ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΤΥΠΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΚΩΔΙΚΕΣ ΣΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ

ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΤΥΠΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΣΕ ΚΩΔΙΚΕΣ ΣΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου. Δρ. Θεολογίας

«Ἀνέκδοτες τυπικές λειτουργικές διατάξεις σέ κώδικες τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων».

Δημοσίευση: Γηθόσυνον Σέβασμα. Ἀντίδωρον τιμῆς καί μνήμης εἰς τόν μακαριστόν καθηγητήν τῆς Λειτουργικῆς Ἰωάννην Φουντούλην (+ 2007), τ. Β΄, σ. 1571-1598.

Η ΕΛΠΙΔΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Αρχιμ. Νικόδημος Σκρέττας

Επίκουρος Καθηγητής Α.Π.Θ.

Η ΕΛΠΙΔΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ

Παναγία η Πορταΐτισσα

ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΤΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΣΤΗΝ ΑΘΩΝΙΑΔΑ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΟΥ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ἀπό τά «Πάτρια» στήν «Ἀθωνιάδα» τοῦ μοναχοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου (19ος αἰ.). Ἡ καταγραφή τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες λογίους.

         Γιά τό Ἁγιώνυμο Ὄρος τοῦ Ἄθω, ἤδη ἀπό τόν 15ο αἰώνα, ὑπάρχουν σημαντικές ἀναφορές σέ πτυχές τῆς ἱστορίας του, μέσα ἀπό τίς καταγραφές τῶν ἐντυπώσεων πολλῶν ἀπό τούς ἕλληνες καί ξένους περιηγητές καί λογίους, πού ἐπισκέφθηκαν τήν ἀνατολικότερη ἀπό τίς χερσονήσους τῆς Χαλκιδικῆς, ἕναν ἀπό τούς ἐλάχιστους ἱστορικούς χώρους τοῦ κόσμου, πού ἀντιστέκονται στίς ποικίλες μεταβολές τίς ὁποῖες ἐπιφέρει ὁ πανδαμάτωρ χρόνος.

     Στό ἴδιο τώρα τό Ἅγιον Ὄρος, ἀπό πολύ νωρίς, δημιουργήθηκε ἡ ἀνάγκη διατηρήσεως τῆς συλλογικῆς ἱστορικῆς μνήμης τῆς μοναστικῆς κοινότητας. Ἔτσι, ἀρχικά σέ προφορική καί ἀργότερα σέ γραπτή μορφή, ἄρχισε νά καταγράφεται ἡ ἄποψη, τήν ὁποία οἱ ἴδιοι οἱ Ἁγιορεῖτες πατέρες διαμόρφωσαν σταδιακά γύρω ἀπό τό παρελθόν τοῦ τόπου τους, τήν ὀνομασία καί τίς ἀπαρχές τῆς ἱδρύσεως τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὡς μοναστικοῦ κέντρου ἀλλά καί τῶν ἐπιμέρους ἱερῶν μονῶν. Ἤδη ἀπό τόν 16ο αἰώνα, κυκλοφοροῦν συλλογές Διηγήσεων, οἱ ὁποῖες καταγράφουν τίς μέχρι τότε προφορικές πατριογραφικές παραδόσεις τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὅπως τό ἔργο πού μέ παραλλαγές καταγράφεται ὑπό τούς τίτλους: «Ἀνάμνησις μερική περί τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἄθω ἐκ παλαιῶν ἱστοριῶν»,  «Τόμος καί τύπος τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τοῦ Πρωτάτου» καί «Πάτρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους». Πρόκειται γιά συναγωγή κειμένων καί συμπιλήματα διηγήσεων καί ἄλλων ἱστορικῶν πληροφοριῶν σχετικά μέ τό Ἅγιον Ὄρος καί τά ἱερά καθιδρύματά του, τήν ἱστορία καί τίς παραδόσεις τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ. Σέ ὁρισμένα ἀπό αὐτά ἐμπεριέχονται ἔγγραφα περί ἀθωνικῶν μονῶν γνήσια ἤ ἀκόμη καί νόθα, ἐνῶ πλούσια εἶναι ἡ ἀναφορά σέ θαύματα πού ἀποδίδονται στίς ἐφέστιες ἱερές εἰκόνες, οἱ ὁποῖες φυλάσσονται στά ἀθωνικά καθιδρύματα. Ἐδῶ ἡ τάση νά ἀποδοθοῦν οἱ ἀπαρχές τῶν περισσότερων ἀπό τίς μονές σέ ὅσο τό δυνατόν ἀρχαιότερο χρόνο, καί ἡ προσπάθεια περισσότερο «ἔνδοξης» ἑρμηνείας τῶν ὀνομάτων τους, εἶναι περισσότερο ἀπό ἐμφανής.

    Ἀπό τά μέσα, κυρίως, τοῦ 18ου αἰώνα, ὄψεις τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας παρέχονται καί ἀπό Ἁγιορεῖτες συγγραφεῖς κειμένων, στά ὁποῖα ἀποτυπώνονται Βίοι Ἁγιορειτῶν Ἁγίων καθώς καί ἁγιολογικές καί λειτουργικές ἀθωνικές παραδόσεις. Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἰδιαιτέρως ἐνδιαφέροντος αὐτοῦ θέματος θά μποροῦσε ἀπό μόνη της νά ἀποτελέσει τό θέμα ἑνός προσεχοῦς συνεδρίου, ὡστόσο ὀφείλουμε τουλάχιστον νά ὑπογραμμίσουμε τήν σημαντική συμβολή τῶν ἁγιολογικῶν αὐτῶν κειμένων στή μελέτη τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας, ἀναφέροντας ἀκροθιγῶς ἕνα παράδειγμα. Πρόκειται γιά τήν περίπτωση τοῦ ἀρχαγγελικοῦ ὕμνου Ἄξιόν Ἐστιν καί τό ὁμώνυμο θαῦμα στό λάκκο τοῦ Ἄδειν στίς Καρυές. Στό Βίο τοῦ ὁσίου Μαξίμου τοῦ Καυσοκαλύβη (14ος αἰ.), ἀναφέρεται σαφῶς καί ἀπό τούς δύο βυζαντινούς βιογράφους του, ἅγιο Θεοφάνη Περιθεωρίου καί ὅσιο Μακάριο Μακρῆ, ὅτι κατά τήν ἐμφάνιση τῆς Θεοτόκου στόν ὅσιο Μάξιμο στήν κορυφή τοῦ Ἄθωνα, ὁ ὅσιος ἔψαλε τόν ἀρχαγγελικό ὕμνο «τό τε ‘’ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς μακαρίζειν σε τήν Θεοτόκον‘’, προσάδων μάλ᾿ ἐνθεαστικῶς». Εἶναι μάλιστα ἐνδιαφέρον ὅτι ὁ Θεοφάνης ὑπογραμμίζει πώς τόν ὕμνο ἔψαλε πρῶτος ὁ ὅσιος Μάξιμος. Τό στοιχεῖο αὐτό ἐπιβεβαιώνει τήν ἄποψη ὅτι ἡ διήγηση περί τοῦ Ἄξιόν Ἐστίν κυκλοφορεῖ, τουλάχιστον προφορικά, στό Ἅγιον Ὄρος ἀπό τόν 14ο αἰ., πολύ πρίν δηλ. ὁ Πρῶτος τοῦ Ἁγίου Ὄρους Σεραφείμ Θυηπόλος καταγράψει τόν 16ο αἰ. τήν παράδοση αὐτή.

