ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ....

«Ὤ ἀδελφοί, πίπτω εἰς τά γόνατα καί παρακαλῶ ὑμᾶς:

Πιστεύετε εἰς τόν Θεόν, πιστεύετε ὅτι ὑπάρχει τό Ἅγιον Πνεῦμα, ὅπερ μαρτυρεῖ περί τοῦ Θεοῦ εἰς ὅλους τούς ναούς ὑμῶν καί ἐν τῇ ψυχῇ μου.

Τό Πνεῦμα τό Ἅγιον εἶναι ἀγάπη. Καί ἡ ἀγάπη αὕτη πλημμυρεῖ  ὅλας τάς ψυχάς τῶν οὐρανοπολιτῶν ἁγίων. Τό αὐτό δέ Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι ἐπί τῆς γῆς ἐν ταῖς ψυχαῖς τῶν ἀγαπώντων τόν Θεόν.

Ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ὅλοι οἱ οὐρανοί βλέπουν τήν γῆν, καί ἀκούουν τῶν προσευχῶν ἡμῶν καί προσφέρουν αὐτάς εἰς τόν Θεόν».

                                                         Ὅσιος Σιλουανός ὁ  Ἀθωνίτης

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΚΗΤΙΩΤΙΚΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ἡ ἀναγέννηση τοῦ ἀθωνικοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ κατά τόν 17ο καί 18ο αἰώνα

   Οἱ ἱστορικές πηγές ἀναφέρονται στή λειτουργία Σκητῶν στό Ἅγιον Ὄρος ἤδη ἀπό τά μέσα τοῦ δέκατου τέταρτου αἰώνα. Στήν ἐξελικτική πορεία τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ ὅμως, ἡ βαρύτητα τοῦ σκητιωτικοῦ τρόπου πραγματώσεως τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους ὑπῆρξε ἐξαιρετικά μειωμένη, σέ σχέση μέ ἐκείνη τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς. Ἀντιστροφή τοῦ κλίματος, μέ τή δυναμική ἀναγέννηση τοῦ ἀθωνικοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ, παρουσιάστηκε κατά τόν δέκατο ἕβδομο καί κυρίως, κατά τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα.

  Ἀρκετοί εἶναι οἱ παράγοντες, πού συνετέλεσαν στήν παραπάνω ἐξέλιξη καί στούς ὁποίους γίνεται ἀναφορά κατά τήν παρούσα εἰσήγηση. Στό πλαίσιο αὐτό ὑπογραμμίζεται ἡ ἀντίταξη τοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ στόν ἰδιόρρυθμο μοναστηριακό βίο, πού ἐπικρατοῦσε στόν Ἄθωνα κατά τήν ἐξεταζόμενη περίοδο.

   Ὡς γνωστόν, ἡ μετατροπή κατά τήν  Ὀθωμανοκρατία τοῦ συνόλου σχεδόν τῶν μονῶν ἀπό κοινόβιες σέ ἰδιόρρυθμες στάθηκε ὡς μία ἀναπόφευκτη προσαρμογή στίς ἐπιταγές τῶν καιρῶν ἐκείνων, καθώς, λόγω τῆς ὑπέρογκης φορολογίας, τά οἰκονομικά τῶν μονῶν βρέθηκαν σέ οἰκτρή κατάσταση. Ἡ ἀναγέννηση τοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ ὡς θεσμοῦ ἀντικατοπτρίζει, κατά ἕνα τρόπο, τήν ἀντίδραση ἐκείνων τῶν μοναχῶν, πού θεώρησαν τήν ἰδιορρυθμία ὡς μία παρεκτροπή καί ὡς ἔκπτωση ἀπό τήν γνήσια μοναχική ζωή καί οἱ ὁποῖοι, μέ τήν ἵδρυση τῶν σκητῶν, θέλησαν νά ἐπανεύρουν τήν αὐστηρότητα τῆς ζωῆς τῶν πρώτων ἀναχωρητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἔτσι ὅσοι ἔφθαναν στόν Ἄθωνα μέ μοναχικές ἀναζητήσεις προτιμοῦσαν νά μονάσουν, εἴτε στά διάσπαρτα σ᾿ ὅλο τό Ἅγιον Ὄρος κελλιά, εἴτε σέ ἡσυχαστήρια τῆς ἀθωνικῆς ἐρήμου, στό νότιο μέρος τῆς χερσονήσου. Ἀπό τά τέλη τοῦ δέκατου ἕβδομου, καί κυρίως κατά τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα, παρατηρεῖται μία τάση, ἐκεῖνοι οἱ νέοι κελλιῶτες πού ζοῦσαν πρίν στά μοναστήρια νά συγκεντρωθοῦν καί νά δημιουργήσουν Σκῆτες, ὅπου θά μποροῦσαν νά συνδυάσουν τόσο τά ἡσυχαστικά ὅσο καί τά κοινοβιακά ἰδεώδη.

  Ἀναφορά γίνεται καί στήν ἐπίδραση στήν ἄνθηση τῶν Σκητῶν ἀπό τή νεοησυχαστική διδασκαλία τῶν ἱεροπρεπῶν Κολλυβάδων, ἀλλά καί σέ περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ἡ ἁγιότητα καί ἡ ὑψηλή πνευματικότητα ὁσιακῶν μορφῶν στάθηκαν πόλος ἕλξεως πολλῶν μοναχῶν, πού ἀπετέλεσαν τόν πυρῆνα γιά τήν δημιουργία Σκητῶν.

   Σημαντική ἐπίσης μνεία γίνεται στίς πρόνοιες τῶν κυρίαρχων Μονῶν κατά τή σύσταση τῶν Σκητῶν πού ὑπάγονταν σ᾿ αὐτές, ὅπως αὐτό διαφαίνεται στά συστατήρια ἔγγραφα ἤ στούς ἐσωτερικούς κανονισμούς λειτουργίας τῶν Σκητῶν κείμενα, τά περισσότερα, ὑψηλῆς πνευματικότητας, πού ἄν μή τί ἄλλο, ἀντικατοπτρίζουν τό κύρος τῶν συντακτῶν τους, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν σημαντικές ἐκκλησιαστικές ἀθωνικές προσωπικότητες. Στή συνάφεια αὐτή ὑπογραμμίζεται καί ἡ μέριμνα τοῦ πνευματικοῦ κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία τῶν Σκητῶν, καθόσον μάλιστα ὑπῆρξαν Οἰκουμενικοί Πατριάρχες καί ἀνώτατοι κληρικοί, πού ἐφησύχασαν σ᾿ αὐτές.

   Ἀναφορά ἐπίσης γίνεται στίς Σκῆτες ὡς τόπου πνευματικῆς προετοιμασίας τῶν περισσότερων ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες Νεομάρτυρες ἀλλά καί ὡς φυτώριου καλλιέργειας τῶν γραμμάτων καί  τῶν τεχνῶν.

  

Περίληψη τῆς εἰσήγησης τοῦ συγγραφέα στό 10^ο Διεθνές Συνέδριο 

«Τό Ἅγιον Ὄρος στόν 17^ο και 18^ο αἰώνα. Ἀπό τοὐς μεταβυζαντινούς καί νεώτερους χρόνους»

Σάββατο 10 Ὀκτωβρίου , Θεσσαλονίκη,  Ἀμφιθέατρο «Στέφανος Δραγούμης» τοῦ Μουσείου Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ.

Ι΄ ΔΙΕΘΝΈΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚO ΣΥΝΈΔΡΙΟ ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΌΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 17o ΚΑΙ 18ο ΑΙΩΝΑ

Ι΄ Διεθνές ΕπιστημονικO Συνέδριο

Το Αγιον Όρος κατά τον 17^o και 18^ο αιώνα

 Από τους μεταβυζαντινούς στους νεώτερους χρόνους

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 9 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΤΕΛΕΤΗ

18:00  - 19:00      Χαιρετισμός του Δημάρχου Θεσσαλονίκης  & Προέδρου Δ.Σ. Αγιορειτικής Εστίας, κ. Γιάννη Μπουτάρη

                            Χαιρετισμός της Ιεράς Κοινότητος Αγίου Όρους

                            Χαιρετισμός του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου

19:00 – 19:30      Κρίτων Χρυσοχοΐδης, Δ/ντής Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών

                            Βήματα προς τη νέα εποχή. Το Άγιον Όρος κατά τον 17^ο και 18^ο αιώνα.

19:30 - 20:00       ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ

ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

20:00 - 20:15       Φωκίων Π. Κοτζαγεώργης, Επίκ. Καθηγητής Νεοελληνικής Ιστορίας ΑΠΘ

                            Κρίση και επιβίωση των αθωνικών μοναστηριών κατά τους 17ο και 18ο αιώνες

20:15 - 20:30       Ognjen Krešić, Assistant Researcher at the Institute for Balkan Studies SASA

                            Adapting to Shifting Imperial Realities: Hilandar Monastery in the 18th Century

20:30 – 20:45      Lidia Cotovanu, Μεταδιδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Αθηνών

La «réforme» de Matei Basarab de Valachie (1632-1654) concernant les monastères dédiés aux Lieux Saints de l’Orthodoxie

20:45 - 21:00       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

21:00 – 22:00      ΔΕΞΙΩΣΗ

ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ

ΨΗΦΙΔΕΣ ΑΘΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (17^ος-18^ος αι.) Α’

09:30 - 09:45       Νικόλαος Μερτζιμέκης, Δρ Αρχαιολόγος, Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους

                            Παρουσία αθωνιτών στα εδάφη της σημερινής Βουλγαρίας κατά τον 17ο - 18ο αι.: πνευματικές και κοινωνικοοικονομικές σχέσεις

09:45 - 10:00       Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελος, Δρ Αρχαιολόγος

                            Δύο Αρχιερείς εφησυχάζοντες στο Άγιον Όρος περί το 1800

10:00 - 10:15       Στέφανος Παλιομπέης, Δρ Αρχαιολόγος ΥΠΠΟ / Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων

                            Περιηγητές του Αγίου Όρους κατά τον 17ο και 18ο αιώνα.

10:15 - 10:30       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ΨΗΦΙΔΕΣ ΑΘΩΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (17^ος-18^ος αι.) Β’

10:30- 10:45        Πατάπιος Μοναχός Καυσοκαλυβίτης,

                              Δρ Θεολογίας – Βιβλιοθηκάριος Σκήτης Καυσοκαλυβίων

                            Ἡ ἀναγέννηση τοῦ ἀθωνικοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ κατά τόν 17ο καί 18ο αἰώνα

10:45 - 11:00                             Νικόλαος Λιβανός, Φιλόλογος – Συνεργάτης ΙΒΕ/ΕΙΕ

Από τη μνήμη στην ιστορικότητα: Το "Προσκυνητάριον" του Ιωάννου Κομνηνού και η διάδοση της αθωνικής πατριογραφίας τον 18^ο αιώνα                                              

11:00 - 11:15       Ζήσης Μελισσάκης, Κύριος Ερευνητής ΙΙΕ/ΕΙΕ

«Εἰς τοῦ Ἀρσενίου τὰς χεῖρας …». Βιβλία της Μονής Ιβήρων που δεν ταξίδεψαν στη Ρωσία.

