ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΣΚΟΠΕΛΟΥ

 

                                                   Μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης

                               Ἅγιον Ὄρος καί Σκόπελος:

Μιά ἀμφίδρομη 

πνευματική καί πολιτιστική 

σχέση

   Ἡ εἰσήγησή μας ἀφιερώνεται εὐγνωμόνως στή μνήμη τοῦ λογίου πρωτοπρεσβυτέρου Κωνσταντίνου Καλλιανοῦ τοῦ ἐκ Σκοπέλου (1950-29 Ἀπριλίου 2024), ὁ ὁποῖος εἶχε ἀφιερώσει τή ζωή του στήν ἀνάδειξη τῆς ἱστορίας τοῦ τόπου του μέ ἔμφαση στή σχέση τοῦ νησιοῦ του μέ τό Ἅγιον Ὄρος (στό κλασικό του ἔργο Σχέσεις Σκοπέλου καί Ἁγίου Ὄρους, Ἀθήνα 1996).

  Στήν παρούσα εἰσήγηση, ἀξιοποιώντας τήν ἐπιστημονική συμβολή τοῦ μακαριστοῦ π. Κωνσταντίνου, ἐπιχειροῦμε μία δεύτερη παρουσίαση, ὑπό τό φῶς τῶν ὅσων ἡ σύγχρονη ἔρευνα (τόσο ἄλλων ἐρευνητῶν ὅσο καί ἡ ἐν ἐξελίξει δική μας) προσθέτει στή διερεύνηση τῆς ἀλληλεξάρτησης, τῆς οἰκειότητας καί τῆς πνευματικῆς καί πολιτιστικῆς ὄσμωσης μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν τόπων, ἡ ὁποία καλλιεργήθηκε σέ διάφορα ἐπίπεδα στό πέρασμα τῶν αἰώνων.

''

  Οἱ σχέσεις αὐτές μποροῦμε νά θεωρήσουμε ὅτι ἀρχίζουν τόν 9ο αἰώνα, μέ τήν παρουσία στήν περιοχή τοῦ ἁγιορείτου ὁσίου Εὐθυμίου τοῦ Νέου, πού σύμφωνα μέ τόν Βίο του, ἀσκήθηκε καί ἐκοιμήθη ὁσιακά στή γειτονική στή Σκόπελο νήσο Γιούρα (Ἱερά νήσος), στή συνέχεια ἐνδυναμώθηκαν μέ τήν κτιτορική παρουσία τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου, περί τό ἔτος 993, πού ἀγόρασε ἀπό τούς ἐνασκούμενους ἐκεῖ πατέρες τήν ἐπίσης γειτονική στή Σκόπελο νήσο Κυρά-Παναγιά (Γυμνοπελαγήσιο).

  Οὐσιαστικές πνευματικές σχέσεις μεταξύ Ἁγίου Ὄρους καί Σκοπέλου ἐμφανίζονται ἱστορικά στίς ἀρχές τοῦ 17ου αἰ. (γύρω στά 1606) μέ τήν ἵδρυση τοῦ σημερινοῦ ἐνοριακοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Μιχαήλ Συνάδων, τόν ὁποῖο οἱ Σκοπελίτες ἀφιερώνουν (μετά τό ἔτος 1630) στή Μεγίστη Λαύρα. Αὐτό εἶναι καί τό πρῶτο ἁγιορειτικό μετόχι πού μνημονεύουν οἱ πηγές. Θά ἀκολουθήσουν τά μετόχια τῶν μονῶν Μεγίστης Λαύρας (Κοιμήσεως Θεοτόκου ἤ Ἁγία Μονή καί Γενέθλιο Τιμίου Προδρόμου ἤ Κοτρωνάκι), Ξηροποτάμου (Παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Γλώσσας καί Εὐαγγελιστρίας), Ξενοφῶντος (Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος) καί Διονυσίου (Παναγίας Φανερωμένης).

   Τά ἁγιορειτικά μετόχια στή Σκόπελο, ἐκτός ἀπό τήν εὐεργετική ἐπίδραση πού εἶχαν στόν ἐμπλουτισμό τῆς πνευματικῆς ζωῆς τῶν κατοίκων μέ τά νάματα τῆς ὑπερχιλιόχρονης ἁγιορειτικῆς παράδοσης, ἀποτελοῦσαν καί πόλο ἕλξης ἁγιορειτῶν πατέρων, οἱ ὁποῖοι ἔρχονταν στό νησί κομίζοντας ἱερά λείψανα, Τίμιο Ξύλο ἤ θαυματουργές εἰκόνες. Μέ τόν ἐρχομό τους αὐτό οἱ Ἁγιορεῖτες παράλληλα ἐπιτελοῦσαν καί τό ἔργο τῆς πνευματικῆς πατρότητος, ἐπηρεάζοντας συνάμα καταλυτικά καί τήν λειτουργική παράδοση τοῦ τόπου. 