    Στήν παραπάνω χορεία τῶν Ἁγιορειτῶν λογίων, ἀνάμεσα στούς: Ἀγάπιο Λάνδο, Γαβριήλ τόν Πρῶτο, Σεραφείμ Θυηπόλο, Καισάριο Δαπόντε, Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτη, Κύριλλο Λαυριώτη, Ἀθανάσιο Πάριο, Κύριλλο Καστανοφύλλη, Δοσίθεο Κωνσταμονίτη, Ὀνούφριο Ἰβηρίτη, Ἀγαθάγγελο Ἐσφιγμενίτη καί Εὐθύμιο Σταυρουδᾶ, ξεχωριστή θέση κατέχει ὁ ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, κυρίως μέ τόν Ἐγκωμιαστικό του Λόγο στούς Ἁγιορεῖτες Πατέρες καί τούς ἐπί μέρους Βίους Ἁγιορειτῶν ἁγίων πού συνέταξε.

     Μέ τήν εἴσοδο τοῦ 19ου αἰώνα, οἱ ἀθωνικές ἱστορικές σπουδές ἄρχισαν νά καλλιεργοῦνται συστηματικά, ἀναζητώντας τήν, ὅσο τό δυνατόν, ἀντικειμενικότερη προσέγγιση τῶν πηγῶν. Κατά τήν τελευταῖα αὐτή ἀθωνική περίοδο, καί ἀπό μία καινούργια γενιά Ἁγιορειτῶν, κατεβλήθη προσπάθεια γιά μία συστηματικότερη μελέτη τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας. Ἔτσι ἔχουμε τήν ἀνάδειξη πλειάδας λογίων μοναχῶν μέ πολυσχιδῆ πνευματική δράση, πού ἔδειξαν μεγάλο ἐνδιαφέρον γιά τήν μελέτη τῆς ἱστορίας τοῦ τόπου τους, ἐπηρεασμένοι ἀπό τό δραστήριο ἱστοριογραφικό κλῖμα τῆς ἐποχῆς, κυρίως τοῦ 19ου αἰώνα. Οἱ λόγιοι αὐτοί, στό γενικότερο πλαίσιο τῆς μελέτης τῶν ἱστορικῶν πηγῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ἑστίαζαν στή μελέτη τῆς ἱστορίας, μέσα ἀπό τίς βιβλιοθῆκες καί τά ἀρχεῖα τῶν ἀθωνικῶν μοναστικῶν ἱδρυμάτων. Σέ μερικές περιπτώσεις μάλιστα, παρόλο πού τό ἐγχείρημα ἦταν ἐξαιρετικά δύσκολο, τά ἐρευνητικά αἰτούμενα καί ἡ μεθοδολογική προσέγγιση ἐκ μέρους τους, δέν ὑπολείπονταν ἀπό τόν τρόπο ἐργασίας ἄλλων ἱστορικῶν τῆς ἐποχῆς τους, ὅπως τῶν ρώσων Πορφυρίου Οὐσπένσκυ, Σεβαστιάνωφ καί Κοντακώφ.

    Ἀνάμεσα στούς Ἁγιορεῖτες, πού συνέβαλαν καθοριστικά στίς ἁγιορειτικές ἔρευνες, δραστηριοποιούμενοι στήν καταγραφή τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας, ξεχωρίζει ἡ μορφή τοῦ ἱερομονάχου Θεοδωρήτου τοῦ ἐξ Ἰωαννίνων, προηγουμένου τῆς Μεγίστης Λαύρας καί ἡγουμένου τῆς μονῆς Ἐσφιγμένου. Στόν Θεοδώρητο ὅμως καί στό κυριότερο ἱστορικό του ἔργο «Περιγραφή τοῦ ὄρους Ἄθω» θά ἐπανέλθουμε στή συνέχεια. Ἀναφέρουμε ἐπίσης τόν ἁγιοπαυλίτη ἡγούμενο Σωφρόνιο Καλλιγᾶ, τόν ἁγιοπαυλίτη ἱεροδιάκονο Κοσμᾶ Βλάχο, τόν λαυριώτη Ἀλέξανδρο Εὐμορφόπουλο, τόν ἐσφιγμενίτη ἱερομόναχο Γεράσιμο Σμυρνάκη, τόν χιλανδαρινό μοναχό Σάββα, τόν προδρομίτη μοναχό Εἰρήναρχο Σισμάν, τόν κατουνακιώτη μοναχό Δανιήλ Σμυρναῖο, τόν σημαντικότερο ἁγιορείτη ἱστορικό τοῦ 20οῦ αἰώνα Εὐλόγιο Κουρίλα, τόν ἐπίσης λαυριώτη Σωφρόνιο Εὐστρατιάδη, τόν δοχειαρίτη ἱερομόναχο Χριστοφόρο Κτενᾶ, τόν λαυριώτη μοναχό Σπυρίδονα Καμπανάο, τόν ἱεροδιάκονο Ἀρκάδιο Βατοπαιδινό, τόν μοναχό Ἀλέξανδρο Λαυριώτη (Λαζαρίδη) κ.ἄ.

