Γέροντας Χριστόδουλος, Καθηγούμενος Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου
Σκέψεις για την κρίση των καιρών
μας
Ο τρόπος των αγίων και η κρίση
Οι άγιοι είναι οι φίλοι μας, και
οι φίλοι του Θεού, τα πρόσωπα στα οποία πάντοτε καταφεύγουμε. Αφενός, για να
λάβουμε παράκληση και δύναμη. Αφετέρου, για να λάβουμε δοκιμασμένα κατά Θεόν πρότυπα,
για την καθημερινή μας ζωή, την καθημερινή δοκιμασία μας, από εκείνους που
δοκιμάσθηκαν και αναδείχθηκαν «ως χρυσός εν χωνευτηρίω.» Ο βίος τους δεν είναι
απλώς μια συγκινητική αφήγηση, αλλά μια πρόταση ζωής. Θα μεταφέρουμε λοιπόν
σήμερα το δικό τους μήνυμα στη σημερινή ανέλπιδη ατμόσφαιρα.
Βιώνουμε σήμερα το συγκλονισμό
μιας παγκόσμιας κρίσης, που είναι ιδιαίτερα αισθητή και επώδυνη στο οικονομικό
επίπεδο, και συνεχώς επιτείνει την ανασφάλεια, την απόγνωση και την ανομία.
Ας δούμε όμως τι σημαίνει κρίση.
Κρίση είναι μια λέξη που έχει αρκετές σημασίες. Κρίση σημαίνει καταρχήν μια
δυσλειτουργία, τη διατάραξη της ομαλής πορείας μιας διαδικασίας. Αν αυτή η
διαδικασία έχει να κάνει με βασικές λειτουργίες της ζωής μας, όπως είναι η
οικονομία, τότε καταλαβαίνουμε ότι έχει αντίκτυπο σε όλο το φάσμα της ζωής
-στις κοινωνικές και διαπροσωπικές σχέσεις, στο προσωπικό και το πολιτικό ήθος,
στην παιδεία και τον πολιτισμό.
Με δυο λόγια, μας αναστατώνει και μας
αποσυντονίζει, δημιουργώντας φόβο και πανικό.
Η κρίση έχει και μια άλλη έννοια.
Είναι η έμπρακτη αμφισβήτηση καθιερωμένων θεσμών και αξιών. Για παράδειγμα,
βλέπει κανείς εδώ και πολλά χρόνια να ψηφίζονται από την Πολιτεία νόμοι
αντίθετοι ή και εχθρικοί προς την εκκλησιαστική παράδοση του τόπου μας. Η ακόμα
βλέπει ένα μεγάλο μέρος του λαού να απορρίπτει το περιεχόμενο και την άξια
διαχρονικών θεσμών.
Τρίτον, κρίση σημαίνει επίσης
δικαίωση ή τιμωρία, που αναμένουμε στο τέλος της ιστορίας. Αυτή η κρίση μας
ακολουθεί και τώρα, σε κάθε ενέργειά μας, σε κάθε συμπεριφορά και επιλογή μας.
Κάθε κίνησή μας δικαιώνεται ή καταδικάζεται από την εξέλιξη των πραγμάτων και
πριν απ’ όλα από την ίδια τη συνείδησή μας, που έχει το ρόλο αδέκαστου κριτή.
Τέλος, στην ιατρική ορολογία,
κρίση σημαίνει την έντονη εκδήλωση μιας παθολογικής καταστάσεως. Η ιατρική αυτή
έννοια νομίζω ότι καλύπτει τη σημερινή πραγματικότητα. Η κρίση που βιώνουμε
είναι η εκδήλωση μιας παθολογικής καταστάσεως στο σώμα της κοινωνίας, στο σώμα
του καθενός μας, μιας καταστάσεως που έχει πνευματικές ρίζες.
Βεβαίως, υφιστάμεθα μια κρίση
οικονομική.
Και δικαίως μπορεί να πει κάποιος
ότι σε ένα μεγάλο μέρος οφείλεται σε πολιτικές επιλογές, για τις όποιες δεν
φέρουμε ευθύνη. Σήμερα μάλιστα είναι πλέον φανερό ότι δεν έχουμε να κάνουμε
απλώς με λανθασμένους χειρισμούς των κυβερνώντων, αλλ’ ότι εφαρμόζεται ένα
μεθοδευμένο σχέδιο αποσάθρωσης της κοινωνίας. Με πολλά λόγια και χωρίς αιδώ.