Στό πέρασμα τῶν τελευταίων αἰώνων, ἀρκετοί ἦταν οἱ Ἁγιορεῖτες πατέρες, πού στήριξαν καί συνέδραμαν πνευματικά τούς Σκοπελίτες, μέ τίς γνώσεις τους, τόν λόγο, τή διδαχή καί τήν πνευματική καθοδήγηση. Στόν τομέα αὐτόν, ξεχωριστή εἶναι ἡ παρουσία τοῦ ὁσίου Ἱεροθέου τοῦ Ἰβηρίτου,  ὁ ὁποῖος ταυτόχρονα ἐπιτέλεσε πολύ σπουδαῖο διδακτικό ἔργο στή σχολή τῆς Σκοπέλου, πού ἱδρύθηκε τό 1724.

Ἐπιπροσθέτως, σέ μία ἄλλη διάσταση, δέν εἶναι καί λίγοι οἱ Σκοπελίτες πού ἀσπάζονται τή μοναχική ζωή καί ἀναχωροῦν νά μονάσουν στόν Ἄθωνα, σέ συγκεκριμένες συνήθως μονές, ὅπως ἡ Μεγίστη Λαύρα καί ἡ Ξηροποτάμου ἤ στά ἐξαρτήματά τους. Παράλληλα, συναντοῦμε πολλούς Σκοπελίτες νά ἐργάζονται στόν Ἄθωνα ὡς λεπτουργοί, μαραγκοί, ναυπηγοί, βαρελάδες, κτίστες καί ἔμποροι.

  Μιά ἄλλη σημαντική πτυχή τῶν σχέσεων Ἀγίου Ὄρους καί Σκοπέλου εἶναι καί ἡ σύσταση ἁγιορειτικῶν εἰκονογραφικῶν ἐργαστηρίων μέ σημαντικότερα τῶν Γαλατσιάνων πατέρων τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τοῦ ἱεροδιακόνου Γρηγορίου Κοιρανίδου. Στήν εἰσήγησή μας γίνεται ἐπίσης ἀναφορά στήν ἐντυπωσιακή παρουσία στή Σκόπελο τοῦ ζωγραφικοῦ ἔργου τῶν ἱερομονάχων Διονυσίου τοῦ ἐκ Φουρνᾶ καί Παρθενίου τοῦ Σκούρτου.  

   Κατά τή διάρκεια τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1821, κατά τήν ὁποία τό Ἅγιον Ὄρος συμμετεῖχε σύσσωμο στόν ἀγῶνα, μετά τήν ἀποτυχία της στήν Χαλκιδική καί στήν προσπάθειά τους οἱ Ἁγιορεῖτες νά διαφυλάξουν κάποια ἀπό τά ἱερά τους κειμήλια ἀπό τήν ὀργή τῶν κατακτητῶν, κατέφυγαν σέ ἀσφαλέστερους τόπους. Ἕνας ἀπ᾿ αὐτούς στάθηκε ἡ Σκόπελος, πού φιλοξένησε πατέρες ἀπό τουλάχιστον ἔνδεκα ἀθωνικές μονές καί τά ἐξαρτήματά τους. 

  Στό πλαίσιο τῆς ἀμφίδρομης σχέσης Ἁγίου Ὄρους καί Σκοπέλου γίνεται ἐπίσης ἀναφορά στό πέρασμα τοῦ ἁγιορείτου ἱερομάρτυρος Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ ἀπό τό νησί, στόν διάσημο σκοπελίτη ξηροποταμηνό μοναχό Καισάριο Δαπόντε, στόν ἱερομόναχο Σωφρόνιο Κεχαγιόγλου καί τόν μοναχό Σίλβεστρο Μονοκρούση, στόν Σκοπελίτη ἐπίσκοπο Κασσανδρείας Γρηγόριο, στούς διδασκάλους ἱερομονάχους Μελέτιο Ἰβηρίτη, Νεόφυτο Κοιρανίδη καί Γρηγόριο Μήτα, στούς μαΐστρους τῆς ψαλτικῆς τέχνης ἱερομονάχους Ἄνθιμο, Συμεών καί Ἀντώνιο καί ἱεροδιάκονο Διονύσιο.