     Στήν παραπάνω χορεία τῶν Ἁγιορειτῶν λογίων πού προσπάθησαν νά καταγράψουν συστηματικά τήν ἀθωνική ἱστορία, ξεχωριστή θέση κατέχει ὁ μοναχός Ἰάκωβος Νεασκητιώτης. Ὁ Ἰάκωβος γεννήθηκε πιθανότατα τήν τελευταία δεκαετία τοῦ 18ου αἰ. στά Κύθηρα, ἐνῶ τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του ἔζησε στό Ἅγιον Ὄρος. Ἐκάρη μοναχός στή μονή Ἐσφιγμένου, ἀλλά ἀσκήθηκε καί σέ ἄλλα ἀθωνικά καθιδρύματα, ὅπως ἡ μονή Ἁγίου Παύλου, ἡ Νέα Σκήτη καί ἡ βατοπαιδινή σκήτη Ἁγίου Δημητρίου. Ἐκοιμήθη τό 1869. Ἡ ἔρευνα πού πρόσφατα ὁλοκληρώσαμε στό πλαίσιο τῆς διδακτορικῆς μας διατριβῆς ἀναδεικνύει τόν Ἰάκωβο ὡς τόν παραγωγικότερο Ἁγιορείτη συγγραφέα τοῦ 19ου αἰ. Παρήγαγε ἕνα ἐξαιρετικά μεγάλης ἐκτάσεως ἔργο, τό ὁποῖο ἀποσκοποῦσε στό νά συμβάλει στό διάλογο γιά τά διάφορα θεολογικά προβλήματα τῶν ἡμερῶν του, ἀλλά καί στήν κάλυψη τῶν λειτουργικῶν ἀναγκῶν πού δημιουργοῦσε τό ὑπάρχον ἑορτολογικό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς του, καθώς καί ἡ ἀνάγκη λειτουργικῆς τιμῆς νέων ἁγίων. Στήν πλούσια κωδικογραφική καί συγγραφική δράση του, πού τοποθετεῖται τήν περίοδο 1824-1868, συμπεριλαμβάνονται ἁγιολογικά, ὑμνογραφικά, θεολογικά μεταφραστικά, λειτουργικά καί ἱστορικά ἔργα.

     Ὁ μοναχός Ἰάκωβος συνέβαλε στήν καταγραφή τῆς ἀθωνικῆς ἱστορίας

 κυρίως μέ τό σπουδαῖο του, ἀνέκδοτο στό σύνολό του, ἔργο Ἀθωνιάς, πού ἀποτελεῖ ἐκτενέστατη ἱστορία τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί τοῦ Ἁγιορειτικοῦ Μοναχισμοῦ ἀπό τά πρῶτα χριστιανικά χρόνια ἕως τήν ἐποχή τοῦ συγγραφέα μας. Στό ἔργο αὐτό ὁ Ἰάκωβος, ἀξιοποιώντας τόσο τή σύγχρονη μέ αὐτόν βιβλιογραφία ὅσο καί τίς ἀρχειακές πηγές, ἀνασυνθέτει, περιγράφει καί ὑπομνηματίζει ἱστορικές πληροφορίες σχετικές μέ τό Ἅγιον Ὄρος καί τά σκηνώματά του.

     Σύμφωνα μέ τήν μέχρι σήμερα ἔρευνα τό ἔργο πρωτογράφηκε ἤ ἄρχισε νά γράφεται τό 1848, σέ ἁγιαννανίτικο κώδικα, ὑπό τόν τίτλο: «Βίβλος παλαιῶν καί νέων ὑπομνημάτων Ἀθωνιάς καλουμένη». Πληρέστερη παρουσίαση τῆς Ἀθωνιάδος παρέχει ὁ Ἰάκωβος ἑπτά χρόνια μετά, τό 1855, κατόπιν αἰτήσεως τοῦ ρώσου ἀρχιμανδρίτου Ἱερωνύμου καί τοῦ λογίου μοναχοῦ Ἀζαρία τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος. Τό ἔργο αὐτό συμπλήρωσε ὁ Ἰάκωβος τό 1860 σέ βατοπαιδινό κώδικα, ἐνῶ τό 1865, πάλι μέ πρωτοβουλία τῶν ρώσων παραγόντων τῆς μονῆς Ἁγ. Παντελεήμονος καί ὑπό τόν πληρέστερο τίτλο «Βίβλος σύν Θεῷ ἁγίῳ, Ἀθωνιάς καλουμένη, περιέχουσα τά ἐν τῷ Ὄρει συμβάντα, καί περί ἀρχαίων Μονῶν καί νεοτέρων. Καί ὅσα χρυσόβουλα παλαιῶν βασιλέων καί συγγίλλια πατριαρχικά πρός τούς ἐν αὐτῷ ἐνασκουμένους πατέρας κατά καιρούς ἐξεδόθησαν καί ὁπόσοι ἅγιοι ἤσκησαν ἐν μοναῖς καί ἐρημίαις, παλαιοί τε καί νεώτεροι. Εἰς τρία μέρη διαιρουμένη. Τό μέν πρῶτον προλεγόμενα, περιέχον τῶν ἀπ᾿ ἀρχῆς ἄχρι τοῦδε συμβεβηκότων ἐν τῷ Ὅρει. / Τό δεύτερον, βίους ἁγίων τῶν πρῶτον ἀσκησάντων ἐν τῷ Ὄρει, χρυσοβούλλιά τε καί τυπικά τοῦ Τράγου. / Τό δέ τρίτον, περιγραφήν τῶν νῦν σωζωμένων Μονῶν εἴκοσι καί τῶν ὅσων παλαιῶν ἐν ἀρχαίοις ὑπομνήμασι εὑρισκομένων».

     Φαίνεται ὅτι ὁ Ἰάκωβος ἀξιοποίησε καί ἐπηύξησε, κατόπιν προσωπικῆς του ἔρευνας, τό ὑλικό πού εἴτε βρῆκε σωζόμενο αὐτούσιο, εἴτε διέσωσε μέσω ἀντιγράφων τοῦ ἀνέκδοτου ἔργου Περιγραφή τοῦ Ἁγίου Ὄρους, μιᾶς χαμένης σήμερα Ἀθωνικῆς Ἱστορίας, τήν ὁποία ὁ ἤδη ἀναφερθείς Θεοδώρητος Λαυριώτης ὁ ἐξ Ἰωαννίνων συνέγραψε περί τό 1804, ἀφοῦ ἀνεδίφησε τά ἀρχεῖα τῶν μονῶν καί συνέλεξε ἀπό τίς τοπικές ἁγιορειτικές πηγές σπουδαῖα πρωτότυπη ὕλη. Πιθανότατα ὁ Ἰάκωβος κατά τήν παραμονή του στή μονή Ἐσφιγμένου κράτησε πολλές σημειώσεις ἀπό τά χειρόγραφα τοῦ Θεοδωρήτου ἤ καί ἀντέγραψε αὐτά στό σύνολό τους κάτι πού φαίνεται ἄλλωστε σέ ἀρκετές περιπτώσεις, ὅπως τό κείμενο πού ἐπιγράφεται: «Τοῦ ἀοιδίμου διδασκάλου Θεοδωρήτου Ὑπομνήματα περί τῶν Μονῶν τοῦ ὄρους Ἄθω ἀρχαίων». Σημειώνει μέ ἀνακούφιση ὁ Εὐλόγιος Κουρίλας: «Εὐτυχῶς ὁ Νεασκητιώτης Ἰάκωβος, ἀνεψιός τοῦ Θεοδωρήτου, εἶχεν, ὡς φαίνεται, ἀντίγραφον καί ἐπί τῇ βάσει τούτου συνέπηξε τήν ἐν πολλοῖς χειρογράφοις σωζομένην Ἀθωνιάδα. Ἐνταῦθα συναντῶμεν σχεδόν πάντα τά σπουδαιότερα ἐπίσημα ἔγγραφα τοῦ Ἁγίου Ὄρους».

Στό στενό πλαίσιο μιᾶς προφορικῆς εἰσήγησης δέν εἶναι δυνατόν νά περιηγηθοῦμε στίς πλέον τῶν δύο χιλιάδων σελίδων πού καταλαμβάνει τό ἱστορικό αὐτό ἔργο τοῦ μοναχοῦ Ἰακώβου, στούς 4 κώδικες ὅπου αὐτό παραδίδεται.  Ἀπό τό ὀγκῶδες ἀλλά καί σημαντικό ἱστορικό αὐτό ἔργο τοῦ μοναχοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου παραθέτουμε τούς τίτλους ὁρισμένων χαρακτηριστικῶν θεμάτων:

- Περί ἀρχαιότητος τοῦ ὄρους Ἄθω. Πότε ἤρξατο κατοικεῖσθαι ἀπό Μοναχούς, καί ἀντίῤῥησις τῶν ὅσων οὐκ ὀρθῶς, οὐδέ ὑγιῶς ἐρέθησαν καί ἐγράφησαν.

- Ὑπόμνημα περί τοῦ ὄρους Ἄθωνος, πόθεν ἔλαβε τήν κλῆσιν καί ἀπό ποίους ἐκατοικεῖτο καί πότε ηὔξησεν.

- Περί κλήσεων καί ὀνομασιῶν τῶν μονῶν καί Μονιδρίων τοῦ ὄρους Ἄθω.

- Ἀπόδειξις ἐκ παλαιῶν χειρογράφων σωζομένων περί τοῦ ὄρους Ἄθως, ὅτι ἀπό τῆς βασιλείας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου ἔγινεν Μοναστῶν οἴκησις.

- Περιγραφή τῶν παλαιῶν καί νεωτέρων Μονῶν τοῦ ὄρους Ἄθω, ὅσων εἰς ἔτι σώζονται, καί ὅσων κατά καιρούς ἐρημώθησαν.

- Περιγραφή τῶν ὅσων παλαιῶν Μονῶν καί Μονηδρίων, ὡς ἐν τοῖς παλαιοῖς Κώδιξι καί ἐν τῷ Α΄ καί Β΄ Τυπικῷ αἱ κλήσεις αὐτῶν φέρονται.

- Περιγραφή τῶν ὅσων Μονῶν καί Μονηδρίων τό πάλαι εὑρίσκοντο ἐν τῷ Ἁγιωνύμῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω, ὡς εἰς τόν Τράγον καί ἐν παλαιοῖς κώδιξι φαίνονται.

- Ὑπόμνημα περί τῆς εἰς τό Ὄρος ἐλεύσεως καί καταδρομῆς τοῦ Μιχαήλ Παλαιολόγου καί Βέκκου πατριάρχου τῶν λατινοφρόνων.

- Πίναξ χρονολογικός τῶν πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως.

- Τά μετά τήν ἅλωσιν Κωνσταντινουπόλεως ἄθλα καί τρόπαια τῶν ἁγιορειτῶν Πατέρων.

- Τά κατά τόν 18ο αἰώνα συμβάντα ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω.

- Τά ὅσα κακά συνέβησαν εἰς τό Ὄρος ἐν τῷ καιρῷ τῆς ἐπαναστάσεως καί μετά τήν ἐπανάστασιν, ἤτοι ἀπό τοῦ 1821 ἄχρι τοῦ 1855.

    Ἡ ἐπισήμανση τῶν πηγῶν, χειρογράφων καί ἐντύπων τίς ὁποῖες ἀξιοποίησε ὁ Ἰάκωβος γιά τή σύνταξη τῆς Ἀθωνιάδος εἶναι ἕνα σημαντικό ζήτημα, στοῦ ὁποίου τή διερεύνηση ἐργαζόμαστε. Στά ὑπό δημοσίευση Πρακτικά τοῦ παρόντος Συνεδρίου θά ἀναφερθοῦμε, σύν Θεῷ, διεξοδικά...

  (...) Ἄς εὐχηθοῦμε, ἡ συνεχιζόμενη ἀνάλυση τοῦ σημαντικοῦ αὐτοῦ ἔργου νά φωτίσει περισσότερο τίς πηγές του καί νά δείξει ἐκτυπώτερα τό εὖρος τῆς ἐπίδρασης πού αὐτό εἶχε στήν ἐξέλιξη τῆς ἀθωνικῆς ἱστοριογραφίας.

Ἀπόσπασμα ἀπό τήν προφορική εἰσήγηση τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, στό Η΄ Διεθνές Ἐπιστημονικό Συνέδριο τῆς Ἁγιορειτικῆς Ἐστίας, Ἅγιον Ὄρος καί Λογιοσύνη, Θεσσαλονίκη 22-24 Νοεμβρίου 2013

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗΣ ΣΤΑ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΑ

Ο ΓΕΡΩΝ ΙΕΡΟΘΕΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ Ο ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΗΣ ΣΕ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΟ 

                        Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΞΥΛΟΓΛΥΠΤΙΚΗΣ ΣΤΗ ΣΚΗΤΗ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ
(19ος -20ός ΑΙΩΝΑΣ)
      Τήν περίοδο τοῦ τέλους τοῦ 19ου καί τοῦ πρώτου μισοῦ τοῦ 20οῦ αἰ. ἀσκήθηκαν στή σκήτη Καυσοκαλυβίων μοναχοί, πού ἐπιδόθηκαν στή δημιουργία ἔργων μέ ἀναγνωρισμένες καλλιτεχνικές ἀξιώσεις, οἱ ὁποῖοι κατέστησαν τά Καυσοκαλύβια τό σημαντικότερο κέντρο παραγωγῆς ἔργων ξυλογλυπτικῆς στόν Ἄθωνα.

  Δημιούργησαν ἔργα ἀπαράμιλλης καλλιτεχνικῆς ἀξίας σύμφωνα μέ τίς ἐκτιμήσεις τῶν συγχρόνων τους, τῶν ὁποίων ἐξαιρετικά δείγματα σώζονται σέ ἀρκετά ἀθωνικά καθιδρύματα, στήν Ἑλλάδα ἀλλά καί στό ἐξωτερικό, ἀφοῦ τά ἔργα τῶν Καυσοκαλυβιτῶν ξυλογλυπτῶν ἤταν περιζήτητα καί μάλιστα πολλά ἀπό αὐτά προορίζονταν γιά τούς βασιλικούς οἴκους τῆς Ἑλλάδας, τῆς Βουλγαρίας καί τῆς Ρουμανίας.

    Πρόκειται ὁρισμένες φορές γιά πολυπρόσωπες συνθέσεις μέ ἰσορροπημένες ἀναλογίες καί πιστή ἐφαρμογή τῶν κανόνων τῆς προοπτικῆς, ἀκρίβεια τοῦ σχεδίου καί τῆς γραμμῆς, λεπτή ἐπεξεργασία, πλαστικότητα,  ἰσορροπημένες ἀναλογίες τῶν μορφῶν. Ἀνάμεσα στά ἔργα πού φιλοτεχνήθηκαν ἀπό τούς ἀσκουμένους στήν πλέον ἀπομακρυσμένη αὐτή ἀθωνική Σκήτη εἶναι ξυλόγλυπτα ἔργα μεγάλης ἤ μικρότερης κλίμακας, ὅπως τέμπλα καί προσκυνητάρια ἀλλά καί ἔργα μικροξυλογλυπτικῆς (εἰκόνες, ἁγιασματάρια, σφραγίδες) καθώς καί ποικίλα χρηστικά ξυλόγλυπτα ἀντικείμενα καθημερινοῦ βίου.

   Παρουσιάζονται τά ξυλογλυπτικά ἐργαστήρια τῶν καλυβῶν: Ἁγίων Πάντων καί Ζωοδόχου Πηγῆς (Συνοδεία Νικοδημαίων), Ἁγ. Εὐθυμίου τῆς περιοχῆς τοῦ Ἁγ. Νείλου (μοναχός Γρηγόριος Κατσιάνος), Ἁγ. Ἀκακίου (μοναχός Ἱερόθεος), Ἁγ. Εὐσταθίου (μοναχός Δανιήλ Πετράκης), Εἰσοδίων τῆς Θεοτόκου (μοναχός Ἀβράμιος), Ἁγ. Χαραλάμπους (μοναχός Ἰσίδωρος), Γενεσίου τῆς Θεοτόκου (μοναχοί Βενιαμίν καί Ἀντώνιος), Ἁγ. Μεθοδίου (μοναχός Κοσμᾶς) καί Ἁγ. Γεωργίου (μοναχός Δαβίδ) καί τό ἐργαστήριο τοῦ μοναχοῦ Γαβριήλ.

    Γίνεται  ἐπίσης μία πρώτη παρουσίαση: τῶν τέμπλων πού φιλοτεχνήθηκαν τό τελευταῖο τέταρτο τοῦ 19ου αἰ., καί τά ὁποῖα ἀπηχοῦν ἕνα καλλιτεχνικό ἰδίωμα, ἐπηρεασμένο ἀπό τή ρωσική τεχνοτροπία, καί στό ὁποῖο συνυπάρχουν ἑτερόκλητα στοιχεῖα, κλασικιστικά καί νεογοτθικά, ἀλλότρια στήν ἁγιορειτική παράδοση (παρεκκλήσι καλύβης Ἁγ. Γεωργίου Ἰωασαφαίων, παρεκκλήσι καλύβης Ἀρχαγγέλων) καί τῶν τέμπλων ἄλλων παρεκκλησίων (τοῦ τέλους 19ου-ἀρχές 20οῦ αἰ.) μέ πολύ περιορισμένο ξυλόγλυπτο διάκοσμο χωρίς καλλιτεχνικές ἀξιώσεις.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ ΣΤΟ Γ΄ ΣΥΜΠΟΣΙΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ, ΑΘΗΝΑ, ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΜΟΥΣΕΙΟ 22-24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 22-24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ Η’ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 22, 23 & 24 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 Αίθουσα Κεντρικής Δημοτικής Βιβλιοθήκης Θεσσαλονίκης Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών ΑΠΘ Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης Σ Υ Ν Δ Ι Ο Ρ ΓΑ Ν Ω Τ Ε Σ ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΕΚΘΕΣΗ ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ Στην Έκθεση θα παρουσιαστούν όψεις της λογιοσύνης στο Άγιον Όρος, σε ενότητες που αντιστοιχούν σε αντιπροσωπευτικές μορφές λογίων μοναχών, στις Βιβλιοθήκες των Ιερών Μονών, στις τρεις περιόδους της Αθωνιάδας Εκκλησιαστικής Ακαδημίας, σε έργα τέχνης δασκάλων και αποφοίτων της Αθωνιάδας, καθώς και σε αγιορείτικες εκδόσεις, βιβλιοδεσίες και προϊόντα του αγιορείτικου πνευματικού μόχθου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΔΟΣΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΩ ΑΓΙΩΝ Ο ΧΟΡΟΣ. ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ» Ένα ιδιαίτερα σημαντικό έργο ομάδας πανεπιστημιακών καθηγητών και ερευνητών, υπό την επιστημονική εποπτεία και τον συντονισμό του αναπλ. καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Συμεών Πασχαλίδη. ΦΩΤΟΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Αθωνικά Ανάλεκτα αρ. 6 ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΕΩΣ ΕΡΓΑ (Θεολογικά - Ιστορικά - Μεταφράσεις) Φωτοαναστατική έκδοση της βιογραφίας και έργων του Ευγένιου Βούλγαρη, σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης και τη Ζωσιμαία Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ» Ο διευρυμένος Κατάλογος της Έκθεσης, εμπλουτισμένος με περισσότερο εικαστικό και πληροφοριακό υλικό, θα περιλαμβάνει, επιπλέον, πέντε επιστημονικά κείμενα, γραμμένα ειδικά για την έκδοση, με αγγλική περίληψη. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ Με δεδομένη την ένταξη του προγράμματος και τη χρηματοδότησή του από το ΕΣΠΑ, τα Πρακτικά του Συνεδρίου θα εκδοθούν το 2014. Ήδη από τις απαρχές της κοινοβιακής ιστορίας του Αγίου Όρους καταγράφεται στις πηγές μια ιδιαίτερη όψη του, ενταγμένη στην ευρύτερη πνευματική υπόσταση του Αγιορειτικού μοναχισμού, με την εμφάνιση λογίων μοναχών που συχνά προέρχονταν από αριστοκρατικά περιβάλλοντα και είχαν λάβει κατά τον πρότερο βίο τους υψηλή παιδεία στα μεγάλα κέντρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη. Το στοιχείο αυτό λειτούργησε καθοριστικά στα πνευ- ματικά και λογοτεχνικά ενδιαφέροντά τους και αποτυπώθηκε στο έργο τους και μετά την έλευσή τους στο Άγιον Όρος. Επιπλέον, η λογιοσύνη προσώπων που εγκαταβίωσαν στον Άθωνα και που ενίοτε σχετίζονται με την ίδρυση μονών εντός και εκτός αυτού, επέδρασε στην όλη πνευματική συγκρότηση και φυσιογνωμία του Αγιορειτικού μοναχισμού και σχετίζεται άμεσα με την πνευματική και καλλιτεχνική ανάπτυξη που γνώρισε το Άγιον Όρος ανά τους αιώνες. Συχνά τα πρόσωπα αυτά επιδόθηκαν σε σημαντικό συγγραφικό και μεταφραστικό έργο που, παράλληλα με την πρωτεύουσα στόχευσή του, αναδεικνύει με έμφαση σημαντικές συνιστώσες της βυζαντινής λογιοσύνης. Άμεσος μάρτυρας αυτής της τάσεως καθίστανται και οι Αγιορειτικές Βιβλιοθήκες, ταμεία όχι μόνο πνευματικής παιδείας και θεολογικής σοφίας αλλά και θύραθεν, αφού αρκετά χειρόγραφα, ήδη από την αφετηρία της κοινοβιακής ιστορίας του Άθωνος, έχουν αποκλειστικά «κοσμικό» περιεχόμενο (λογοτεχνικό, ιατρικό, γεωγραφικό, μαθημα- τικό, νομικό κ.ά.). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει τον παραδοσιακά μη μανιχαϊστικό τρόπο θεώρησης της μοναχικής πνευματικότητας από τους πολιστές του Αγίου Όρους, αφού η απόκτηση «εγκυκλίου» σοφίας από τον άνθρωπο και τα ποικίλα, προχριστιανικά ή και εξωχριστιανικά επιτεύγματά του, όπως η αρχαία ελληνική σκέψη, οι επιστήμες και οι τέχνες, ορώνται μέσα στην ολιστική θεώρηση της ανθρώπινης ιστορίας από τον Χριστιανισμό. Αν και δεν παρατηρείται συστηματική καλλιέργεια της λογιότητας στο «εργαστήρι της αρετής», το Άγιον Όρος, σε καμία από τις περιόδους της ιστορίας του δεν έλειψαν οι Αγιορείτες λόγιοι –ενίοτε και μέσα από οργανωμένα εκπαιδευτικά σχήματα. Τα πρόσωπα αυτά το ανέδειξαν σε έναν διακριτό πόλο λόγιας παράδοσης και διατήρησαν πολυτρόπως τη συνολική πνευματική ιδιοπροσωπία του σε υψηλό επίπεδο. Επιπλέον, σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους του Αγίου Όρους, τόσο στους βυζαντινούς όσο και στους οθωμανικούς χρόνους, οι φορείς αυτής της λογιοσύνης συνέβαλαν καθοριστικά και στην αντιμετώπιση προβλημάτων που ταλάνιζαν την Αγιορειτική κοινότητα και υπηρέτησαν το «κοινόν» του Αγίου Όρους. Η διοργάνωση από την Αγιορειτική Εστία ενός Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου για τις ποι- κίλες εκφάνσεις της λογιοσύνης και τη συμβολή των Αγιορειτών λογίων στη ζωή και στην πνευματική προσφορά του Αγίου Όρους, παρέχει την ευκαιρία ανάδειξης, για πρώτη φορά μέσα από μια πολυ- πρισματική θεώρηση, των επιμέρους πτυχών αυτού του πρωτότυπου και εξαιρετικά ενδιαφέροντος θέματος. Η Επιστημονική Επιτροπή του Συνεδρίου Άγιοι, κτίτορες Μονών, ιδρυτές Βιβλιοθηκών, συγγραφείς φωτιστές του Γένους, εγκυκλοπαι- διστές, ιδρυτές σχολείων και ακαδημιών, μεγάλοι Δάσκαλοι, νομικοί, κορυφαίοι αγιογράφοι, ανα- μορφωτές εκκλησιαστικών βιβλίων, συγκαταλέγονται μεταξύ των επώνυμων λογίων μοναχών που συγκροτούν το λαμπρό ψηφιδωτό της Λογιοσύνης στο Άγιον Όρος. Η επιλογή του θέματος αυτού, ως του κεντρικού στοιχείου των εκδηλώσεων «Η μεγάλη πνευ- ματική και πολιτιστική παρακαταθήκη του Αγίου Όρους» για το 2013, μας δίνει τη δυνατότητα και την ευκαιρία να ερευνήσουμε και να αναδείξουμε μια από τις λιγότερο γνωστές όμως εξαιρετικής σημασίας πτυχή της μακραίωνης ζωής της Μοναστικής Πολιτείας του Αγίου Όρους. Η δε παρουσία και συμμετοχή δύο φορέων της Θεσσαλονίκης ως συνδιοργανωτών, του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών του Α.Π.Θ. και της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, δεν τιμά μόνο αλλά και εμπλουτίζει την προσπάθεια αυτή. Το Η΄ Διεθνές Συνέδριο με θέμα του «Άγιον Όρος και Λογιοσύνη» προσέλκυσε το ενδιαφέρον δεκάδων επιστημόνων, ερευνητών, μοναχών, ώστε να συγκροτηθεί ένα πρόγραμμα 32 εισηγήσεων και μίας Στρογγυλής Τράπεζας με θέμα «Πνευματικά ρεύματα, Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Λογιοσύ- νη στο Άγιον Όρος» με 5 εισηγήσεις και Συντονιστή τον Διευθυντή Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών κ. Κρίτωνα Χρυσοχοΐδη. Ταυτόχρονα, τηρώντας την παράδοση των τελευταίων χρόνων, στο πλαίσιο του φετινού σύνθετου προγράμματος θα εκδοθεί η μεγάλη επιστημονική έρευνα με θέμα «ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΩ ΑΓΙΩΝ Ο ΧΟΡΟΣ. ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΝ ΠΑΝΑΓΙΟΝ» με την επιστημονική επιμέλεια του αν. καθηγητή της Θεολογικής Σχο- λής του Α.Π.Θ. κ. Συμεών Πασχαλίδη, έργο μνημειώδες, που φιλοδοξεί να παρουσιάσει το σύνολο των οσιακών μορφών του ιερού Άθωνα. Η Έκθεση που συνοδεύει και αναδεικνύει εικαστικά και κατανοητά το κεντρικό θέμα με επιμε- λητές τον αρχιτέκτονα-αναστηλωτή κ. Φαίδωνα Χατζηαντωνίου και τον Προϊστάμενο Διοικητικών & Οικονομικών Υπηρεσιών της Αγιορειτικής Εστίας κ. Αναστάσιο Ντούρο και τίτλο «Λόγιοι και Λογιο- σύνη στο Άγιον Όρος», περιλαμβάνει ντοκουμέντα, εκδόσεις, αναπαραγωγές. Ιδιαίτερης σημασίας και ενδιαφέροντος μπορεί, πιστεύω, να χαρακτηριστεί και ο Κατάλογος της Έκθεσης, καθώς πέραν του διευρυμένου εικαστικού και ενημερωτικού υλικού θα συμπεριλάβει και πέντε ειδικά για την έκδοση αυτή κείμενα γνωστών επιστημόνων και ερευνητών, που προσεγγίζουν κρίσιμες πλευρές της Λογιοσύνης. Η σύνθετη προσέγγιση και προβολή της Λογιοσύνης στο Άγιον Όρος ολοκληρώνεται με την έκδο- ση του 6ου τόμου στη σειρά «Αθωνικά Ανάλεκτα», που εφέτος περιλαμβάνει έργα και αποσπάσματα από την πλούσια συγγραφική δραστηριότητα του κορυφαίου Λογίου Ευγενίου Βούλγαρη υπό τον τίτλο «ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΕΩΣ ΕΡΓΑ (Θεολογικά - Ιστορικά - Μεταφράσεις)». Αξίζουν στους συντελεστές του εξαιρετικού πανοράματος οι ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά μας για το μοναδικό αυτό έργο, αλλά και η έκφραση της ικανοποίησής μας ότι ο επιστημονικός κό- σμος συνεχίζει να επιδεικνύει εμπιστοσύνη και εκτίμηση στο έργο της Αγιορειτικής Εστίας. Εκφράζω την ευγνωμοσύνη και τις ευχαριστίες μου προς την Α.Θ.Π. τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο για τη συνεχιζόμενη υποστήριξή Του και τη θερμή υποδοχή της οποίας έτυχε η απόφαση για το αφιέρωμα στη Λογιοσύνη και η έκδοση του «Αγιορειτικού Πανάγιου», όπως αυτή αναδεικνύεται από τον χαιρετισμό Του, που καταχωρείται στον σχετικό Τόμο. Η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους στήριξε από ιδρύσεως της Αγιορειτικής Εστίας το έργο της, ως ουσιαστικός Εταίρος και θερμός συμπαραστάτης, ανταποκρινόμενη με άμεσο τρόπο σε κάθε αίτημα συνεργασίας και βοήθειας. Της εκφράζω γι’ αυτό τις ευχαριστίες όλων μας, του Δήμου Θεσσαλονίκης, των συνεργατών και των στελεχών της Αγιορειτικής Εστίας και εμού προσωπικώς. Γιάννης Μπουτάρης Δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Πρόεδρος Δ.Σ. Αγιορειτικής Εστίας Η΄ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΤΕΛΕΤΗ 13:00 - 14:00 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ / ΠΡΟΕΔΡΟΥ Δ.Σ. ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΤΩΝ • Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών Α.Π.Θ. • Εταιρία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΙΕΡΑΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΟΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ Α.Θ.Π. ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ 14:00 - 14:30 ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ, Διευθυντής Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών / Ε.Ι.Ε. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΙΣΗΓΗΣΗ «Η Αθωνική Λογιοσύνη (10ος-19ος αι.). Απόπειρα για ένα ιστορικό διάγραμμα» Π α ρ α σ κ ε υ ή 2 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 3 ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ Η ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΑΘΩΝΑ: ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΡΕΥΜΑΤΑ 18:00 - 18:15 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΝΑΦΗΣ, Ομότ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. Άγνωστος Bίος του oσίου Αθανασίου του Αθωνίτου, αρχών του 11ου αιώνος 18:15 - 18:30 ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΕΥΘΥΜΙΑΔΗΣ, Καθηγητής Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Λόγια και ρητορικά στοιχεία στους Βίους του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη 18:30 - 18:45 ΣΥΜΕΩΝ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Εκφάνσεις της λογιότητας στο Άγιον Όρος κατά την Παλαιολόγεια περίοδο 18:45 - 19:00 ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΕΛΗΚΑΡΗ, Λέκτορας Τμ. Ιστορίας & Αρχαιολογίας Α.Π.Θ. Γεωργίου Γλαβά, Ομιλία εις την Μεγάλην και Αγίαν Παρασκευήν. Η ελληνική αθωνική παράδοση και παλαιοσλαβική μετάφραση της 19:00 - 19:15 ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΛΑΥΡΙΩΤΗΣ Λόγιοι Μεγίστης Λαύρας ΙΕ’ και ΙΣΤ’ αιώνα, εκ του κώδικος «Αδελφάτα» 19:15 - 20:00 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΕΣ ΛΟΓΙΟΙ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ: ΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΑΜΦΙΔΡΟΜΗ 20:00 - 20:15 ΦΑΙΔΩΝ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ, Αρχιτέκτων - Αναστηλωτής Βιβλιοθήκες στην Ι. Μονή Βατοπαιδίου. Κατηγορίες βιβλίων - Οργάνωση και λειτουργία των χώρων 20:15 - 20:30 MΙRJIANA ZIVOJINOVIC, Σερβική Ακαδημία Επιστημών και Τεχνών Αρχείον - Βιβλιοθήκη- Γραφείς της Ι. Μονής Χιλανδαρίου από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα 20:30 - 20:45 ΧΑΡΙΤΩΝ ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ, Δ/ντής Ερευνών του Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού & Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών Ο παλαιότερος γνωστός κατάλογος χειρογράφων και εντύπων της I. Mονής Iβήρων (1723) και ο πρώην Άρτης Nεόφυτος Mαυρομμάτης 20:45 - 21:00 ΖΗΣΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΚΗΣ, Παλαιογράφος-Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / Ε.Ι.Ε. Λόγιοι ταξιδιώτες και αγιορείτες μοναχοί στις αθωνικές βιβλιοθήκες. Συνάντηση ενδιαφερόντων, προσδοκιών, νοοτροπιών (15ος-19ος αι.) 21:00 - 21:15 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Π α ρ α σ κ ε υ ή 2 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 3 09:15 - 09:30 ΣΥΜΕΩΝ ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ, Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. - ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΚΑΚΛΑΜΑΝΟΣ, Θεολόγος, υποψ. δρ. Θεολογίας Ο μοναχός Αγάπιος Λάνδος και η ιδέα της έκδοσης Συλλογών από αγιορειτικά χειρόγραφα: Η Καλοκαιρινή και ο ανέκδοτος δεύτερος τόμος της 09:30 - 09:45 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Ι. ΣΚΑΛΤΣΗΣ, Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Η περί του άρτου της Προσκομιδής έριδα στο Άγιον Όρος κατά τον 17ο αιώνα. Πρόσωπα και Κείμενα 09:45 - 10:00 ΚΩΣΤΑΣ Ν. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ, Καθηγητής Τμ. Ιστορίας & Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ο λόγιος Ιβηρίτης μοναχός Νεόφυτος Χριστόπουλος και το έργο του 10:00 - 10:15 ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ, Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Δίκτυα αλληλογραφίας λογίων του Αγίου Όρους με θέμα το κολλυβαδικό ζήτημα 10:15 - 10:30 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΕΧΑΓΙΟΓΛΟΥ, Καθηγητής Τμ. Φιλολογίας Α.Π.Θ. Σκέψεις για τα ανέκδοτα έργα του αγιορείτη μοναχού Καισάριου Δαπόντε: τα προβλήματα της “Βίβλου Βασιλειών” 10:30 - 10:45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ 10:45 - 11:00 ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ ΤΣΕΛΙΚΑΣ, Φιλόλογος - Παλαιογράφος. Προϊστάμενος του Ιστορικού και Παλαιογραφικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης Μεταφράσεις λόγων Πατέρων της Εκκλησίας και βίων αγίων στο Άγιον Όρος (17ος-18ος αι.) 11:00 - 11:15 ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Δ. ΒΑΛΑΗΣ, Επίκ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Η εγκαταβίωση του λόγιου Πατριάρχη Αλεξανδρείας Ματθαίου Ψάλτη στην Ι. Μονή Κουτλουμουσίου ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Σ ά β β α τ ο 2 3 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 3 11:15 - 11:30 ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΙΑΓΚΟΥ, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Ο Θεόκλητος Καρατζάς και το κανονικό του έργο 11:30 - 11:45 ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ομότ. Καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. Η πρόσληψη των πατερικών και βυζαντινών κειμένων από τον Νικόδημο Αγιορείτη 11:45 - 12:00 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Χ. ΠΑΝΤΟΣ, Λέκτορας Τμ. Θεολογίας Ε.Κ.Π.Α. Οι εκδόσεις του έργου «Θύρα Μετανοίας» από την αγιορειτική Σκήτη του Αγίου Δημητρίου (τέλη 18oυ αιώνα κ.ε.) και ο ανώνυμος μεταφραστής του 12:00 - 12:45 ΣΥΖΗΤΗΣH - ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 12:45 - 13:00 ΣΩΤΗΡΙΟΣ Ν. ΚΑΔΑΣ, Ομότ. Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας Α.Π.Θ. Ο γραφέας και διακοσμητής χειρογράφων ιερομόναχος Ιάκωβος Σιμωνοπετρίτης (κατόπιν επίσκοπος Γάνου και Χώρας) 13:00 - 13:15 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡ. ΤΣΙΓΑΡΑΣ, Επίκ. Καθηγητής Δ.Π.Θ. Οι τοιχογραφίες του παρεκκλησίου των Αγίων Αποστόλων της Ι. Μονής Διονυσίου, το ρεύμα της επιστροφής στην τέχνη του Πανσελήνου και κύκλοι λογίων 13:15 - 13:30 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΙΑΚΟΣ, Δρ Αρχαιολόγος, 10η Ε.Β.Α. Λόγιοι δωροδότες και λόγιο περιβάλλον στο Άγιον Όρος (14ος-18ος αι.): η δυναμική τους στην τέχνη 13:30 - 13:45 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΗΣ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Σ ά β β α τ ο 2 3 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 3 18:00 - 18:15 ΜΟΝΑΧΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ ΙΒΗΡΙΤΗΣ, Βιβλιοθηκάριος Ι. Μονής Ιβήρων Πέντε Αγιορείτες Υμνογράφοι και Βιβλιογράφοι της ύστερης Τουρκοκρατίας 18:15 - 18:30 ΠΑΤΑΠΙΟΣ ΜΟΝΑΧΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ, Βιβλιοθηκάριος Σκήτης Καυσοκαλυβίων - Δρ Θεολογίας Από τα «Πάτρια» στην «Αθωνιάδα» του μοναχού Ιακώβου Νεασκητιώτου (19ος αιώνας). Η καταγραφή της Αθωνικής Ιστορίας από τους Αγιορείτες Λογίους 18:30 - 18:45 ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, Λέκτορας Τμ. Ιστορίας & Εθνολογίας Δ.Π.Θ. Λόγιοι Αγιορείτες συντάκτες Θεοτοκαρίων 18:45 - 19:00 ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΞΕΙΝΟΣ, Συγγραφέας - Πρόεδρος της Εταιρίας Μελέτης Ίμβρου και Τενέδου - π. Πρόεδρος Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης Η θεμελίωση της εκπαίδευσης στην Ίμβρο. Ο Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός και το Μετόχι των Ταξιαρχών 19:00 - 19:45 ΣΥΖΗΤΗΣH - ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ 19:45 - 20:00 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Ο Χριστόφορος Κτενάς, ο λόγιος Ιβηρίτης μοναχός 20:00 - 20:15 LORA GERD, Ρωσική Ακαδημία Επιστημών Ρώσοι επιστήμονες στο Άγιον Όρος στα μέσα του 19ου αιώνα 20:15 - 20:30 ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΠΟΛΥΒΙΟΥ, Δρ Αρχιτέκτων Η Βιβλιοθήκη του οικονόμου του Βατοπαιδινού Μετοχίου στα Μουδανιά 20:30 - 20:45 ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΑΚΙΔΗΣ, Δρ Δικηγόρος Αλέξανδρος Ευμορφόπουλος Λαυριώτης -μια απόπειρα παρουσίασης 20:45 - 21:00 NIKOΛΑΟΣ ΤΣΙΛΙΚΙΔΗΣ, Θεολόγος, μεταπτυχιακός φοιτητής Tμ. Θεολογίας Α.Π.Θ. Λόγιοι Πατέρες της Ι. Μονής Ξηροποτάμου (19ος-20ός αιώνας) 21:00 - 21:15 ΣΥΖΗΤΗΣΗ Κ υ ρ ι α κ ή 2 4 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 0 1 3 Θεία λειτουργία στην Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Βλατάδων Ξενάγηση και κέρασμα συνέδρων 09:00 - 11:00 11:30 - 11:45 ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΠΡΟΥΣΗΣ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ ΛΑΜΠΡΥΝΙΑΔΗΣ, Αναπλ. Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Η ιστορία της Λογιότητας στο Άγιον Όρος υπό το πρίσμα των σχέσεων Ορθοδοξίας και Δύσης 11:45 - 12:00 ΑΙΜΙΛΙΟΣ-ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΤΑΧΙΑΟΣ, Ομότιμος Καθηγητής Α.Π.Θ. / Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Περί πνευματικών ρευμάτων στην Ιστορία του Αγίου Όρους 12:00 - 12:15 ΠΑΣΧΑΛΗΣ ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ, Καθηγητής Τμ. Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης Ε.Κ.Π.Α. Η αγιορείτικη λογιοσύνη και οι προκλήσεις της νεωτερικότητας 12:15 - 12:30 ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗΣ, Λέκτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. Το καθεστώς ίδρυσης και λειτουργίας της Αθωνιάδας Σχολής 12:30 - 12:45 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ, Ομότ. Δ/ντής Ερευνών Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών/Ε.Ι.Ε. Αδαμάντιος Κοραής και Άγιον Όρος 12:45 - 13:30 ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ, ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ Συντονιστής ΚΡΙΤΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ, Διευθυντής Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών / Ε.Ι.Ε.