ΤΑ ''ΧΑΜΕΝΑ'' ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΦΩΤΗ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ

 

''ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ''

 ΑΚΡΥΛΙΚΟ ΣΕ ΧΑΡΤΙ, 2025, ΚΩΣΤΑΣ ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΠΟΥΛΟΣ

Τα «χαμένα» χρόνια του Κόντογλου

Πού βρισκόταν, τελικά, ο κορυφαίος ζωγράφος, αγιογράφος και συγγραφέας την πενταετία 1915-1919;

 

Νικόλας Παΐσιος  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗΣ   20.07.2025 

 

Στον πρόσφατο τόμο του Μουσείου Μπενάκη με τον ευσεβιστικό τίτλο «Εις οσμήν ευωδίας πνευματικής. Φώτη Κόντογλου διαχρονικές δημιουργίες», ο κ. Δημήτρης Παυλόπουλος δημοσιεύει ένα «Αγνωστο Τετράδιο Σχεδίων του Φώτη Κόντογλου».

Τα σχέδια αυτά υποτίθεται πως έχουν γίνει στη Μασσαλία κατά τη διάρκεια της «παρισινής περιόδου» του ζωγράφου και απεικονίζουν, μεταξύ άλλων, σκηνές σε ρωσικό στρατόπεδο κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου.

Δυστυχώς ο Δ. Παυλόπουλος δεν προσφέρει πολλά στην επιστήμη του με τη δημοσίευση αυτή. Τα σχέδια αυτά δεν «συνιστούν τεκμήρια της παρισινής περιόδου» του Κόντογλου, αλλά, αντίθετα, είναι τεκμήρια μιας επιτήδειας αναβάπτισης (για να το θέσουμε κομψά).

Κάποιο βέβηλο χέρι πήρε ένα σημειωματάριο Ρώσου αξιωματικού στρατοπεδευμένου στη νότια Γαλλία, έσβησε την υπογραφή του και έβαλε τα αρχικά του Κόντογλου. Τα σχέδια αυτά είναι πολύ κατώτερα του Κόντογλου, με σοβαρότατα σχεδιαστικά λάθη, έργα ανθρώπου που έχει διδαχθεί ιχνογραφία σε στρατιωτική σχολή για τις ανάγκες του σχεδιασμού ενός πεδίου μάχης. Εδώ όμως θα προσπαθήσουμε να δείξουμε με συντομία πως ο Κόντογλου ουδέποτε ταξίδεψε ανάμεσα στα 1914 με 1919 στο Παρίσι.

Μέχρι τώρα η παραδεδεγμένη γνώση υποστηρίζει πως ο Κόντογλου ταξιδεύει τότε στη Γαλλία, όπου και διάγει βίον πλάνητος. Ολη η, ογκώδης πια, βιβλιογραφία στηρίζεται αποκλειστικά στα λεγόμενα του ζωγράφου καθώς δεν υπάρχουν ούτε αυτόπτες και αξιόπιστοι μάρτυρες για τα επίμαχα έτη, αλλά ούτε και κάποιο έγγραφο που να τον τοποθετεί εντός Γαλλίας.

Τα όσα όμως έχει πει κατά καιρούς ο Κόντογλου δεν πρέπει να τα παίρνουμε και πολύ τοις μετρητοίς. Για παράδειγμα, όταν δηλώνει ότι: «Εις Παρισίους εσπούδασα εις διαφόρους Σχολάς (Académie Julienne [sic] – Grande Chaumière) και […] επεδόθην εις την μελέτην των κλασσικών έργων ζωγραφικής εις τα Μουσεία Λούβρου, Λουξεμβούργου […]», τα λόγια αυτά μπορούν να ελεγχθούν πολλαπλώς.

Είναι απολύτως βέβαιο πως δεν έχει γραφτεί ποτέ στην Ελεύθερη Σχολή Ζωγραφικής Académie Julien (επιπλέον διαστρεβλώνει και αλλάζει φύλο στο όνομα της σχολής που υποτίθεται πως φοίτησε), σχεδόν απολύτως βέβαιο πως δεν έχει παρακολουθήσει τα μαθήματα του, πολύ επιδραστικού γλύπτη της περιόδου, Μπουρντέλ στη σχολή του, την Grande Chaumière. Ούτε και θα μπορούσε να δει κλασικά έργα ζωγραφικής στο Λούβρο ή στο Μουσείο του Λουξεμβούργου, καθώς, εξαιτίας του Πολέμου, το μεν Λούβρο είναι κενό και κλειστό, το δε Μουσείο του Λουξεμβούργου έχει μετατραπεί σε Μουσείο των Συμμάχων και φιλοξενεί προπαγανδιστική τέχνη των χωρών της Αντάντ.

Ολα τα λεχθέντα από τον Κόντογλου για την περίοδο αυτή ανήκουν στη σφαίρα της αυτομυθοπλασίας και όχι της αυτοβιογραφίας.

Μα τότε πού ακριβώς βρίσκεται ο ζωγράφος; Το μυστήριο έχει προοικονομηθεί σε μια δημοσίευση του 2023 (ο κ. Παυλόπουλος την αγνοεί παντελώς).

Το μυστικό του Αγίου Ορους

Ο μοναχός Πατάπιος της Ιεράς Σκήτης Καυσοκαλυβίων, δημοσιεύει εκείνη τη χρονιά στην περιοδική έκδοση «Ανάλεκτα Ανθρωπιστικών Επιστημών» τα γράμματα του Κόντογλου στον επιστήθιο φίλο του Ανδρέα Τριγγέτα. Από αυτά προκύπτει πως την άνοιξη του 1920 ο Κόντογλου υπηρετεί στρατιωτική θητεία, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, στη Στρατιωτική Διοίκηση Σμύρνης.

Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι η αποκάλυψη από τον π. Πατάπιο Καυσοκαλυβίτη της ύπαρξης ενός ανέκδοτου σημειωματαρίου του Κόντογλου (Σεπτέμβριος – Νοέμβριος 1915) από όπου προκύπτει πως ο ζωγράφος είναι ήδη επιστρατευμένος στην αρχή του Εθνικού Διχασμού.

Πρόσφατα, το τεκμήριο αυτό δημοπρατήθηκε από τον οίκο «Ανδρέας Βέργος» και πριν από τη δημοπρασία υπήρχε η δυνατότητα να γίνει αυτοψία. Η προέλευση και η γνησιότητα του σημειωματαρίου είναι ακλόνητες, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει με το «Αγνωστο Τετράδιο Σχεδίων» του Δ. Παυλόπουλου. Εκεί, η προέλευση του «Αγνώστου Τετραδίου» είναι, στην καλύτερη περίπτωση, αμφίβολη και, στη χειρότερη περίπτωση, απλά κατασκευασμένη. Υποτίθεται πως προέρχεται από το αρχείο του νομικού και δημοσιογράφου Γιώργου Δ. Καρανικόλα, καθώς «σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες [sic], ο Καρανικόλας ήταν φίλος του Φώτη Κόντογλου». Δυστυχώς για τον κ. Παυλόπουλο, οι προφορικές μαρτυρίες αγνώστων και ανωνύμων μπορεί να είναι χρήσιμες για την αποκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων (όπως για παράδειγμα η παραχάραξη έργων τέχνης), αλλά παντελώς άχρηστες σε επώνυμες δημοσιεύσεις που θέλουν να λογίζονται επιστημονικές. Και μάλιστα όταν επικαλείται τέτοιου είδους μαρτυρίες, κυρίως δε όταν δεν υπάρχει δυνατότητα ελέγχου του βάρους και της αξιοπιστίας τους από την ακαδημαϊκή κοινότητα, δηλαδή συναδέλφους του ιστορικούς της τέχνης.

Θητεία στο χακί και όχι εις την Εσπερίαν

Τα δεδομένα πλέον είναι δύο. Ο Κόντογλου υπηρετεί στο στράτευμα τόσο το 1915 όσο και το 1920. Αλλά τι κάνει στο ενδιάμεσο; Βρίσκεται στη Γαλλία; Η απάντηση είναι απλή. Συνεχίζει να υπηρετεί στο στράτευμα. Οποιος υποστηρίζει το αντίθετο, ίπταται επί πτερύγων ανέμων αχαλίνωτης φαντασίας και αγνοεί τα στοιχειώδη ιστορικά δεδομένα. Η Ελλάς του 1910-1920 έχει επιδοθεί σε αλλεπάλληλες πολεμικές περιπέτειες και σε εμφύλιες συρράξεις. Βαλκανικοί Πόλεμοι, Εθνικός Διχασμός, Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Εκστρατεία. Μερικοί έφεδροι οπλίτες θυσίασαν πάνω από δέκα χρόνια (1912-1923) για την πατρίδα τους. Υπήρχε τρόπος να αποστρατευτεί, εν καιρώ πολέμου, ο Αποστολέλης/Κόντογλου και ακολούθως να ταξιδέψει, εν καιρώ πολέμου, στη Γαλλία;

Ο Κόντογλου υπηρετεί στο στράτευμα τόσο το 1915 όσο και το 1920. Αλλά τι κάνει στο ενδιάμεσο; Βρίσκεται στη Γαλλία; Ή μήπως όχι;

Για να έχει συμβεί κάτι τέτοιο θα έπρεπε να ίσχυαν οι ακόλουθες προϋποθέσεις. Πρώτον, θα μπορούσε να είχε λιποτακτήσει. Αυτό όμως θα του επέφερε αυτομάτως την ποινή του θανάτου από το Στρατοδικείο. Αφού υπηρετεί και το 1920, είναι προφανές πως αυτό ουδέποτε συνέβη. Δεύτερον, θα μπορούσε να έχει απαλλαγεί νομίμως για σοβαρούς λόγους υγείας, για παράδειγμα να έχει επικαλεστεί την πανδημική μάστιγα εκείνης της περιόδου, τη φυματίωση. Ας υποθέσουμε ότι αυτό έγινε και ο Κόντογλου έφυγε για το Παρίσι. Αλλά και έτσι να είχαν τα πράγματα, τότε πώς επιστρατεύεται πάλι το 1920; Εγινε καλά; Φαντάζεται ίσως ο κ. Παυλόπουλος πως στη Μασσαλία υπάρχει κάποιο σανατόριο, από όπου ο Κόντογλου αναδύεται αναγεννημένος δίκην φοίνικος για να υπηρετήσει εκ νέου; Είναι γνωστό βέβαια πως η ανθρώπινη φαντασία δεν έχει όρια, αλλά η επιστημονική έχει – εκείνα που της θέτει ο ορθός λόγος.

Αμαρτίες

Συνοψίζουμε, λοιπόν: ο Κόντογλου δεν έχει πάει στη Γαλλία. Θέλει όμως εκ των υστέρων να αποκτήσει ό,τι δεν έχει: θητεία στην Εσπερία. Και επειδή αυτή δεν υφίσταται, την εφευρίσκει, και δεκαετίες μετά παρασύρει τους μελετητές του. Η «αμαρτία» του Δ. Παυλόπουλου δεν είναι πως παρασύρθηκε από τον Κόντογλου (άλλωστε ούτε ο πρώτος θα είναι αλλά ελπίζουμε να είναι ο τελευταίος), ούτε πως άθελά του έγινε συνένοχος ανόσιων πράξεων (η βέβηλη χειρ με τις μονογραφές Φ.Κ.) με ό,τι αυτό συνεπάγεται – αλλά ούτε καν πως δεν μπορεί να ξεχωρίσει την ποιότητα των αυθεντικών σχεδίων του Κόντογλου. Η «αμαρτία» του είναι κυρίως ακαδημαϊκή: δύο χρόνια μετά τη δημοσίευση των επιστολών προς Τριγγέτα, τις αγνοεί πλήρως και προχωρεί αμέριμνος στη δημοσίευση «Αγνώστου Τετραδίου Σχεδίων».

Ο σπουδαίος και μοναδικός Κόντογλου δεν έχει ανάγκη από τα Παρίσια, όσο και αν νόμιζε πως είχε.

Υπάρχει ένα σημείο όπου η ιστοριογραφία συναντιέται με την πίστη και αυτό συνοψίζεται στη φράση από το Ευαγγέλιο του Ιωάννη: «η Αλήθεια ελευθερώσει υμάς», αλλά και ημάς. Ο σπουδαίος και μοναδικός Κόντογλου δεν έχει ανάγκη από τα Παρίσια, όσο και αν νόμιζε πως είχε.

*Στο τεύχος Ιουλίου – Αυγούστου της Athens Review of Books, που μόλις κυκλοφόρησε, δημοσιεύεται εκτενής μελέτη για την πενταετία 1914-1919 στη βιογραφία του Φώτη Κόντογλου. Η «Κ» με τη σειρά της, δημοσιεύει σύνοψη της μελέτης αυτής, ειδικά γραμμένης για τους αναγνώστες της.

Η ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΓΟΡΔΙΟΥ

                                                                Κωνσταντίνου Σπ. Τσιώλη

                 Ἡ Βιβλιοφιλία τοῦ ὁσίου Ἀναστασίου Γορδίου

Μὲ τὴν στάμπαν τῆς Βλαχίας

Ἀναστάσιος ὁ Γόρδιος: «Ἐγώ, ἕως ὁποῦ ἀναπνέω, βιβλίοις προσκεῖσθαι βούλομαι».

Βιβλιοφιλική, παθιασμένη δήλωση ἀγάπης, ἔρωτα, στοργῆς γιὰ τὸ βιβλίο, γιὰ τὴ μελέτη, εἶναι ἡ γραπτὴ αὐτὴ ἀναφορὰ τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου, τοῦ ἐξ Ἀγράφων ὁρμωμένου ταπεινοῦ λογίου ἱερομονάχου τῆς ἐποχῆς τῆς Τουρκοκρατίας. Μάλιστα, δὲν σταματᾶ ἐκεῖ. Ὑπερακοντίζοντας σὲ βιβλιοφιλικὴ κατάθεση ψυχῆς συνεχίζει σημειώνοντας ὅτι:

«Καὶ ἂν εἶχα θησαυρὸν χρημάτων, ἤθελα τὸν ἐξοδιάσει εἰς θησαυρὸν βιβλίων»

Αὐτά, λοιπόν, τὰ δηλώνει γραπτῶς πρὶν ἀπὸ τρεῖς καὶ πλέον αἰῶνες, στὶς 20 Σεπτεμβρίου 1717 σὲ ἐπιστολή του, ποὺ στέλνει ἀπὸ τὴ γενέτειρά του, τὰ Βρανιανὰ τῶν Ἀγράφων, πρὸς τὸν ἱερομόναχο Χριστοφόρο, συμμαθητή του κοντὰ στὸν Εὐγένιο Γιαννούλη, μιὰ ἄλλη σπουδαία μορφὴ τῶν Γραμμάτων τῆς ἴδιας ἐποχῆς. Ὁ Χριστοφόρος βρίσκεται στὴν Καστανιά, ἕνα κοντινὸ στὴ γενέτειρα τοῦ Γορδίου χωριό, στὰ ἀνατολικὰ τῶν Ἀγράφων. Μετὰ τὸν θάνατο τοῦ κοινοῦ διδασκάλου τους, ὁ Γόρδιος ζητεῖ, ἀπαιτεῖ τὸ μερίδιό του ἀπὸ τὰ βιβλία τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Γιαννούλη. Ὁ Γόρδιος ἦλθε σχεδὸν σὲ σύγκρουση μὲ τὸν Χριστοφόρο γιὰ νὰ τοῦ δοθοῦν τὰ βιβλία, τὰ ὁποῖα ἐδικαιοῦτο βάσει ‒ὅπως ὑποστήριζε‒ τῆς διαθήκης τοῦ Εὐγενίου, ἀλλὰ ὁ Χριστοφόρος τὰ παρακρατοῦσε. Διαφωνεῖ μάλιστα μὲ τὴν πρόταση τοῦ Χριστοφόρου νὰ πωληθοῦν τὰ βιβλία:

«Λέγεις. Νὰ τὰ πουλήσωμεν· καὶ τί νὰ κάμωμεν; [...] Πνευματικῶς λέγεις, μὲ συμβουλεύεις νὰ κάμωμεν ἐκεῖνο ὁποῦ σοῦ ἀρέσει, καὶ νὰ σοῦ ἀποκριθῶ. Ἀλλὰ δὲν ἠξεύρω τί νὰ ἀποκριθῶ εἰς τέτοιαις πνευματικαῖς συμβουλαῖς καὶ ἀπνευματίκευταις».

Ὁ Γόρδιος ἐπιμένει στὴν πιστή, περὶ τῆς διανομῆς τῶν βιβλίων, ἐφαρμογὴ τῆς ἐπιθυμίας τοῦ «ἀποθαμένου οἰκοκύρη» ὅπως ἀποκαλεῖ τὸν διδάσκαλό τους Εὐγένιο Γιαννούλη:

«Καὶ εἰ μὲν πέμπεις, πέμψον. Εἰ δὲ μή, αὐτὸ τοῦτο δήλωσον, καὶ μετ’ αὐτοῦ τὴν αἰτίαν, ἵνα μή [...] ἐνοχλοῦντές σοι κράζωμεν».

Ἀκόμη, ὁ Γόρδιος, ὡς φίλος τοῦ βιβλίου, γνώριζε ὀνομαστὲς βιβλιοθῆκες τῆς ἐποχῆς ὅπως ἡ Βατικανή, ἡ Μαρκιανή, ἀλλὰ καὶ βιβλιοθῆκες τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Μάλιστα, ἐντυπωσιασμένος, ἐνθουσιασμένος ἀπὸ τὴ βιβλιοθήκη τοῦ λογίου προεστοῦ τῆς Ζακύνθου Ἄγγελου Σουμάκιου, συνθέτει ἐπίγραμμα ἰαμβικὸν γι αὐτήν:

«Σιὼν Σίναιον ὧδε διττοῖς τοῖς νόμοις

χορός τε μουσῶν τῶν Ἑλικωνιάδων.

Ἐνταῦθα πᾶσα βίβλος ἱερὰ πέλει

σύμπας χορός τε τῶν Ἑλικωνιάδων».

 Ὁ ἴδιος ὁ Γόρδιος φέρεται ὡς κάτοχος βιβλιοθήκης μὲ σημαντικὸ ἀριθμὸ βιβλίων. Ὁ διακαὴς πόθος του γιὰ βιβλία ἔχει δώσει τροφὴ στὸν θρύλο, στὴν ὑπερβολικὴ ἐκτίμηση, ὅτι ἡ βιβλιοθήκη του ἴσως ἀριθμεῖ περὶ τὰ 4.000 βιβλία! Ὅμως, σύμφωνα μὲ κάποιες γραπτὲς μαρτυρίες γιὰ τὰ βιβλία ποὺ κατεῖχε, ἕνας ἀριθμός περὶ τὰ 800 βιβλία θὰ ἦταν ἀρκετὰ λογικὴ καὶ κοντὰ στὴν πραγματικότητα ἐκτίμηση γιὰ τὸν ὄγκο τῆς βιβλιοθήκης του· καθόλου μικρὸς ἀριθμὸς βιβλίων σὲ μία, οὐσιαστικά, προσωπικὴ βιβλιοθήκη, στὰ δυσπρόσιτα, ἕως καὶ ἀπρόσιτα Ἄγραφα τοῦ 18^ου αἰ. ἐντὸς ἑνὸς τουρκοκρατούμενου Ἑλλαδικοῦ χώρου.

Γιὰ τὴν διάπυρη ἀγάπη του καὶ τὴν ἰδιαίτερη, τὴ σχεδὸν ἐμμονικὴ σχέση του, τὸ σφοδρὸ πάθος του μὲ τὰ βιβλία, ὁ Κ. Θ. Δημαρᾶς γράφει :

 

«Μὰ τὸ θέμα ποὺ τὸν κατέχει εἶναι τὸ βιβλίο· ἕνα πρωτογονικὸ ἀκόμη πάθος· ζήτηση βιβλίων, δανεισμοί, ἀνταλλαγές, βιβλιοδεσίες, περνοῦν καὶ ξαναπερνοῦν μέσα στὰ γράμματά του».

 Ὀ Γόρδιος ἐπέλεγε ἢ πρότεινε, γιὰ τὴν ἀποφυγὴ ἀπώλειας βιβλίων, ἔμπιστους διακομιστὲς γιὰ τὴν ἀποστολὴ ἢ τὴν παραλαβὴ βιβλίων:

«Καὶ εἴ γε δέ, ὣς ἔφην, καὶ τούτων τυχεῖν, μὴ ἀπαξιωσάτω με, παρακαλῶ, κομιστῇ τῷ αὐτῷ οἵα καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων χρησαμένη, πιστῷ γε ὄντι τὰ μάλιστα καὶ θεοφιλεῖ».

Ἀκόμη, δανείζεται βιβλία ἀλλὰ εἶναι συνεπὴς στὴν ἐπιστροφὴ τῶν βιβλίων αὐτῶν:

«Τὰ βιβλία τοῦ μοναστηρίου ἢ θέλω τὰ φέρει μοναχός μου εἰς ὀλίγον καιρόν· ἢ θέλω τὰ πέμψει μὲ πιστὸν διακομιστὴν».

Φροντίζει νὰ βιβλιοδετοῦνται καὶ νὰ συντηροῦνται τυχὸν φθαρμένα βιβλία ἀπὸ ἔμπειρους καὶ ἐπιμελεῖς βιβλιοδέτες:

 «Ὁ εὐλαβέστατος ἐν ἱερεῦσι οὗτος [... ] εἶναι μὲ πολλὰ προτερήματα κεκοσμημένος [...] Εἶναι πρὸς τούτοις καὶ τεχνίτης ἐπιτηδειότατος νὰ ἀνακαινίζῃ καὶ νὰ δένῃ βιβλία».

Παραπονεῖται ὅταν τὰ βιβλία ποὺ στέλνει γιὰ βιβλιοδεσία δὲν εἶναι σωστὰ δεμένα, παρὰ τὰ χρήματα ποὺ διαθέτει γι αὐτὸν τὸν σκοπό:

«Μοῦ ἤφεραν τὰ βιβλία, δύο ἥμισυ ρεάλια δετικά, ἀλλὰ καὶ κακὰ δεμένα. Ἂν ἤξερα πῶς ἔτζη θέλει τὰ δέσει, δὲν ἤθελα οὐδὲ κἂν νὰ τὰ πιάσῃ».

 Ἀκόμη, ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος προσέχει τὰ βιβλία ποὺ προμηθεύεται νὰ εἶναι τυπωμένα σὲ ἀξιόπιστα τυπογραφεῖα ὅπως αὐτὰ τοῦ Βουκουρεστίου, δηλαδὴ μὲ τὴν «στάμπαν τῆς Βλαχίας»:

«Ἀκόμη τὸν παρακαλῶ καὶ τοῦ δίδω ἐνόχλησιν νὰ μοῦ πέμψῃ δύο βιβλία ἀπὸ κεῖνα τῆς  σ τ ά μ π α ς   τ ῆ ς   Β λ α χ ί α ς».