  Ἀπαιτεῖται περισσότερη ἔρευνα στά ἀρχεῖα τῶν ἀθωνικῶν καθιδρυμάτων, ὅπως, γιά παράδειγμα, στά κελλιά τῶν Καρυῶν, πού ὀνομάζονται «Σκοπελίτικα», ὥστε νά ἀνασυρθοῦν ἀπό τή λήθη τοῦ χρόνου (ἡ ὁποία στόν ἀθωνικό μοναχισμό συνδυάζεται μέ τήν ἀνωνυμία τῆς μοναχικῆς ταπεινοφροσύνης) βιογραφικές εἰδήσεις καί γιά ἄλλους ἀξιόλογους Σκοπελίτες-Ἁγιορεῖτες.

Περίληψη εἰσηγήσεως τοῦ συγγραφέα στό Η’ Διεθνές Ἐπιστημονικό Ἐργαστήριο τῆς Ἁγιορειτικῆς Ἑστίας (Θεσσαλονίκη 6-8 Δεκεμβρίου 2024). Μουσεῖο Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ, Ἀμφιθέατρο Στέφανος Δραγούμης. Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου 2024.

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ π. ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ ΣΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑ 2024

 

Ὁμιλία τοῦ π. Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, στόν ἱερό ναό Ἁγίου Δημητρίου, τοῦ Δήμου Ἁγίου Δημητρίου Ἀττικῆς, στό πλαίσιο τῶν ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ 2024, μέ θέμα:

  Ὁδοδεῖκτες γιά τόν Παράδεισο:

Οἱ Κολλυβάδες πατέρες τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί ἡ διδασκαλία τους 

Πέμπτη 10 Ὀκτωβρίου, 7 μ.μ.

Μετά τήν Ὁμιλία θά ἀκολουθήσει ἐνοριακό ἀρχονταρίκι ὅπου ὁ Ἁγιορείτης ὁμιλητής θά διαλεχθεῖ μέ τούς ἀκροατές γιά θέματα ὀρθόδοξης πνευματικότητας.

 

 Ἱερός ναός τοῦ Ἁγίου Δημητρίου.   Διεύθυνση: Πλατεία Ἁγίου Δημητρίου Ἅγιος Δημήτριος Ἀττικής, τηλ. 210-9712 456

 πρόσβαση ἀπό τήν Ἀθήνα μέ Ἀττικό μετρό: Στάση Δάφνη,

ἀπό Πειραιά: Λεωφορεῖο 229, 217, 219

 Ἡ Ὁμιλία του γέροντος Παταπίου καθώς καί ἡ συζήτηση μέ τούς ἀκροατές στό ἐνοριακό ἀρχονταρίκι, πού θά ἀκολουθήσει τήν Ὁμιλία θά μεταδίδονται ἀπ’ εὐθείας ἀπό τό ἐπίσημο κανάλι τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ στή διεύθυνση:  YouTube: @in-ad

ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

             

                     Τό σταυροαναστάσιμο ἦθος τῆς Ὀρθοδοξίας

                                                                     τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου

 Μέ τήν χά­ρη τοῦ Θε­οῦ, ἡ ἀ­νη­φο­ρι­κή καί κο­πι­α­στι­κή πο­ρεί­α τῆς Με­γά­λης Τεσ­σα­ρα­κο­στῆς, πρός τή συ­νά­ντη­σή μας μέ τόν ἀ­να­στη­μέ­νο Χρι­στό, ἔφθασε ἤδη στό μέσον της. Τρίτη Κυριακὴ τῶν Νηστειῶν καὶ ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει τὸν τίμιο Σταυρό, γιὰ νὰ ἐνισχυθοῦμε στὸν πνευματικὸ ἀγῶνα τῆς περιόδου αὐτῆς, πού εἶναι καιρός ὁ εὐπρόσδεκτος τῆς μετανοίας γιά ὅλους μας...

[...] Βλέ­πο­ντας καί προ­σκυ­νῶ­ντας εὐ­λα­βι­κά τό Σταυ­ρό τοῦ Χρι­στοῦ, ἀρ­χί­σα­με νά δι­α­κρί­νου­με τό φῶς τῆς Ἀ­να­στά­σε­ώς Του. Ὅ­ποι­ος θέ­λει νά ἀ­κο­λου­θή­σει τό δρό­μο πού ὁ­δη­γεῖ στόν ἀ­να­στη­μέ­νο Χρι­στό, πρέ­πει νά ἀρ­νη­θεῖ τόν ἑ­αυ­τό του καί νά ση­κώ­σει τό σταυ­ρό του, σταυ­ρώ­νο­ντας τόν ἐ­γω­κε­ντρι­σμό του καί τή φι­λαυ­τί­α του. Αὐτό τό μήνυμα λάβαμε μέ τήν χάρη τοῦ Τιμίου καί Ζωοποιοῦ Σταυροῦ σήμερα, Κυ­ρι­α­κή τῆς Σταυ­ρο­προ­σκυ­νή­σε­ως, πού ἡ Ἐκκλησία μας γιορτάζει τήν προσκύνησή του... 

[...] Τό ἦθος τῆς ὀρθοδοξίας μας εἶναι σταυρώσιμο καί ἀναστάσιμο μαζί, μέ λίγα λόγια, σταυροαναστάσιμο. Σταυρός καί ἀνάσταση εἶναι τόσο ἀλληλένδυτα δεμένα μεταξύ τους στήν παράδοση μας, πού δέν μποροῦμε νά κάνουμε λόγο γιά Σταυρό χωρίς νά ἀτενίζουμε τήν Ἀνάσταση καί ἀντιστρόφως. Μέ τόν Σταυρό κατεπόθη ὁ θάνατος, μέ τόν Σταυρό εἴδαμε την ἀνάσταση, ἀλλά καί μέ τόν σταυρό τόν δικό μας θά δοῦμε μόνο ἀνάσταση προσωπική καί πραγματική. 

  «Ἡμεῖς κηρύττομεν Ἰησοῦν Χριστόν καί τοῦτον ἐσταυρωμένον καί τοῦτον δέ ἀναστάντα», διακυρήττει ὁ Ἀπόστολος.

 Αὐτόν τόν Ἐσταυρωμένο καί ἀναστάντα Ἰησοῦ Χριστό, ἀσπαζόμαστε καί προσκυνοῦμε σήμερα, τιμώντας καί ἀσπαζόμενοι τόν Τίμιο Σταυρό Του. Εἶναι ἡμέρα σταυροαναστάσιμη. Γιατί, ὄχι μόνο ἀντλοῦμε δύναμη καί ἐλπίδα στό μέσον τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ὄχι μόνο λαμβάνουμε ὑπόδειγμα σταυροαναστάσιμης βιοτῆς καί χαρμολύπης, ἀλλά κυρίως προκηρύττουμε τῆς Ἀναστάσεως τά τρόπαια, προεορτάζουμε τήν πασχαλινή πανήγυρη, ὁμολογοῦμε τήν βιωματική πεποίθηση πώς ὁ Χριστός ἀνέστη! 

  Αὐτή ἡ χαρά, ἡ πίστη ἄς φωτίσει καί ἄς χαράξει τήν καρδιά μας, ἀδελφοί μου και εἶναι γιά ὅλους ἐμᾶς πρόγευση τῆς Ἀναστάσεως, τῆς κλητῆς καί ἁγίας ἡμέρας τοῦ Πάσχα. 

 (Ἀποσπάσματα Ὁμιλιῶν τοῦ γέροντος Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, στόν μητροπολιτικό ἱερό ναό Ἀναλήψεως τοῦ Σωτῆρος Κατερίνης καί Τιμίου Σταυροῦ Κατερίνης τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Κίτρους Κατερίνης καί Πλαταμῶνος, κατά τήν Κυριακή 7 Ἀπριλίου 2024. Οἱ φωτογραφίες προέρχονται ἐπίσης ἀπό τίς ἐκδηλώσεις αὐτές).

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ ΣΤΗ ΡΟΥΜΑΝΙΑ

 

 Σειρά Διαλέξεων καί Ὁμιλιῶν ἀπό τόν γέροντα Πατάπιο Καυσοκαλυβίτη πραγματοποιήθηκαν στή Ρουμανία, τήν περίοδο 10-18 Δεκεμβρίου 2023.

Ἡ βασική διάλεξη, μέ βασικό θέμα: 

«Ἀπό τόν ὅσιο Ἀκάκιο τόν Καυσοκαλυβίτη ὥς τόν ὅσιο Πορφύριο τόν Καυσοκαλυβίτη: Ἀνταύγειες αἰωνιότητος ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος» 

ἐκφωνήθηκε στήν ἑλληνική γλώσσα μέ ταυτόχρονη μετάφραση στή ρουμανική, ὑπό τόν τίτλο:

DE LA SFÂNTUL ACACHIE CAFSOCALIVITUL LA SFÂNTUL PORFIRIE CAFSOCALIVITUL: REPERE ALE VEȘNICIEI DE LA MUNTELE ATHOS!).

  Ἡ Διάλεξη πραγματοποιήθηκε διαδοχικά στίς πόλεις Μπρασόβ (στήν αἴθουσα τελετῶν τῆς Στρατιωτική Λέσχης Cercul Militar Brasov, μέ τή συνδιοργάνωση τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Ἁγίου Πορφυρίου καί Ἀναλήψεως Μπρασόβ καί τῶν ἐκδόσεων Epifania), 

στήν πόλη Ταργκόβιστε (στό Τμῆμα Ὀρθόδοξης Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Βλαχίας καθώς καί στό Ἐκκλησιαστικό Θεολογικό Σεμινάριο «Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος»), 

 

 στήν πρωτεύουσα Βουκουρέστι (στόν ἱερό ναό Προφήτη Ἠλία λέ Γκράντ)

 καθώς καί στήν πόλη Κλούζ (στήν Ὀρθόδοξη Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Κλούζ μέ τή συνδιοργάνωση τῆς ἱερᾶς Μονῆς Φλορέστι καί τοῦ φιλανθρωπικοῦ Κέντρου «Ἅγιος Ὀνούφριος»).

 Μετά τό πέρας τῶν Ὁμιλιῶν ἀκολούθησε ἐκτενῆς διάλογος τοῦ π. Παταπίου μέ τό πολυπληθές ἀκροατήριο μέ τή βοήθεια μεταφραστή.

  Παράλληλα μέ τήν Διάλεξη πραγματοποιήθηκε ἡ Παρουσίαση τοῦ νέου βιβλίου τῶν ἐκδόσεων  τῆς Ἱ. Καλύβης Ἁγίου Ἀκακίου μέ τόν Βίο τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου (Σειρά: Sfinţii Sfântului Munte, Ἅγιον Ὄρος 2023). 

Τό βιβλίο, γραμμένο στή ρουμανική γλώσσα ὑπό τόν τίτλο:

 «SFÂNTUL ACACHIE KAVSOKALIVITUL. Pelerinaj la Sfânta sa Chilie din Muntele Athos» 

καί μέ ἐκτενῆ Εἰσαγωγή ὑπό τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, προλογίζει ὁ καθηγούμενος τῆς Μεγίστης Λαύρας ἀρχιμ. Πρόδρομος. Πρόκειται, ὅπως τόνισαν οἱ παρουσιαστές του, πανεπιστημιακοί καί λόγιοι κληρικοί, γιά μία πρώτη γνωριμία καί προβολή τῆς μεγάλης αὐτῆς ἁγιορειτικῆς μορφῆς στό φιλάγιο ρουμανικό κοινό.

 Καί στίς τέσσερεις πόλεις οἱ ἐκδηλώσεις ἦταν διανθισμένες μέ τήν προβολή δύο ντοκυμανταίρ πού ἀφοροῦσαν τήν ἁγιορειτική Σκήτη Καυσοκαλυβίων ὅσο καί τόν ὅσιο Πορφύριο ὥς Καυσοκαλυβίτη μοναχό (μέ τή χρήση ρουμανικῶν ὑπέρτιτλων) καθώς καί μέ Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα πού ἔψαλλαν νεανικές καλλίφωνες Χορωδίες μέ παραδοσιακές στολές. 

Ὁ Ἁγιορείτης ὁμιλητής μίλησε ἐπίσης σέ σύναξη μοναζουσῶν στήν ἱερά Μονή Ντεάλου τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Τιργκοβιστίου, κατόπιν αἰτήματος τῆς καθηγουμένης.

 Ἐπιπροσθέτως, συνεργάστηκε μέ τόν ἑλληνομαθῆ καθηγητή τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Τιργκόβιστε Ἴον Κροϊτόρου γιά τήν διόρθωση λαθῶν (κατά τή μεταγραφή τους) ἑλληνικῶν ἐπιγραφῶν σέ κειμήλια πού ἐντόπισε ὁ π. Πατάπιος στίς ἱερές Μονές Nucet, Dealu καί Viforâta καί  στόν ἱστορικό ναό τῆς Μεταστάσεως τῆς  Θεοτόκου τοῦ ἔτους 1584 στήν Ἡγεμονική Aὐλή τῆς Târgoviște.

  Εὐχάριστη ἔκκπληξη ἀποτέλεσε γιά τόν λόγιο Ἁγιορείτη μοναχό ἡ ἀποκάλυψη πρόσφατης τοιχογραφίας τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ Καυσοκαλυβίτου, ὁ ὁποῖος ἀπεικονίζεται μαζί μέ τόν ὅσιο Πορφύριο τόν Καυσοκαλυβίτη, στόν ἱερό ναό Ἀναλήψεως καί Ἁγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, στά περίχωρα τῆς πόλης Μπρασόβ. Ἡ ἱστόρηση τοῦ ὁσίου Ἀκακίου εἶναι ἡ πρώτη σέ ναό τῆς ὀρθόδοξης αὐτῆς χώρας. Νά σημειωθεῖ ὅτι στόν ἴδιο ἱερό ναό φυλάσσεται φορητή εἰκόνα τοῦ ὁσίου Πορφυρίου, ἔργο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου.

 Παραθέτουμε ἕνα ἀπόσπασμα ἀπό τήν ἐπιλογική ὁμιλία τοῦ π. Παταπίου (στήν πρωτότυπη ἑλληνική γλώσσα) κατά τίς ἤδη ἀναφερθεῖσες ἐκδηλώσεις στή Ρουμανία.

(…) «Ἡ ὑ­ψηλή πνευ­μα­τι­κό­τητα τοῦ βίου τῶν ἁ­γι­α­σμέ­νων Ἁγιορετικῶν μορ­φῶν, πάν­τοτε δυ­να­μο­γό­νος, ζων­τανή καί ζω­τική, διαπερνάει τά σύνορα, σπάει τό φρά­γμα τοῦ χρό­νου, προ­σπερ­νάει τίς ἀ­σί­γα­στες ἱ­στο­ρι­κές κα­ται­γί­δες καί τίς ἀν­θρώ­πι­νες πε­ρι­πέ­τειες, γιά νά κτυ­πή­σει σάν πνευ­μα­τικό ξυ­πνη­τήρι στό ἀ­νή­συχο, ὀ­μι­χλῶ­δες καί ἀν­τα­ρι­α­σμένο «σή­μερα».

    Ὁ σύγ­χρο­νος ἄν­θρω­πος τῆς προ­η­γμέ­νης ψη­φι­α­κῆς τε­χνο­λο­γίας καί τῶν κο­σμο­ϊ­στο­ρι­κῶν ἐ­πι­στη­μο­νι­κῶν ἀ­να­κα­λύ­ψεων ἔ­μαθε νά κα­τευ­θύ­νει τίς μη­χα­νές ἀλλ᾿ ὄχι καί τόν ἑ­αυτό του. Δυ­σκο­λεύ­ε­ται νά ζή­σει ἀ­νε­πη­ρέ­α­στος ἀπό τά δι­α­λυ­τικά σύν­δρομα τῆς πά­σης φύ­σεως αἰ­χμα­λω­σίας. Συν­τρί­βε­ται σέ ἰ­δε­ο­λο­γι­κούς ὀγ­κό­λι­θους.

     Ἡ ἁ­γι­α­σμένη πο­ρεία τῶν Ἁγιορει­τῶν Ἁ­γίων πρός συ­νάν­τησή τους μέ τόν Χρι­στό, ἄς ση­μα­το­δο­τή­σει τό μέλ­λον μας καί ἄς μᾶς ἐμ­πνεύ­σει νά χρω­μα­τί­σουμε τή ζωή μας ἀπό τόν «κα­λόν ἀ­γῶ­να» στά χα­ρα­κώ­ματα τῆς θείας ἀ­γά­πης, πού εἶ­ναι «ἀ­γάπη ἀ­χόρ­τα­γη», κατά τόν ἅ­γιο Σι­λου­ανό τόν Ἀ­θω­νίτη, τόν νεότερο Ἁγιορείτη Ἅγιο.

      Ὁ τρό­πος καί ὁ δρό­μος τῆς θε­ώ­σεως καί τῆς σω­τη­ρίας τοῦ ἀν­θρώ­που εἶ­ναι αἰ­ώ­νιος καί ἀ­σφα­λής. Εἶ­ναι ὁ δρό­μος τῶν Ἁ­γίων!

     Οἱ ἁ­γι­α­σμέ­νες Ἁγιορειτικές μορ­φές, τόσο τοῦ παρελθόντος ὅσο καί τῶν ἡμερῶν μας, ἀπό τόν ὅσιο Πέτρο τόν Ἀθωνίτη, τόν πρῶτο ἅγιο οἰκιστή τοῦ Ἄθωνα καί τόν ὅσιο Ἀκάκιο τόν ἱδρυτή τῆς Σκήτης Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων μέ­χρι καί τούς σύγ­χρονούς μας, ὁσίους Παΐσιο τόν Ἁγιορείτη καί Πορ­φύ­ριο τόν Καυ­σο­κα­λυ­βίτη, ἔ­φθα­σαν στόν ἐ­ρά­σμιο τόπο, πού ὅ­λοι προ­σκλη­θή­καμε νά κα­τοι­κή­σουμε.

      Καί ἐπειδή ζοῦμε σέ δύσκολους καιρούς ὅπου ἀλλεπάλληλες κρίσεις μαστίζουν τήν κοινωνία μας, θά ἤθελα νά κλείσω μέ ἕνα -ὅπως θέλω νά πιστεύω- αἰσιόδοξο μήνυμα πρός ὅλους.

    Ὅπως ἔγραψε ὁ Ντοστογιέφσκι, «ἡ ὀμορφιά θά σώσει τόν κόσμο». Ἡ ὀμορφιά τῆς ψυχῆς θά σώσει τόν κόσμο, ἀκόμα κι ἄν γύρω μας ὅλα μοιάζουν νά γκρεμίζονται, ὅπως φαίνεται νά συμβαίνει στήν ἐποχή μας. Γι᾿ αὐτό δέν πρέπει νά χάνουμε τό θάρρος μας. Ἄς στραφοῦμε στήν ψυχή μας, ἄς ἑνωθεῖ αὐτή μέ τόν Θεό καί μέσα ἀπ᾿ αὐτή τήν ἕνωση καί τήν ἐνατένιση, θά μπορέσουμε, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, νά διαπεράσουμε μέ ἀσφάλεια τό πέλαγος τῆς φουρτουνιασμένης ζωῆς μας».

  Οἱ φωτογραφίες τῆς παρούσας ἀνάρτησης προέρχονται ἀπό τίς παραπάνω δραστηριότητες τοῦ π. Παταπίου στή Ρουμανία.

 

ΟΣΙΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΣ Ο ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ: ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΥΜΝΑΓΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

 

          μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης

Ὁ ὅσιος Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (1905-1991)

 καί τό ὑμναγιολογικό του ἔργο.

 Οἱ νεότερες ἔρευνες

  Ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Ἁγιορεῖτες λογίους τοῦ περασμένου αἰῶνα καί κυρίως ὁ παραγωγικότερος ὑμνογράφος τῆς μεταβυζαντινῆς ἐποχῆς, μέ διεθνῆ μάλιστα ἀναγνώριση, εἶναι, πανθομολογουμένως,  ὁ προσφάτως ἁγιοκαταταχθείς ὅσιος Γεράσιμος ὁ Ὑμνογράφος ὁ Μικραγιαννανίτης (5 Σεπτεμβρίου 1905 - 7 Δεκεμβρίου 1991).

  Ἡ ἐν ἐξελίξει ἔρευνά μας, πτυχές τῆς ὁποίας παρουσιάζονται στήν παρούσα εἰσήγηση, εὐελπιστεῖ νά συμπληρώσει ἕνα σκέλος τῆς προηγηθείσας ἐπιστημονικῆς ἔρευνας σχετικά μέ τήν ὑμναγιολογική παραγωγή τοῦ ὁσίου Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, ἀλλά καί νά ἐμπλουτίσει με νέα στοιχεῖα τήν οὔτως ἤ ἄλλως πλούσια βιογραφία του.

     Κατά τήν ἑβδομηκονταετῆ ἐνασχόλησή του μέ τήν ἐκκλησιαστική ποίηση ὁ ὅσιος Γεράσιμος παρήγαγε ἕνα ἐντυπωσιακό σέ ἔκταση καί ποιότητα ὑμνογραφικό ἔργο, τό ὁποῖο μᾶς παραδόθηκε σέ 47 ὀγκώδεις τόμους (μέ σύνολο σελίδων 35.442) καί ὑπολογίζεται σέ περισσότερα ἀπό 2000 Ὑμνογραφήματα τῆς περιόδου 1931-1991. Πρόκειται γιά ἔργα πού ἀποτελοῦν ἀνεκτίμητη παρακαταθήκη καί τά ὁποῖα ἀσφαλῶς πλουτίζουν τήν Ἐκκλησιαστική Γραμματεία μας.

   Ἡ Ἐκκλησία μας ἀποδέχθηκε πολὺ νωρὶς τὸ ἔργο τοῦ νέου ὑμνογράφου της καὶ τὸ ἐνέταξε στή θεία λατρεία, παράλληλα μὲ τὰ ἔργα τῶν προγενέστερων μεγάλων ὑμνογράφων. ὁ ὅσιος Γεράσιμος καθίσταται μιὰ ἀπὸ τὶς σπάνιες περιπτώσεις ὑμνογράφων, τῶν ὁποίων τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἔργου ἀξιοποιήθηκε ἀμέσως στὴν λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Σημαντικό τμῆμα ἀπό τά ὑμνογραφήματά του ἔχουν ἤδη ἐνσωματωθεῖ στά ἐν χρήσει Μηναῖα (16 περίπου Ἀκολουθίες) ἤ ἔχουν τεθεῖ σέ λειτουργική χρήση ἐκδιδόμενα σέ αὐτοτελῆ τεύχη καί ψάλλονται σέ ὅλον τόν ὀρθόδοξο κόσμο, ὅπου λειτουργοῦν ὀρθόδοξοι ναοί καί μοναστήρια. Παράλληλα, πληθώρα χειρογράφων ἤ δακτυλογραφημένων κειμένων παραδίδουν Ἀκολουθίες, Παρακλητικούς Κανόνες, Χαιρετιστήριους Οἴκους, ἀναπληρώσεις Ἀκολουθιῶν, Ἱκετήριες Εὐχές καί ἄλλα ὑμνογραφήματα, ἀλλά καί περιστατικές εὐχές καί ποιητικά ἐπιγράμματα σέ ἱερές εἰκόνες, πού περιμένουν ὑπομονετικά στίς πλούσιες βιβλιοθῆκες, κυρίως τῶν ἀθωνικῶν σκηνωμάτων, τόν ἐκδότη τους.

     Ὅπως ἦταν φυσικό, ἡ καθολική ἀναγνώριση τῆς ἀξίας τοῦ ἔργου τοῦ ὁσίου Γερασίμου στάθηκε ἡ αἰτία γιά τήν ἀπονομὴ πρός τό σεβάσμιο πρόσωπό του διαφόρων διακρίσεων, τόσο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν Πολιτεία. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ἡ γνώση τῆς ὑμνογραφικῆς παραγωγῆς τοῦ ὁσίου Γερασίμου δέν ἔχει ἀκόμη μελετηθεῖ μέ συστηματικό τρόπο παρά μόνο ἀποσπασματικά καί ἐπιφανειακά. Για παράδειγμα νά ἀναφέρουμε ὅτι δέν ἔχουν ἐρευνηθεῖ οἱ πηγές τῶν ἔργων του καθώς καί οἱ ἐπιδράσεις πού τό ἔργο αὐτό εἶχε λάβει ἀπό προγενεστέρους ἤ, πού μέ τή σειρά του, ἤσκησε στούς μεταγενεστέρους ὑμνογράφους, ἐντός καί ἐκτός Ἁγίου Ὄρους.  

  Στήν ἐν ἐξελίξει ἔρευνά μας ἀξιοποιοῦνται τά εὑρήματα ἀπό τή μέχρι σήμερα ἔρευνα περί τοῦ ὑμναγιολογικοῦ ἔργου τοῦ ὁσίου Γερασίμου, καί παρουσιάζονται καινούργια, τά ὁποῖα ἀφοροῦν σέ ἄγνωστα καί ἀδημοσίευτα ὑμνογραφήματα ἀλλά καί στόν τρόπο συγκροτήσεως ὑμνογραφικῶν συλλογῶν, ὅπως τό Ἑβδομαδάριον, τό Θεοτοκάριον καί ὁ Ἐνιαύσιος Στέφανος τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἰδιαίτερη ἔμφαση στην ἔρευνα δίνεται ἐπίσης στά ἁγιολογικά κείμενα τοῦ ὁσίου Γερασίμου ὅπως βιογραφίες-Συναξάρια ἁγίων ἀλλά καί Ὑπομνήματα γιά διάφορες ἑορτές καί λειτουργικές ἀνάγκες, κυρίως ἁγιορειτικῶν μοναστικῶν σκηνωμάτων. Πρόκειται γιά ἔργα τῆς ση­μαί­νου­σας αὐ­τῆς ἁ­γι­ο­ρει­τι­κῆς προ­σω­πι­κό­τη­τας, στά ὁποῖα ἡ μέχρι σήμερα ἔρευνα δέν ἔχει ἐστιάσει, καθώς οἱ περισσότερες ἀναφορές γίνονται στα ποιητικά- ὑμνογραφικά κείμενα τοῦ Ὁσίου.

  Ἡ διαχρονική ὑμνογραφική παραγωγή στό Ἅγιον Ὄρος περιβάλλεται τήν πορφύρα τῆς αἰωνιότητας. Ἐπιπροσθέτως, τό ὑμναγιολογικό ἔργο τοῦ ὁσίου Γερασίμου τοῦ Ὑμνογράφου, μᾶς φωτίζει καί μέ τίς ἀνταύγειες τῆς ἁγιότητος. Γι᾿ αὐτό καί ἡ ἐν ἐξελίξει αὐτή ἔρευνα εὐελπιστεῖ νά ἀναδείξει τήν τεράστια συμβολή τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ ἁγιορείτη ὑμνογράφου στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας Ὑμνογραφίας (ἰδιαίτερα στή νεότερη ἐποχή) καί νά ἀποτελέσει ἐλάχιστη συμβολή στήν Ἀθωνική Προσωπογραφία καί στή μελέτη τῆς πνευματικῆς κίνησης στό Ἅγιον Ὄρος στό πέρασμα τῶν αἰώνων.

 Περίληψη τῆς εἰσηγήσεως τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου κατά τό Ζ΄ Διεθνές Ἐπιστημονικό Ἐργαστήριο τῆς Ἁγιορειτικῆς Ἐστίας. Θεσσαλονίκη. Μουσεῖο Βυζαντινοῦ Πολτισμοῦ. 8 Δεκεμβρίου 2023.