11:15 - 11:30       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

11:30 - 12:00       ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ

ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΡΕΥΜΑΤΑ

12:00- 12:15        Πλούταρχος Θεοχαρίδης, Αρχιτέκτων

Οι μνημειακές εσωτερικές όψεις του 17ου αιώνα στις πτέρυγες των αγιορειτικών μοναστηριακών συγκροτημάτων

12:15 – 12:30      Παντελής Γ. Φουντάς, Δρ Αρχιτέκτων, Αρχαιολόγος                      

                            Αξιολόγηση συντελεστών διαμόρφωσης του χώρου της λιτής κατά την ύστερη μεταβυζαντινή περίοδο

12:30 - 12:45       Φαίδων Χατζηαντωνίου, Αρχιτέκτων - Αναστηλωτής

                            Ροκοκό στο Άγιον Όρος

12:45 - 13:00       Σταύρος Μαμαλούκος, Επικ. Καθηγητής Μεσαιωνικής & Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής - Τμήμα Αρχιτεκτόνων Πανεπιστημίου Πατρών

                            Η αρχιτεκτονική της Αθωνιάδας Ακαδημίας στο πλαίσιο της αγιορειτικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα

13:00 – 13:15      Μιλτιάδης Δ. Πολυβίου, Δρ Αρχιτέκτων

                            Σχετικά με το ναοδομικό καθεστώς στο Άγιον Όρος κατά την προεπαναστατική εκατονταετία.

13:15 - 13:30       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ: ΔΩΡΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ

18:00 – 18:15      Πασχάλης Ανδρούδης, Λέκτορας Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ

                            Μίνα Μωραΐτου, Επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη

                            Κεραμικά Ιζνίκ με ελληνικές επιγραφές του 17ου αιώνα σε αγιορείτικες μονές

18:15 - 18:30       Δημήτρης Λιάκος, Δρ Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους

                            Η τέχνη στο Άγιον Όρος κατά τον 17ο και 18ο αι.: παραγγελιοδότες και δημιουργοί.

18:30 – 18:45      Άννα Μπαλλιάν, Δρ / Μουσείο Μπενάκη

                            Οθωμανική και ευρωπαϊκή τέχνη στην εκκλησιαστική αργυροχοΐα: το παράδειγμα του Αγίου Όρους

18:45 - 19:00       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

19:00 – 19:30      ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ Α’

19:30- 20:15        Ευθύμιος Ν. Τσιγαρίδας, Ομότιμος Καθηγητής ΑΠΘ

Η ζωγραφική –τοιχογραφίες και φορητές εικόνες– στο Άγιον Όρος κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Καλλιτεχνικά ρεύματα, επώνυμοι ζωγράφοι, εργαστήρια.20:15

20:15 – 20:30      Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας, Επίκ. Καθηγητής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου

                            Η συνάντηση της μεταβυζαντινής τέχνης με τη νεωτερικότητα στη μνημειακή ζωγραφική του Αγίου Όρους κατά τον 18ο αιώνα

20:30 - 20:45       Γιώργος Φουστέρης, Θεολόγος – Δρ Αρχαιολόγος

                            Ιωάννης Περράκης, Εκπαιδευτικός / Θεολόγος

                            Εικαστικές αναταράξεις στο Άγιον Όρος στην αυγή του 18ου αιώνα   

20:45 - 21:00       ΣΥΖΗΤΗΣΗ

ΚΥΡΙΑΚΗ 11 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2015

ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗ

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ Β’

11:30 - 11:45       Zoran Rakić, Professor (Department of Art History, Faculty of Philosophy, University of Belgrade)

                            The eighteen century wall painting in the Chilandar Monastery – Iconographic and stylistic characteristics

11:45 - 12:00       Αθανάσιος Σέμογλου, Αναπλ. Καθηγητής Βυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης / Τμ.Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ

                            Το ζήτημα του αναβαπτισμού και η ανθρωπόμορφη αγία τριάδα στην παράσταση της Βάπτισης του Χριστού στην σκήτη της αγίας Άννας (1757)

12:00 - 12:15       Νικόλαος Σιώμκος, Δρ Αρχαιολόγος / ΥΠΟΠΑΙΘ Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκιδικής και Αγίου Όρους

                            Νεότερα στοιχεία για τη δράση εργαστηρίων ζωγραφικής στο Άγιον Όρος κατά τον 18ο αιώνα

12:15 – 12:30      Νικόλαος Μπονόβας, Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών

Η διαμόρφωση της τάσης επιστροφής στη ζωγραφική της εποχής των Παλαιολόγων το 18ο αιώνα

12:30 -12:45        ΣΥΖΗΤΗΣΗ

12:45 – 13:30      ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Με το 10ο Συνέδριο της Αγιορειτικής Εστίας με θέμα «Το Άγιον Όρος κατά τον 17^ο και 18^ο αιώνα. Από τους μεταβυζαντινούς στους νεώτερους χρόνους» ολοκληρώνεται ένας θεματικός κύκλος συνεδρίων, που σκοπό είχε να παρουσιάσει τα πορίσματα της έρευνας για την ιστορία του Αθωνικού μοναχισμού στους έξι τελευταίους αιώνες (15ος - αρχ. 20ού αι.) του ιστορικού του βίου, καθώς και γιά μείζονα κεφάλαια της αγιορειτικής ιστορίας.

Όσον αφορά την έρευνα της ιστορίας κατά την οθωμανική περίοδο, προηγήθηκαν τα συνέδρια με θέμα Το Άγιον Όρος στον 15ο και 16ο αί. καί Το Άγιον Όρος στα χρόνια της Απελευθέρωσης (στο οποίο εξετάσθηκαν προβλήματα από το β’ ήμισυ του 19ου ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αι.).

Παρά το ότι πολλά ιστορικά αιτούμενα που αφορούν την εξεταζόμενη περίοδο καλύφθηκαν εν μέρει από τη θεματολογία προηγηθέντων συνεδρίων (π. χ. Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και η εποχή του, Η αρχιτεκτονική του Αγίου Όρους, Άγιον Όρος και Λογιοσύνη, Η εξακτίνωση του Αγίου Όρος στον κόσμο. Τα μετόχια), στο παρόν συνέδριο επιδιώκεται η στοχευμένη, ενιαία και συνθετική προσέγγιση  προβλημάτων της περιόδου που αφορούν την ιστορία καθώς και τα αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά ρεύματα, παράλληλα με την παρουσίαση των αποτελεσμάτων της έρευνας σε ειδικώτερα θέματα, μέσα στα ιστορικά συμφραζόμενα του 17ου και 18ου αιώνα. 

Ο 17ος αιώνας, περίοδος διάχυτης ρευστότητας καί οιωνεί στασιμότητας καθώς και ο επόμενος 18ος αιώνας, εποχή καθολικής και πολυεπίπεδης ανακάμψεως του Ελληνισμού αλλά και του βαλκανικού κόσμου μέσα και έξω από την Οθωμανική αυτοκρατορία, αποτελούν μιαν ενιαία, αλλά με διακριτά χαρακτηριστικά, ιστορική περίοδο κατά την οποία διαμορφώνεται σταδιακά η φυσιογνωμία του Αγίου Όρους της σύγχρονης εποχής. Ο αθωνικός μοναχισμός ξεπερνά την «μεταβυζαντινή» του φάση, αποκτά εν πολλοίς «νεοελληνική» φυσιογνωμία, χαρακτηρίζεται από εξωστρέφεια και συναντά αλλά και αλληλοεπιδρά με την περιρρέουσα νεωτερικότητα. 

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ: ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΣΤΟΝ 17ο ΚΑΙ 18ο ΑΙΩΝΑ

10^ο Διεθνές Συνέδριο

  «Τό Ἅγιον Ὄρος στόν 17^ο και 18^ο αἰώνα. Ἀπό τοὐς μεταβυζαντινούς καί νεώτερους χρόνους»

Ἔναρξη: 

Παρασκευή 9 Ὀκτωβρίου καί ὥρα 18:00

Θεσσαλονίκη: Ἀμφιθέατρο «Στέφανος Δραγούμης» τοῦ Μουσείου Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ.