2011)
Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2010
ΕΙΣΟΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΝΙΑΥΤΟ
Εἰσοδεύοντας στό νέο ἐνιαυτό.....
Φωτογραφία: Εἰσοδεύοντας στόν Ἄθω
Ἀνάμεσα στά ἐρείπια τόπων ἀγαπημένων, στά σιωπηλά τά σπίτια, στά σκοτεινά τά ξωκκλήσια, στά ἄδεια κελλιά παλιῶν μοναστηριῶν, ὅπως ἐπίσης καί στά κρύα δωμάτια κάποιων σπιτιῶν πού τά κατέχουν μοναχικοί ἄνθρωποι μιά παλιά μουσική σέρνεται ἀπόψε· μουσική μελαγχολική καί συνάμα ταυτισμένη μέ τό βουβό τό κλάμα κάποιων παλιῶν ἀρχοντικῶν μορφῶν πού ἡ δυστυχία τἄφερε νά κρατήσουν ἀπ' ὅλα τους τά καλά, μόνο τήν ἀξιοπρέπεια καί τήν ἀρχοντιά τους. Μουσική μακρυνή, κρυμμένη στούς ξεθωριασμένους τούς τοίχους, στ' ἀνοιχτά κι ἄδεια ντουλάπια, κι ἀκόμα στούς χορταριασμένους τούς δρόμους καί στά παγερά, σκονισμένα δωμάτια. Καί δέν εἶναι διόλου εὔκολο τούτη τή μουσική νά τήν ἀκούσεις, ἤ ἄν τυχόν τήν ἀκούσεις ν' ἀποκρυπτογραφήσεις τούς φθόγγους της, οἱ ὁποῖοι κρύβουν μέσα τους ὅλη ἐκείνη τή σιωπηλή ἱστορία τῶν ὅσων κατοίκησαν τούτους τούς χώρους: χώρους μικρῶν κοινοτήτων-ὅπως ἐκείνου τοῦ Κάστρου τῆς Σκιάθου, ἀλλά καί τοῦ χωριοῦ τὴς Σκοπέλου Κλῆμα-, ἱερέων, ἱερομονάχων, συνοδιῶν, οἰκογενειῶν, ἐπιτρόπων... Μιά σειρά ἀπό ἀνθρώπινα πρόσωπα, τά ὁποῖα στελέχωναν αὐτούς τούς τόπους καί τούς χώρους, δίχως νά νοιάζονται ἄν ἡ ζωή τους ἐκεῖ ἦταν σκέτη ἀμάχη καί πυκνωμένα σύγνεφα· τό μόνο δηλαδή σκηνικό τοῦ καθημερινοῦ τους βίου. Γιατί οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι ἦταν οἱ Εἰκόνες τοῦ τόπου τους καί ὁ τόπος τους τό τέμπλο, τό εἰκονοστάσι ὁπού τοποθετοῦνταν.
Κάθομαι καί συλλογιέμαι ἀπόψε, παραμονή τῆς Πρωτοχρονιᾶς, τούς προγόνους μου τοῦ 1702, τοῦ 1802, τοῦ 1902 καί ψάχνω μέσα στά τεκμήρια πού ἄφησαν-τίς πέτρες ,τά ξύλα, τόν ξεθωριασμένο τοῖχο μέ τά πολλά τά στρώμματα τοῦ ἀσβέστη, νά καταλάβω κάποια πράγματα ἀπό τή ζωή τους! Δυστυχῶς οἱ φωτογραφίες δέν τούς ἤξεραν, γιά νἄχουμε τουλάχιστον κάποια ἁπτή φάση του βίου τους-, ἔστω καί μιᾶς κρυσταλλωμένης χρονικῆς στιγμῆς τήν ἔνδειξη, ἀπό τήν ἐδῶ ἐπίγεια παρουσία τους ὡς μαρτυρία· μαρτυρία μιᾶς στιγμῆς τους δηλ। πού, ὡστόσο, θά συμπύκνωνε μέσα της χῶρο, χρόνο καί βιώματα. Ἔτσι, ψάχνουμε τυφλά μέσα στό χρόνο, ὅπως κοιτάζουμε τούς διαβάτες πίσω ἀπό τά θολά τά τζάμια κι ἀναρωτιώμαστε: ποιός, ποιοί νἄναι, ἄραγε; Κι ὅλο προσπαθοῦμε, ἐντείνουμε τήν ὅρασή μας, ἐπιστρατεύουμε τή μαντική μας δεινότητα καί δέν κατορθώνουμε παρά μονάχα πολύ λιγοστά πράγματα νά μάθουμε. Τά ὑπόλοιπα μέσα μας τά κρατᾶμε, γιατί ἁπλῶς τά ὑποπτευόμαστε καί φοβόμαστε ν' ἀνακοινώσουμε κάτι πού κι ἐμεῖς δέν τό θεωροῦμε σίγουρο........
Κάτι βράδυα, λοιπόν, ὡσάν αὐτό, βράδυα μέ ἔντονη τή νοσταλγική διάθεση γιά ἕνα βύθισμα στό χρόνο πού διάβηκε, σ'αὐτό τό περίεργο τό χτές, τό συβιλλικό ἀλλά τόσο οἰκεῖο, σάν νά εἶναι ἡ χτεσινή ἡ μέρα πού τή ζήσαμε καί πέρασε, ὡστόσο κάτι φέρνει μέσα της ἀπό τήν παρελθοῦσα φρεσκάδα. Γιατί μαζί μέ τούς τόπους πού νοσταλγοῦμε τέτοιες μέρες, ἀναζητοῦμε ἐναγώνια ὄχι τόσο τήν παρουσία τῶν ἀγαπημένων μας προσώπων πού διάβηκαν τό ποτάμι, ὅσο ἐκείνη τους τήν προστασία, καθώς μᾶς σιγούρευαν πώς ἡ ζωή ἀντιμετωπίζεται μέ τήν εἰλικρίνεια τοῦ γνήσιου ἀγώνα καί μέ τήν ἀξιοπρεπῆ στάση ἀπέναντι στίς τρεῖς κινήσεις τῆς ψυχῆς τοῦ ἀνθρώπου: πρός τό Θεό, τόν κόσμο ἤ τόν συνάνθρωπο καί τόν ἑαυτό του. Ἄν δέν κρατηθεῖ μιά τέτοια ἰσορροπία, τότε ὅλα θρυμματίζονται, γιατί ἀρχίζει πιά νά βασιλεύει, νά κυριαρχεπι στά πάντα ἡ κατάχρηση κι ὄχι λογική χρήση. Μέ λίγα λόγια ἡ ἀσυδοσία τό χάος, ἡ καταστροφή. Κύριε, εὐλόγησε τό νέο ἐνιαυτό φωτίζοντας τίς σκοτεινές συνειδήσεις μας καί τίς φοβισμένες ψυχές μας. Ἀμήν
Σκόπελος Παραμονή Πρωτοχρονιᾶς, Δευτέρα, 31 Δεκεμβρίου 2001 ὥρα 11η νυχτερινή.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
ΙΣΟΡΡΟΠΩΝΤΑΣ
ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΥΒΗΣ ΑΓ. ΑΚΑΚΙΟΥ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2009
Τρίτη 14 Δεκεμβρίου 2010
ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
‘’Διαβάζοντας’’
Οἱ ὀρθόδοξες εἰκόνες τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ συνδυάζουν τό ὑλικό μέ τό ἄϋλο, τήν ἄκτιστη φύση μέ τήν κτιστή, τό ὑπερφυσικό καί ἄπειρο μέ τό φυσικό καί πεπερασμένο. Αἰσθητοποιοῦν τή διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, κρατῶντας ὅλο τό θεολογικό βάθος της, βρίσκοντας τό μέτρο ἀνάμεσα στό θεῖο καί τό ἀνθρώπινο. Ἐνεργοῦν κατά τρόπο μυστικό προκαλῶντας κατάνυξη στίς ψυχές τῶν πιστῶν πού εἶναι σάν νά δέχονται ἀνταύγειες τῆς αἰωνιότητας καί τοῦ μεγαλείου τοῦ Θεοῦ.
Ἀπό τήν εἰκονογραφία τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ πολλές εἶναι οἱ λεπτομέρειες ἐκεῖνες πού ἀξίζουν ἰδιαίτερο σχολιασμό, ἐπειδή μέσα τους κρύβουν ἕνα βαθύ θεολογικό συμβολισμό καί ἀποκαλύπτουν τό εὗρος τῆς ἐπίδρασης τῆς πατερικῆς γραμματείας στίς χριστιανικές εἰκαστικές τέχνες.
Ἡ Θεοτόκος
Ἀπό τήν ἀρχή ἡ Ἐκκλησία συνέδεσε τίς ἱερές εἰκόνες μέ τό γεγονός τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Λόγου. «Ὁ ἀχώρητος παντί ἐχωρήθη ἐν γαστρί», ψάλλουμε. Χώρεσε, σχηματίσθηκε ὡς ἄνθρωπος μέσα στό ἁγνό σῶμα τῆς Παρθένου. Ἔτσι, πρώτη Του εἰκόνα φανερώθηκε κατά τήν ἐνανθρώπησή Του. Θά μπορούσαμε λοιπόν νά ποῦμε ὅτι ἡ πρώτη ἁγιογράφος στάθηκε ἡ Κυρία Θεοτόκος, ὅπως παραστατικά μᾶς λέει τό κοντάκιο τῆς Κυριακῆς τῆς Ὀρθοδοξίας: «Ὁ ἀπερίγραπτος Λόγος τοῦ Πατρός ἐκ Σοῦ Θεοτόκε, περιεγράφη σαρκούμενος, καί τήν ῥυπωθεῖσαν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου εἰς τό ἀρχαῖον ἀναμορφώσας τῷ θείῳ κάλλει συγκατέμιξε».
Ἡ θέση τῆς Θεοτόκου εἶναι καίρια στήν εἰκόνα, ἐξαίροντας μέ τόν τρόπο αὐτό τή συμμετοχή καί τό ρόλο της στό ἔργο τῆς σωτηρίας. Ἄλλωστε, κατά τόν ἅγιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, κατέχει τά δευτερεῖα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ἔτσι ἡ Θεοτόκος προβάλλεται μέ ἰδιαίτερη ἔμφαση στό κέντρο τῆς παράστασης ἐνῶ παράλληλα ὁ ἁγιογράφος τίς δίνει διαστάσεις πέρα ἀπό τό μέτρο. Εἰκονίζεται σέ ἄμεση σχέση μέ τό τέκνο της -προσφέροντας τήν ἀγκαλιά της ὡς θρόνο- ἀλλά διατηρεῖ καί κάποια ἀπόσταση ἀπ’ αὐτό, ἀπόσταση πού ὑπαγορεύεται ἀπό τήν γνώση ὅτι Θεός τό γεννηθέν.
Τή βρίσκουμε στήν κορυφή ἑνός λόφου, ὁ ὁποῖος διαμορφώνεται πρό τοῦ σπηλαίου τῆς Γεννήσεως. Πρόκειται περί συμβολικῆς θέσης, καθώς ἐκείνη εἶναι, σύμφωνα μέ τή βυζαντινή ὑμνολογία, τό ὄρος τό ἅγιον καί τό ὄρος τό ἀλατόμητον ἀπ’ ὅπου θά ἐξέλθει ὁ Χριστός, ὅπως ψάλλουμε στόν Ἀκάθιστο Ὕμνο.
Ἡ στάση καί ἡ ἔκφραση τῆς καθήμενης ἤ ἀνακεκλιμένης σέ πορφυρένια στρωμνή ἤ γονατιστῆς Θεοτόκου ἀντανακλᾶ κυρίως τήν ἀντίληψη γιά τόν μέ ἤ χωρίς ὠδίνες τοκετό τοῦ θείου βρέφους, καθώς καί τήν πρόθεση νά ἐξαρθεῖ πότε ἡ θεότητα καί πότε ἡ ἀνθρωπότητα τοῦ Κυρίου. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, σέ ὁρισμένες παραστάσεις τῆς Γεννήσεως, ἡ ἀνάλαφρη, μισοκαθισμένη ἤ μισοξαπλωμένη Θεοτόκος προδίδει τήν ἀπουσία πόνων κατά τόν τοκετό της καί συνεπῶς τήν παρθενική γέννηση καί τή θεία καταγωγή τοῦ βρέφους. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός διδάσκει ὅτι ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἦταν συνάμα «δι’ ἡμᾶς, καθ’ ἡμᾶς καί ὑπέρ ἐμᾶς», δηλαδή σωτήρια, φυσική καί ὑπερφυσική» καί συνάμα «ὑπέρ νόμον κυήσεως».
Σέ πολλές μεταβυζαντινές εἰκόνες -ὅπως ἡ φορητή εἰκόνα τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ, μέρος τοῦ Δωδεκάορτου τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς Σταυρονικήτα, πού θεωρεῖται ἡ πρωϊμότερη τοῦ εἰκονογραφικοῦ αὐτοῦ τύπου- ἡ Θεοτόκος εἶναι γονατιστή μπροστά στό θεῖο βρέφος, μέ τά χέρια σταυρωμένα. «Τό στοιχεῖο αὐτό, δυτικῆς καταγωγῆς, ἐντείνει τό δοξαστικό νόημα τῆς σύνθεσης, γιατί στήν προσκύνηση τοῦ Χριστοῦ μετέχει τώρα καί ἡ Θεοτόκος» (Μαν. Χατζηδάκης).
Ἀτενίζοντας τήν Παρθένο Μαρία δίπλα στό θεῖο βρέφος, ἐμπνεόμαστε ἀπό τήν ἁγνότητά της καί διδασκόμαστε ἀπό ἐκείνην πῶς νά ὑπακοῦμε στό θέλημα τοῦ Θεοῦ· πῶς νά ἐνσαρκώνουμε κι ἐμεῖς στήν ψυχή μας τό Λόγο, τόν Ἰησοῦ Χριστό· πῶς νά προετοιμάζουμε τή ψυχή καί ὅλη τήν ὕπαρξή μας, γιά νά γίνει τόπος ἀνάπαυσής Του. Διδασκόμαστε πῶς νά καθαρίζουμε τήν καρδιά μας «τοῦ κατοικῆσαι τόν Χριστόν ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» κατά τόν Ἀπόστολο. Παρακινούμαστε νά ἐνσαρκώνουμε κι ἐμεῖς πνευματικά τόν Θεό Λόγο, δίνοντας σάρκα καί ὀστᾶ στή διδασκαλία Του μέ τό νά τήν ζοῦμε καί νά τή μεταδίδουμε καί στούς ἄλλους, στήν πράξη καί τή θεωρία, ἀληθινά καί ζωντανά.
Ὅσο ὁ Χριστός γεννᾶται στήν ψυχή μας τόσο ὁ ἔσω ἄνθρωπος ἀναγεννᾶται. Ὅσο ὁ Χριστός, ὁ νέος Ἀδάμ, αὐξάνει μέσα μας, τόσο ὁ παλαιός, ὁ χοϊκός Ἀδάμ, ἀδυνατεῖ καί χάνεται.
Ὁ Ἰωσήφ
Ἡ θέση τοῦ μοναχικοῦ Ἰωσήφ δέν εἶναι κοντά στό βρέφος ἀλλά ἔξω ἀπό τό σπήλαιο ὅπου κάθεται συλλογισμένος, στό ἕνα ἄκρο τῆς εἰκόνας. Ἡ γραφική ἀλλά συνάμα πολύ θεολογική αὐτή λεπτομέρεια, πρωτοεμφανίζεται στίς ἀρχές τοῦ 11ου αἰῶνα. Εἰκονίζει μιά διακριτική προσέγγιση τοῦ ἀκατανόητου μυστηρίου, ἀλλά καί μία σαφῆ διάκριση τοῦ θείου καί τοῦ ἀνθρώπινου. Ὁ Ἰωσήφ φαίνεται νά ἀδυνατεῖ νά κατανοήσει τό παράδοξο μυστήριο τῆς ἐνσάρκωσης.
Ἡ παράμερη θέση τοῦ συλλογισμένου Ἰωσήφ δηλώνει τήν μή οὐσιαστική συμμετοχή του στά δρώμενα, διατρανώνοντας μέ τόν εἰκαστικό αὐτό τρόπο τήν ἀπείρανδρο γέννηση τοῦ Χριστοῦ ὁπότε καί τήν παρθενία τῆς Παναγίας. Ὁ Ἰωσήφ δέν εἶναι ὁ πατέρας τοῦ Βρέφους, ἀλλ’ ὁ προστάτης Του. Θά πρέπει νά ἦταν ὅμως καί ἄνθρωπος ὑψηλῆς πνευματικότητας, ἀφοῦ ὁ Θεός τοῦ ἐμπιστεύθηκε τήν προστασία τῆς Ἁγίας Οἰκογένειας (Ἰω. Βράνος).
Κάθεται σκεφτικός καί προβληματισμένος, ἀφοῦ κατά τόν Ἀκάθιστο Ὕμνο «Ὁ σώφρων Ἰωσήφ» «ζάλην ἔνδοθεν ἔχων λογισμῶν ἀμφιβόλων ἐταράχθη, πρός τήν ἄγαμον θεωρῶν καί κλεψίγαμον ὑπονοῶν» Παρθένο Μαρία. Μή μπορῶντας νά συλλάβει τό μέγεθος τοῦ μυστηρίου τῆς θείας ἐνανθρώπησης ἀπορεῖ, ἀλλά συνάμα θαυμάζει τό μεγαλεῖο τοῦ Δημιουργοῦ.
Σέ μερικές εἰκόνες βλέπουμε τόν Ἰωσήφ νά συνομιλεῖ μέ ἕναν γέρο καί ἄσχημο βοσκό. Ὑποδηλώνει τόν διάβολο πού πειράζει τόν Ἰωσήφ δείχνοντας τό ροζιασμένο ραβδί του καί λέγοντάς του εἰρωνικά, ὅτι ὅπως αὐτό τό ξερό κούτσουρο δέν μπορεῖ νά βλαστήσει μέ φύλλα καί κλαδιά ἔτσι εἶναι ἀδύνατον μία παρθένος νά γεννήσει.
Σύμφωνα μέ τόν διαπρεπῆ θεολόγο Παῦλο Εὐδοκίμωφ, ‘‘στό πρόσωπο τοῦ ἁγίου Ἰωσήφ, ἡ εἰκόνα ἀφηγεῖται ἕνα παγκόσμιο δρᾶμα πού ἀναπαράγεται διά μέσου ὅλων τῶν αἰώνων... Τό μυστήριο τοῦ Εὐαγγελίου ἀπευθύνεται στήν πίστη καί συναντᾶ τό ἐμπόδιο τῆς ἀμφιβολίας’’. Ὁ Ἰωσήφ γίνεται σύμβολο τῆς πάλης ἀνάμεσα στίς ἐπιταγές τῆς λογικῆς καί τῆς ἐμπειρίας καί τῆς πίστης στό Θεό, πού νικάει τούς ὅρους τῆς φύσης. Ὅμως, ὅπως διατρανώνει ὁ Ἰωσήφ μέσα ἀπό τήν θεσπέσια ὑμνολογία τῆς ἑορτῆς, «Ἐγώ, φησί, τούς προφήτας ἐρευνήσας καί χρηματισθείς ὑπό ἀγγέλου, πέπεισμαι ὅτι Θεόν γεννήσει ἡ Μαρία ἀνερμηνεύτως». Ἔτσι, ἡ ἀμφιβολία τοῦ Ἰωσήφ γίνεται στήριγμα γι’ αὐτούς πού δοκιμάζονται ἀπό λογισμούς ἀμφιβολίας καί δυσπιστίας.
Οἱ ἄγγελοι, οἱ Ποιμένες, ὁ ἀστέρας
Στό πάνω μέρος τῆς σύνθεσης εἰκονίζονται μεγαλόπρεποι ἄγγελοι καθώς καί οἱ Ποιμένες· πρόσωπα πού μνημονεύονται στά ἱερά κείμενα.
Οἱ ἄγγελοι, εὐθυτενεῖς ἤ σκυμμένοι σέ προσκύνηση, προβάλλουν ἀριστερά καί δεξιά ἀπό τήν συνήθως κωνική μορφή τοῦ βουνοῦ, ὅπου ἀνοίγεται τό σπήλαιο. Ἄν δέν εἶναι καθόλου εὔκολο ὁ ἀνθρώπινος νοῦς μας νά συλλάβει τήν ὑπερβατικότητα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, μπορεῖ ὅμως νά Τόν δοξολογεῖ γι’ αὐτήν. Οἱ ἄγγελοι δοξολογοῦν μέ οὐράνιους ὕμνους τόν τεχθέντα Κύριο καί μέ χαρά ἀναγγέλουν στούς ποιμένες τό μέγα γεγονός πού θά ἀποτελέσει τομή στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας. Ἐκεῖνοι δέχονται ἐκστατικά τό χαρούμενο μήνυμα. Οἱ ἁπλοϊκοί αὐτοί ποιμένες γιά τήν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς τους εἶχαν τό προνόμιο νά ἐπικοινωνήσουν μέ τόν ὑπερφυσικό κόσμο τῶν ἀγγέλων καί ἀξιώθηκαν νά γίνουν μάρτυρες τοῦ θαύματος. Συνήθως, κάποιος ἀπ’ αὐτούς παίζει τή φλογέρα του, ἀναμιγνύοντας τή μουσική, τέχνη ἀνθρώπινη, μέ τό ἀγγελικό ἄσμα. Σέ ὁρισμένες συνθέσεις, κάποιος ἀπό τούς ποιμένες συνομιλεῖ μέ τόν Ἰωσήφ.
Σέ δεσπόζουσα θέση καί τό ἀστέρι, τό ὁποῖο τελικά στάθηκε πάνω ἀπό τό σπήλαιο, ρίχνοντας μία ἀκτῖνα του πάνω ἀπό τήν κεφαλή τοῦ Χριστοῦ. Ἔτσι, τό ἀστέρι γίνεται καί ἕνας ἀγγελιοφόρος ἀπό τό ὑπερπέραν, πού μηνύει ὅτι στή γῆ γεννήθηκε «ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς» Θεός. Τό ἀστέρι, ἀφοῦ ὁδήγησε τούς Μάγους στή φάτνη, μᾶς δείχνει τώρα τήν κατεύθυνση πού χαράσσει ἡ ἐνσάρκωση τῆς φιλάνθρωπης ἀγάπης τοῦ Θεοῦ.
Τό εἰκονογραφικό θέμα ‘’Τί σοί προσενέγκωμεν Χριστέ’’
Στά τέλη τοῦ 13ου αἰῶνα ἐμφανίζεται στή μνημειακή ζωγραφική ἕνα ἐντυπωσιακό θέμα πού ἐμπνέεται ἀπό τήν ὑμνογραφία τῶν Χριστουγέννων. Συγκεκριμένα, εἰκονογραφεῖται τό ἰδιόμελο στιχηρό τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς ἑορτῆς:
Τί σοί προσενέγκωμεν, Χριστέ ὅτι ὤφθης ἐπί γῆς ὡς ἄνθρωπος δι’ ἡμᾶς; ἕκαστον γάρ τῶν ὑπό σοῦ γενομένων κτισμάτων τήν εὐχαριστίαν σοι προσάγει· οἱ Ἄγγελοι τόν ὕμνον· οἱ οὐρανοί τόν ἀστέρα· οἱ Μάγοι τά δῶρα· οἱ Ποιμένες τό θαῦμα· ἡ γῆ τό σπήλαιον· ἡ ἔρημος τήν φάτνην· ἡμεῖς δέ Μητέρα Παρθένον. Ὁ πρό αἰώνων Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς.
Κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τό Ναζιανζηνό, ἡ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ δέν εἶναι ἡ ἑορτή τῆς δημιουργίας, ἀλλά ἡ ἑορτή τῆς ἀναπλάσεως τοῦ κόσμου· μιά ἀνανέωση, θά τολμούσαμε νά συμπληρώσουμε ἐμεῖς, πού ἁγιάζει τήν κτίση. Γι’ αὐτό ὅλη ἡ δημιουργία λαβαίνει μέρος στό μυστήριο τῆς Γεννήσεως, ὥστε νά βλέπουμε στήν παράσταση αὐτή ἐκπροσώπους ἀπ’ ὅλα τά κτίσματα νά προσφέρουν τήν εὐγνωμοσύνη τους στό Λυτρωτή.
Κέντρο τῆς σύνθεσης εἶναι ἡ βρεφοκρατοῦσα Θεοτόκος πού παριστάνεται καθήμενη σέ μεγαλοπρεπῆ θρόνο. Στήν πάνω ζώνη, παριστάνονται δύο χοροί σεβαζόντων ἀγγέλων πού ὑποκλίνονται στή βρεφοκρατοῦσα Θεοτόκο ἐνῶ ὑμνολογοῦν τόν γεννηθέντα Κύριο. Φέρουν τήν ἐπιγραφή: «Οἱ ἄγγελοι τόν ὕμνο». Ἀπό τόν οὐρανό ἐξακτινώνεται λαμπρό ἀστέρι πού καταλήγει στήν κεφαλή τῆς Θεοτόκου καί συνοδεύεται ἀπό τήν ἐπιγραφή: «Οἱ οὐρανοί τόν ἀστέρα». Στήν κάτω ἀριστερή γωνία μία γυναικεία μορφή πού κάθεται σέ βράχους–προσωποποίηση τῆς γῆς, κρατεῖ στά χέρια της ἕνα ὄρος μέ σπήλαιο. Φέρει τήν ἐπιγραφή: «Ἡ γῆ τό σπήλαιον». Στήν κάτω δεξιά γωνία, μία ἀντίστοιχη μορφή εἰκονίζεται νά προσφέρει τή φάτνη καί φέρει τήν ἐπιγραφή: «Ἡ ἔρημος τήν φάτνη». Λίγο ψηλότερα ἀπό τήν πρώτη μορφή παριστάνονται οἱ τρεῖς δωροφοροῦντες μάγοι μέ τήν σχετική ἐπιγραφή: «Οἱ Μάγοι τά δῶρα» ἐνῶ στήν ἀντίστοιχη δεξιά θέση, τρεῖς ποιμένες πού εἶναι ὅλο θαυμασμό καί ἀπορία καί φέρουν τήν ἐπιγραφή: «Οἱ Ποιμένες τό θαῦμα». Δεξιά καί ἀριστερά τῆς Θεοτόκου, δύο πολυπληθεῖς ὁμάδες, ἐκπρόσωποι τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καί κοσμικοῦ χώρου, ὁλοκληρώνουν τή θεματολογία τῆς κάτω ζώνης. Φέρουν τήν ἐπιγραφή «Ἡμεῖς δέ μητέρα Παρθένον ἁγνήν».
Μέ τή Θεοτόκο θεώνεται ἡ ἁγνή καί καθαρή ἀνθρώπινη φύση, πού μέ τή χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος διατηρήθηκε στό πρόσωπο τῆς ἀειπαρθένου Μαρίας. Ἡ Θεοτόκος ἐπιτέλεσε ὅλο τό ἔργο, πού χρειαζόταν ἀνθρωπίνως γιά τή σωτηρία μας. Μ’ αὐτήν τήν ἔννοια ἡ Θεοτόκος ἐκπροσωπεῖ ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα καί προσφέρει γιά χάρη της τή δική της σάρκα ὡς δοχεῖο τῆς Θεότητας. Καί ἡ εὐχαριστιακή αὐτή προσφορά εἶναι ἀσύγκριτα σημαντικότερη ἀπό τῶν ἄλλων κτισμάτων.