Πάντως, ὁ Ἀναστάσιος Γόρδιος, ἀρκετὰ χρόνια νωρίτερα ἀπὸ τὴν ἀντιδικία του μὲ τὸν Χριστοφόρο γιὰ τὰ βιβλία τοῦ Εὐγενίου, ὅπως ὁ ἴδιος δηλώνει στὴν βιογραφία τοῦ διδασκάλου του Εὐγενίου Γιαννούλη, ‒στὰ 1703, στὸ Αἰτωλικό, ὅπου γράφει τὸ ἔργο του «Βίος τοῦ ἐν μακαρίᾳ τῇ λήξει γενομένου σοφωτάτου καὶ λογιωτάτου ἐν ἱερομονάχοις κυρίου Εὐγενίου Ἰωαννουλίου τοῦ ἐξ Αἰτωλίας ...»‒, φέρεται ὡς κάτοχος τῶν βιβλίων τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Εὐγενίου. Στὸ ἔργο του αὐτὸ οὐδὲν ἀναφέρει περὶ διαθήκης τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη. Ὅμως, ὅπως σημειώνει, ἴσως κατεῖχε τὸ σημαντικότερο ἀπὸ συναισθηματικῆς ἀπόψεως βιβλίο τοῦ Εὐγενίου. Πρόκειται γιὰ τὸ ἔργο:

«Θεοφυλάκτου Ἀρχιεπισκόπου Βουλγαρίας, Ἑρμηνεία εἰς τὰ τέσσαρα Εὐαγγέλια».

Ἦταν δῶρο τοῦ μαρτυρικοῦ πάπα καὶ πατριάρχη Ἀλεξανδρείας καὶ μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Κύριλλου Λούκαρη, γιὰ τὴν εἰς πρεσβύτερον χειροτονία τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη ἀπὸ τὸνΛούκαρη στὴν Ἀλεξάνδρεια τῆς Αἰγύπτου στὰ 1619:

«Κύριλλος πάπας καὶ πατριάρχης καὶ κριτὴς τῆς οἰκουμένης διὰ χειρῶν τῶν ἡμετέρων ἀναβιβασθεὶς ἐξ ἱεροδιακόνου εἰς τὸν τοῦ ἱερέως βαθμόν [...] Ἐν Αἰγύπτῳ ‚αχιθῳ».

Καὶ συνεχίζει ὁ Γόρδιος:

″Δέδωκε δὲ δῶρον αὐτῷ μνήμης ἕνεκα τὴν Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας βίβλον, τὴν εἰς τὰ ἱερὰ Εὐαγγέλια συνοπτικὴν περιέχουσαν ἑρμηνείαν, ἥτις καὶ νῦν εἰσέτι μετὰ τῶν ἄλλων αὐτοῦ βιβλίων σώζεται παρ’ ἡμῖν″.  

Τέλος, σύμφωνα μὲ τὴν ἕως τώρα γνωστὴ διαθήκη τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη, γραμμένη στὶς 18 Ἰουλίου 1669, ὅταν ὁ Γόρδιος ἦταν μόλις πέντε ἐτῶν, ἀναφέρει ὅτι ἀφήνει τὰ βιβλία του στὸν προσφιλή του  ναὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος Καρπενησίου:

« [...] Τοὺς μὲν οὖν ὀκτὼ τόμους τοῦ Χρυσοστόμου, ὁμοίως καὶ τὸν Ὅμηρον μετὰ τῶν σχολίων καὶ τὸν Ἰσοκράτην τὰ ἀφήνω καὶ αὐτὰ εἰς τὴν ἐκκλησίαν τῆς παναγίας μου Τριάδος εἰς τὸ Καρπενήσι».

Ἐνδεχομένως, ἀργότερα, ὁ ὅσιος πλέον Εὐγένιος Γιαννούλης ὁ Αἰτωλὸς συνέταξε νέα ‒ἄδηλη‒ διαθήκη· αὐτὴν στὴν ὁποία ἀναφέρεται ὁ Γόρδιος ὅταν ἀπαιτεῖ τὸ μερίδιό του ἐκ τῶν βιβλίων τῆς βιβλιοθήκης τοῦ Εὐγενίου Γιαννούλη ἀπὸ τὸν συμμαθητή του Χριστοφόρο. Ἴσως, πάλι, νὰ ὑπῆρξε προφορικὴ ἐντολὴ τοῦ Εὐγενίου, γιὰ τὸν τρόπο διαμοιρασμοῦ τῶν βιβλίων του, πρὸς τοὺς δύο μαθητές του.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΤΙΤΛΟΥ: 

Ἡ προτομὴ τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου στὸν αὔλειο χῶρο τοῦ ἱστορικοῦ ναοῦ τῆς Ἀγίας Παρασκευῆς τῆς Γούβας τῶν Μεγ. Βραγγιανῶν. Στὴ βάση της ὑφίσταται, ἐγχαράκτως, ἡ γνωστὴ περὶ τῶν βιβλίων ἄποψη ( «Ἐγώ, ἕως ὁποῦ ἀναπνέω....») τοῦ Ἀναστασίου Γορδίου.

ΠΗΓΗ:

 ἱστότοπος ΕΛΛΗΝΟΜΟΥΣΕΙΟΝ ΑΓΡΑΦΩΝ, Πέμπτη 17 Ἰουλίου 2025

Εις μνημόσυνον αιώνιον του π. Κωνσταντίνου Καλλιανού εκ Σκοπέλου

 Άρθρο του μοναχού Παταπίου Καυσοκαλυβίτου που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ την Τετάρτη 25 Ιουνίου 2025.

 

 Για την λήψη του άρθρου, πατήστε ΕΔΩ   

ΑΘΩΣ: ΤΟ ΑΓΙΩΝΥΜΟ ΟΡΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΓΗΣ

 

  Ὄρη παρῆλθε πάντα, τοῦ Ἄθω Ὄρος.

Εὐρωπικῆς γῆς, τῇ ἁγιωνυμία·

Ἤνθησεν ἄνθη, ἀνθεοτρεφὴς Ἄθως,

Ὄντως νοητὰ, τούς δε θείους Πατέρας·

Χορὸν Θεουδῆ, τῶν ἐν Ἄθω Πατέρων,

Χορὸς γεραίρει, τῶν Μοναστῶν τοῦ Ἄθω.

Πληθὺς Ἀθωνιὰς, ἀμφὶ Θόωκον στῆκε Θεοῖο.

 

Τήν Κυριακή, δευτέρα μετά την Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων, ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τήν μνήμη τῶν Ὁσίων Ἁγιορειτῶν Πατέρων.

                                   Οἱ Ὅσιοι Πἀντες οἱ ἐν τῷ Ὄρει τοῦ Ἄθω ἀσκήσαντες

                       Φορητή εἰκόνα τῶν ἀρχῶν τοῦ 19ου αἰ. Κυριακό Σκήτης Καυσοκαλυβίων

                                                             Ἀπολυτίκιον

                                             Ἦχος α΄. Τῆς ἐρήμου πολίτης.

 Τοὺς τοῦ Ἄθω πατέρας καὶ ἀγγέλους ἐν σώματι, Ὁμολογητὰς καὶ Ὁσίους, Ἱεράρχας καὶ Μάρτυρας, τιμήσωμεν ἐν ὕμνοις καὶ ᾡδαῖς, μιμούμενοι αὐτῶν τὰς ἀρετάς, ἡ τοῦ Ὄρους πληθὺς πᾶσα τῶν Μοναστῶν, κραυγάζοντες ὁμοφώνως· δόξα τῷ στεφανώσαντι ὑμᾶς, δόξα τῷ ἁγιάσαντι, δόξα τῷ ἐν κινδύνοις ἡμῶν προστάτας δείξαντι.

                                                    Κοντάκιον
                                                    Ἦχος δ΄. Ὁ ὑψωθείς

Τοὺς οὐρανώσαντας τὸ Ὄρος Πατέρας, καὶ ὑποδείξαντας ἐν τούτῳ τὸν βίον, Ἀγγέλων πολιτεύεσθαι, καὶ πλήθη μοναχῶν, ἐν αὐτῷ συνάξαντας, ἀνευφημήσωμεν πάντες, πρὸς αὐτοὺς κραυγάζοντες· ἀπὸ πάσης ἀνάγκης, καὶ ἐπηρείας ῥύσασθε ἡμᾶς, πληθὺς Ὁσίων τοῦ Ἄθω τὸ καύχημα.