Είναι αλήθεια. Ζούμε σε ένα φεουδαρχικό σύστημα οικονομικής ολιγαρχίας, που
επιδιώκει τον απόλυτο έλεγχό μας και εγκληματεί εις βάρος των αδυνάτων, δηλαδή
ολόκληρου του λαού. Κανείς πια δεν ερωτάται, κανείς δεν μπορεί να
παρακολουθήσει τις εξελίξεις, κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τα
τεκταινόμενα. Όσο για την πατρίδα μας, έχει μιλήσει πικρά, και με το δικό του τρόπο,
πριν από πολλά χρόνια ο Γεώργιος Σουρρής:
Ποιος είδε κράτος… / νάχη κλητήρες
για φρουρά / και να σε κλέβουν φανερά, / κι ενώ αυτοί σε κλέβουνε / τον κλέφτη
να γυρεύουνε;
Ωστόσο, μια οικονομική κρίση
μπορεί να βγει σε καλό. Αν πάρουμε μάλιστα στα σοβαρά τον μακαρισμό του Κυρίου,
«Μακάριοι οι πτωχοί» (Λουκ. 6, 20), τότε θα πούμε ότι η οικονομική κρίση μπορεί
να αποβεί ευεργετική: μέσα από τις δυσκολίες και τον πόνο μας διδάσκει να
πάψουμε να είμεθα αδιάφοροι, αφιλόξενοι, ανυπόμονοι, καταναλωτικοί. Υπάρχει
όμως κάτι, για το οποίο πρέπει να αναλάβουμε την προσωπική μας ευθύνη. Κι αυτό
είναι η πνευματική κρίση που βιώνουμε, πιο σοβαρή, πιο επικίνδυνη από την
οικονομική κρίση. Η πνευματική κρίση εκδηλώνεται με το ότι όντως έχουμε γίνει
αδιάφοροι, αφιλόξενοι, ανυπόμονοι, καταναλωτικοί. Μας συνοδεύει μια βαθιά
σύγχυση και απώλεια ταυτότητας, η στέρηση της εσωτερικής πληροφορίας του ποιοι
πραγματικά είμεθα, και βέβαια η απουσία της εσωτερικής πληροφορίας ότι κάπου
υπάρχει ο Θεός στη ζωή μας.
Αισθανόμεθα θλίψη, στένωση και
γύμνωση, και φόβο, όχι μόνο εξαιτίας των εξωτερικών συμβάντων, αλλά και για το
ότι χάσαμε οι ίδιοι το κέντρο της ζωής μας. Υποταχθήκαμε στους πειρασμούς, τους
οποίους ο ίδιος ο Χριστός απέκρουσε στην έρημο: τη γαστριμαργία, την κενοδοξία,
τον πόθο της εξουσίας. Κυνηγήσαμε το εύκολο χρήμα. Επιδιώξαμε την κοινωνική
αναρρίχηση. Γίναμε άφρονες επενδυτές. Οργανώσαμε το βίο μας γύρω από ιδιοτελείς
σκοπούς, τη φιληδονία και την ανθρωπαρέσκεια. Ακόμη κι αν θεωρούμαστε πιστοί
και ομολογούμε τις ευαγγελικές αρετές, τις εφαρμόζουμε τόσο, όσο να μη θιγεί το
ατομικό μας συμφέρον. Η σχέση μας με τον Θεό έγινε μια συναλλαγή. Ακόμη και οι
Εκκλησίες έγιναν χώροι διεκδικήσεως συμφερόντων και ικανοποιήσεως φιλοδοξιών,
όπου ποιμένες και ποιμενόμενοι μεριμνούν περί τραπέζας και τρυφάς. Η ειρήνη του
κοινού ποτηριού υποχωρει στην ταραχή των ατομικών συμφερόντων και επιδιώξεων.
Καλλιεργήσαμε το «ακοινώνητον» μεταξύ μας. Γι’ αυτά έχουμε ακέραιη προσωπική
ευθύνη, και έτσι συμβάλλουμε στο γενικότερο κακό.
Όταν λοιπόν μια αρρώστια
εκδηλώνεται με πόνο και πυρετό, ταλαιπωρεί τον άνθρωπο. Ταυτόχρονα, όμως, ο
πόνος και τα λοιπά συμπτώματα έχουν ευεργετικό ρόλο. Διότι ειδοποιούν τον
ασθενή για την αρρώστια του, τον ωθούν να αναλάβει μέτρα κατάλληλα για τη θεραπεία
του. Αν δεν υπήρχε ο πόνος, αν δεν υπήρχε η εκδήλωση της αρρώστιας, κάθε
αρρώστια θα οδηγούσε στο θάνατο, ενώ εμείς θα μέναμε ανυποψίαστοι, στον κόσμο
της φανταστικής υγείας μας. Γι’ αυτό και κάθε κρίση στον κοινωνικό χώρο μας
κάνει γνωστή μια αρρώστια που ήδη τρώει τα σωθικά μας. Και μας παρακινεί να
βρούμε τρόπους να θεραπευθούμε.
Κάθε κακό που λυμαίνεται τον
κοινωνικό χώρο είναι κακό προσωπικό. Στο πρόσωπο του ανθρώπου καλλιεργείται η
αρετή. Στο πρόσωπο του ανθρώπου γεννιέται η κακία. Και από το πρόσωπο
εξαπλώνεται, σαν ευλογία ή σαν επιδημία, σε όλο το κοινωνικό σώμα. Αν λοιπόν
θέλει κάποιος να βρει φάρμακα μιας κρίσης, θα πρέπει να εξετάσει και να
αντιμετωπίσει την πνευματική ρίζα του κακού πρώτα στον ίδιο τον εαυτό του. Μην
αναζητάς το κακό έξω από τον εαυτό σου, συμβουλεύει ο Μέγας Βασίλειος. Επίσης
μη νομίζεις ότι το κακό είναι μια αρχέγονη φύση, όπως είναι το αγαθό. Ο καθένας
ας γνωρίζει ότι είναι ο αρχηγός της δικής του κακίας.
Τα φαινόμενα κοινωνικής διάβρωσης
δεν είναι μόνο χαρακτηριστικό της εποχής μας. Διαβάζοντας κανείς τα ποιμαντικά
κείμενα, τις ομιλίες και τις επιστολές των Πατέρων της Εκκλησίας βλέπει τον
πόνο τους για τη διαφθορά της δικής τους κοινωνίας. Μιλούν για άδικους νόμους,
για αυθαιρεσία της εξουσίας, καπηλεία αξιών και θεσμών, κοινωνική αδικία,
αχαλίνωτα πάθη, κοινωνική αναλγησία. Μιλούν επίσης για την υποκρισία των
ηγετών, και μάλιστα των χριστιανών.
Ποιά ήταν η αντιμετώπιση αυτών των
δεινών από την πλευρά των Αγίων της Εκκλησίας;
Καταρχήν, ήταν η ενεργός και
δυναμική παρέμβασή τους στους κοινωνικούς θεσμούς. Η μέριμνά τους οδηγούσε
κάποτε στη δημιουργία νέων θεσμών, όπως ήταν για παράδειγμα η ίδρυση του θεσμού
του νοσοκομείου με ειδικό προσωπικό -ένας θεσμός που οφείλεται στην πρωτοβουλία
των μοναχών. Παράλληλα, η στάση τους δεν ήταν παθητική μπροστά στην κοινωνική
αδικία. Με θάρρος και αυταπάρνηση κινητοποιούνταν για τη δικαίωση και την
προστασία των αδυνάτων. Το ίδιο ακατάπαυστη ήταν και η μέριμνά τους για την
απάλυνση του πόνου και της φτώχειας. Η φροντίδα του πεινασμένου και πληγωμένου
ήταν γι’ αυτούς Θεία Λειτουργία.
Ταυτόχρονα, οι Πατέρες ήταν φορείς
του μοναχικού πνεύματος. Έτσι μετέφεραν και στον κόσμο το βασικό μήνυμα του
μοναχισμού. Την ανάγκη της εσωτερικής εργασίας. Τη στροφή εις εαυτόν. Και
γνωρίζουν ότι η στροφή εις εαυτόν δεν σημαίνει εγκλεισμό και αποκοπή από τους
υπόλοιπους ανθρώπους. Η μοναχική εσωστρέφεια είναι δράση εσωτερική, στο βάθος
της ανθρώπινης καρδιάς. Εκεί όπου ενεργούν οι στοχασμοί, οι διαλογισμοί, οι
επιθυμίες, οι αναστολές, οι ονειροπολήσεις. Εσωτερική εργασία σημαίνει όργωμα
του χωραφιού της ψυχής, ώστε με αυτό τον τρόπο ο άνθρωπος να γνωρίσει τον εαυτό
του, και να συναντηθεί προσωπικά με τον Θεό. Κάθε Άγιος είναι ένα παράδειγμα
αυτής της εργασίας στον εσωτερικό χώρο της ψυχής.
Πηγή: ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ
