Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΣΚΗΤΙΩΤΙΚΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ἡ ἀναγέννηση τοῦ ἀθωνικοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ κατά τόν 17ο καί 18ο αἰώνα

   Οἱ ἱστορικές πηγές ἀναφέρονται στή λειτουργία Σκητῶν στό Ἅγιον Ὄρος ἤδη ἀπό τά μέσα τοῦ δέκατου τέταρτου αἰώνα. Στήν ἐξελικτική πορεία τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ ὅμως, ἡ βαρύτητα τοῦ σκητιωτικοῦ τρόπου πραγματώσεως τοῦ μοναχικοῦ ἰδεώδους ὑπῆρξε ἐξαιρετικά μειωμένη, σέ σχέση μέ ἐκείνη τῆς κοινοβιακῆς ζωῆς. Ἀντιστροφή τοῦ κλίματος, μέ τή δυναμική ἀναγέννηση τοῦ ἀθωνικοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ, παρουσιάστηκε κατά τόν δέκατο ἕβδομο καί κυρίως, κατά τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα.

  Ἀρκετοί εἶναι οἱ παράγοντες, πού συνετέλεσαν στήν παραπάνω ἐξέλιξη καί στούς ὁποίους γίνεται ἀναφορά κατά τήν παρούσα εἰσήγηση. Στό πλαίσιο αὐτό ὑπογραμμίζεται ἡ ἀντίταξη τοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ στόν ἰδιόρρυθμο μοναστηριακό βίο, πού ἐπικρατοῦσε στόν Ἄθωνα κατά τήν ἐξεταζόμενη περίοδο.

   Ὡς γνωστόν, ἡ μετατροπή κατά τήν  Ὀθωμανοκρατία τοῦ συνόλου σχεδόν τῶν μονῶν ἀπό κοινόβιες σέ ἰδιόρρυθμες στάθηκε ὡς μία ἀναπόφευκτη προσαρμογή στίς ἐπιταγές τῶν καιρῶν ἐκείνων, καθώς, λόγω τῆς ὑπέρογκης φορολογίας, τά οἰκονομικά τῶν μονῶν βρέθηκαν σέ οἰκτρή κατάσταση. Ἡ ἀναγέννηση τοῦ σκητιωτικοῦ μοναχισμοῦ ὡς θεσμοῦ ἀντικατοπτρίζει, κατά ἕνα τρόπο, τήν ἀντίδραση ἐκείνων τῶν μοναχῶν, πού θεώρησαν τήν ἰδιορρυθμία ὡς μία παρεκτροπή καί ὡς ἔκπτωση ἀπό τήν γνήσια μοναχική ζωή καί οἱ ὁποῖοι, μέ τήν ἵδρυση τῶν σκητῶν, θέλησαν νά ἐπανεύρουν τήν αὐστηρότητα τῆς ζωῆς τῶν πρώτων ἀναχωρητῶν τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἔτσι ὅσοι ἔφθαναν στόν Ἄθωνα μέ μοναχικές ἀναζητήσεις προτιμοῦσαν νά μονάσουν, εἴτε στά διάσπαρτα σ᾿ ὅλο τό Ἅγιον Ὄρος κελλιά, εἴτε σέ ἡσυχαστήρια τῆς ἀθωνικῆς ἐρήμου, στό νότιο μέρος τῆς χερσονήσου. Ἀπό τά τέλη τοῦ δέκατου ἕβδομου, καί κυρίως κατά τόν δέκατο ὄγδοο αἰώνα, παρατηρεῖται μία τάση, ἐκεῖνοι οἱ νέοι κελλιῶτες πού ζοῦσαν πρίν στά μοναστήρια νά συγκεντρωθοῦν καί νά δημιουργήσουν Σκῆτες, ὅπου θά μποροῦσαν νά συνδυάσουν τόσο τά ἡσυχαστικά ὅσο καί τά κοινοβιακά ἰδεώδη.

  Ἀναφορά γίνεται καί στήν ἐπίδραση στήν ἄνθηση τῶν Σκητῶν ἀπό τή νεοησυχαστική διδασκαλία τῶν ἱεροπρεπῶν Κολλυβάδων, ἀλλά καί σέ περιπτώσεις κατά τίς ὁποῖες ἡ ἁγιότητα καί ἡ ὑψηλή πνευματικότητα ὁσιακῶν μορφῶν στάθηκαν πόλος ἕλξεως πολλῶν μοναχῶν, πού ἀπετέλεσαν τόν πυρῆνα γιά τήν δημιουργία Σκητῶν.

   Σημαντική ἐπίσης μνεία γίνεται στίς πρόνοιες τῶν κυρίαρχων Μονῶν κατά τή σύσταση τῶν Σκητῶν πού ὑπάγονταν σ᾿ αὐτές, ὅπως αὐτό διαφαίνεται στά συστατήρια ἔγγραφα ἤ στούς ἐσωτερικούς κανονισμούς λειτουργίας τῶν Σκητῶν κείμενα, τά περισσότερα, ὑψηλῆς πνευματικότητας, πού ἄν μή τί ἄλλο, ἀντικατοπτρίζουν τό κύρος τῶν συντακτῶν τους, οἱ ὁποῖοι ὑπῆρξαν σημαντικές ἐκκλησιαστικές ἀθωνικές προσωπικότητες. Στή συνάφεια αὐτή ὑπογραμμίζεται καί ἡ μέριμνα τοῦ πνευματικοῦ κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία τῶν Σκητῶν, καθόσον μάλιστα ὑπῆρξαν Οἰκουμενικοί Πατριάρχες καί ἀνώτατοι κληρικοί, πού ἐφησύχασαν σ᾿ αὐτές.

   Ἀναφορά ἐπίσης γίνεται στίς Σκῆτες ὡς τόπου πνευματικῆς προετοιμασίας τῶν περισσότερων ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες Νεομάρτυρες ἀλλά καί ὡς φυτώριου καλλιέργειας τῶν γραμμάτων καί  τῶν τεχνῶν.

  

Περίληψη τῆς εἰσήγησης τοῦ συγγραφέα στό 10^ο Διεθνές Συνέδριο 

«Τό Ἅγιον Ὄρος στόν 17^ο και 18^ο αἰώνα. Ἀπό τοὐς μεταβυζαντινούς καί νεώτερους χρόνους»

Σάββατο 10 Ὀκτωβρίου , Θεσσαλονίκη,  Ἀμφιθέατρο «Στέφανος Δραγούμης» τοῦ Μουσείου Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ.

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΕΠΙΤΥΧΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1854 ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

[...] Κατόπιν σκληρῆς μάχης πού δόθηκε στήν Κομίτσα, στά σύνορα τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὁ ὁπλαρχηγός Τσάμης Καρατάσος καί τό στράτευμά του ὑποχώρησαν πρός τό ἐσωτερικό τῆς ἀθωνικῆς χερσονήσου, ἀπό τήν ὁποῖα ἀποχώρησαν μέ πλοιάρια. Μέ τήν ἐπέμβαση τῶν προξένων τῆς Ἀγγλίας καί τῆς Γαλλίας στή Θεσσαλονίκη καί τήν παράλληλη δωροδοκία τῶν τουρκικῶν ἀρχῶν, ἀποτράπηκαν τά ἀντίποινα τῆς Τουρκίας πρός τούς Ἁγιορεῖτες. Τελικά ἡ Ρωσία ἔχασε τόν πόλεμο, ἀλλά μέ τή συνθήκη τῶν Παρισίων (1856) ἡ Τουρκία ὑποχρεώθηκε νά παραχωρήσει δικαιώματα ἰσοπολιτείας σέ ὅλους τούς κατοίκους τῆς αὐτοκρατορίας...

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ (ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ):

 Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2014

Μαρμάρινη προτομή τοῦ Τσάμη Καρατάου σέ κεντριική πλατεία τοῦ Πολυγύρου

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μαµαλάκη Ἰ., Τά δραµατικά γεγονότα τοῦ 1854 στήν Χαλκιδική καί τό Ἅγιον Ὄρος, Θεσσαλονίκη 1967

Χρήστου Π., Τό Ἅγιον Ὄρος. Ἀθωνική πολιτεία-Ἱστορία Τέχνη Ζωή, ἐκδ. Ἐποπτεία, Ἀθῆναι 1987.σ. 276).

Κώδ. Ἁγ. Παύλου 350, σ. 34-35

ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΣΑΒΒΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

  

ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓ. ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΤΟΥ ΡΩΣΟΥ ΠΕΡΙΗΓΗΤΗ ΜΟΝΑΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ ΜΠΑΡΣΚΙ. 1774

Ἱερομόναχος Σάβ­βας Πε­λο­πον­νή­σι­ος

Προ­ερ­χό­με­νος ἀπὸ τὴ ξε­νο­φων­τι­νὴ σκή­τη τοῦ Εὐ­αγ­γε­λι­σμοῦ, στά­θη­κε ὁ πρῶ­τος ἡ­γού­με­νος ἀπὸ τὴν ἐ­πα­να­κοι­νο­βι­ο­ποί­η­ση τῆς μο­νῆς τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος (Ρωσικοῦ), τὸ 1803, ἐ­πὶ πα­τρι­αρ­χί­ας Καλ­λι­νί­κου Ε΄. Ἡ ἡ­γου­με­νί­α του δι­ήρ­κη­σε ἀπὸ τὸ 1803 ὣς τὸ 1821.

 Σώ­ζε­ται ἐ­πι­στο­λὴ τοῦ Σερ­γί­ου Μα­κραί­ου ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀ­παν­τᾶ στὸν Σάβ­βα σχε­τι­κὰ μὲ τὸ πο­λυ­τά­ρα­χο θέ­μα πε­ρὶ τῆς συ­νε­χοῦς θεί­ας Με­τα­λή­ψε­ως 
[βλ. Συ­με­ων μο­να­χου Χρυ­σο­πο­δα­ρί­του, «Χει­ρό­γρα­φες Μου­σι­κο­λο­γι­κὲς Εἰ­δή­σεις», Πρω­τᾶ­τον 118 (2010) 55 σημ. 10].

 Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κὴ εἶ­ναι ἡ ἀ­να­φο­ρὰ τοῦ μο­να­χοῦ Δα­νι­ήλ Κα­του­να­κι­ώ­του γι­ὰ τὸν Σάβ­βα καὶ τὴν πε­ρὶ αὐ­τὸν ἐ­κλε­κτὴ συ­νο­δεί­α:

«Ὁ φι­λό­μου­σος οὗ­τος καὶ ὄν­τως γνή­σι­ος ἰ­χνη­λά­της τῶν πα­ναρ­χαί­ων ἁ­γί­ων ἡ­γου­μέ­νων.­.­., Σάβ­βας ἱ­ε­ρο­μό­να­χος, μα­κρὰν καὶ τοῦ ἐ­λα­χί­στου το­πι­κι­σμοῦ, συ­νέ­λε­ξε πλῆ­ρες προ­σω­πι­κὸν φη­μι­ζό­με­νον ἐπ᾿ ἀ­ρε­τῇ καὶ μο­να­χι­κῇ ἀ­κρι­βεί­ᾳ, ὡς οἷ­ον, δι­ε­κρί­νον­το, Βε­νέ­δι­κτος ὁ Δι­δά­σκα­λος, ὁ χρη­μα­τί­σας ἐ­πὶ πολ­λὰ ἔ­τη Κα­θη­γη­τὴς καὶ Γυ­μνα­σι­άρ­χης Κυ­δω­νι­ῶν, ὁ Προ­κό­πι­ος Ἱ­ε­ρο­κῆ­ρυξ τῆς ἐκ­κλη­σί­ας, Δεν­δρι­νός.­.­., οἵ­τι­νες δι­ε­κό­σμουν, οὐ­χὶ μό­νον τὴν ἱ­ε­ρὰν Μο­νήν, ἀλ­λὰ καὶ ἅ­παν τὸ Ἁ­γι­ώ­νυ­μον Ὄ­ρος, γι­νό­με­νοι τύ­ποι καὶ ὑ­πο­γραμ­μοὶ τοῖς πᾶ­σι.­.­.­».
 Βλ. Δα­νι­ήλ Μο­να­χου Α­γι­ο­γρά­φου, Ἱ­στο­ρι­κὴ με­λέ­τη πε­ρὶ τῆς ἀ­να­φυ­εί­σης ἐν τῇ κατ᾿ Ἄ­θω Ἱ­ε­ρᾷ Μο­νῇ τοῦ Ἁ­γί­ου Παν­τε­λε­ή­μο­νος τῆς ἐ­πι­λε­γο­μέ­νης Ρωσ­σι­κοῦ, με­τα­ξὺ Ἑλ­λή­νων καὶ Ρώσ­σων πα­τέ­ρων.­., Πά­τραι 1927, σ. 8-11.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου:

Ὁ μο­να­χὸς Ἰ­ά­κω­βος Νε­α­σκη­τι­ώ­της καὶ τὸ ἔρ­γο του. Ὑ­μνα­γι­ο­λο­γι­κὰ γι­ὰ τὴ Θε­ο­τό­κο καὶ τοὺς Ἁ­γι­ο­ρεῖ­τες ὁ­σι­ο­μάρ­τυ­ρες, (δι­δα­κτο­ρι­κὴ δι­α­τρι­βή)  ἔκδ. Ἱ. Μ. Ἁγ. Παύ­λου, Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος 2014

ΙΑΚΩΒΟΥ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΟΥ, ΣΤΙΧΟΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΘΕΟΤΟΚΟΝ

Ἰακώβου μοναχοῦ Νεασκητιώτου,

 Στίχοι εἰς τήν Θεοτόκον, τοῦ ἔτους 1868

ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΓΕΝΕΣΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΣΕ ΥΠΕΡΘΥΡΗ ΚΟΓΧΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΚΗΤΗΣ.
ΧΕΙΡ ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΟΥ. 1857

 Πρός τήν Θεοτόκον, τήν Ὀροφυλάκισσαν

Σύ δέ πανυπέραγνε Μῆτερ Κυρίου

Μαριάμ πανύμνητε νύμφη Δεσπότου,

Τῶν ὀρθοδόξων ἡ Σκέπη καί προστάτις,

Μοναστῶν ἁπάντων τε φρουρός καί ῥύστις.

Καθικέτευε τήν τρίφεγγον οὐσίαν

ἅμα ἁγίων καί ἀγγέλων χορείαις.

Σώζειν ἄπαντας τούς ἐπικαλουμένους,

τό σόν ὄνομα, και ἐπιδεομένους,

Καί ἀναγινώσκοντας ταύτην τήν βίβλον

γραφῆναι ὀνόματα ἐν ζώντων βίβλῳ

Θεῷ δέ δόξα, νῦν καί εἰς τούς αἰῶνας. Ἀμήν.

              Στίχοι ἱκετήριοι

Ὅταν καθίση Δέσποινα ὁ δίκαιος υἱός σου

νά κρίνῃ ἅπασαν τήν γῆν, τό πλάσμα τῶν χειρῶν Του

ἐνθυμήσου μου Δέσποινα Παρθένε Θεοτόκε

καί λύτρωσαι κολάσεως τῆς αἰωνίου τότε.

Ὦ Παναγία Δέσποινα δέξαι μου τοῦ ἀθλίου,

τήν δέησιν καί αἴτησιν δούλου σου τοῦ ἀθλίου.

Ἀξίωσον Πάναγνε νά σέ ἰδῶ ἐμπρός μου

ἐν ὧρᾳ τῆς ἐξόδου μου τῆς ἀθλίας ψυχῆς μου

νά σ᾿ ἔχω τότε βοηθόν Παναγία Παρθένε

καί ἀνυμνῶ δοξολογῶ εἰς πάντας τούς αἰῶνας.[1]

 

ΤΟ ΚΥΡΙΑΚΟ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΚΗΤΗΣ, ΠΟΥ ΤΙΜΑΤΑΙ ΣΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Σύ δ᾿ ἄχραντε ἀμώμητε, ἄφθορε Παναγία,

 ἀπελπισμένων ἡ ἐλπίς, ἁπάντων σωτηρία.

 Πονήσαντι συμπόνησον, καί τόν γράψαντα γράψον

ἐν βίβλῳ ζώντων Δέσποινα, σύν σωζομένοις τάξον

 Τῆς ἀνεκφράστου τε χαρᾶς, καί δόξης μακαρίας[2].

ΧΑΛΚΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΣΚΗΤΗΣ, ΤΗΣ ΟΠΟΙΑΣ Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΝΑΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟΣ ΣΤΟ ΓΕΝΕΣΙΟ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

                             

Ἡ ἔκδηλη ἐλπίδα πού τρέφει ὁ μοναχός Ἰάκωβος πρός τή Θεοτόκο ὥστε νά μεσολαβήσει στόν Υἱό της γιά τήν ἐγγραφή του στό «Βιβλίο τῆς Ζωῆς», ἐκφράζεται καί στούς παρακάτω ἱκετήριους Στίχους του:

Ὑπόδεξαι πανύμνητε ὡς τά λεπτά τῆς χήρας

Τό παρόν τεῦχος εἰς πολλῶν σωτηρίαν

Τῶν ἀναγινωσκόντων πόθῳ καί εὐλαβείᾳ.

Πονέσαντι συμπόνεσον, γράψαντα δέ σύγγραψον

Ἐν βίβλῳ ζώντων Δέσποτα, καί ἅμα τούτοις γράψας τάξον.

Ὅπου τό φῶς καί ἡ ζωή, ἐκείνη ἡ γλυκεία,

Καί εὐφροσύνη ἄληκτος, τρυφή καί θημηδία.

Καί δέομαι καλώτατε ποιμήν μή με χωρίσης

Ἀπό τήν ποίμνην σου Χριστέ, μή μ᾿ ἀποσκορακίσης.

Ἀλλά κἀμέ ἀξίωσον σύν τοῖς ἐκ δεξιῶν σου

Ὅταν μέ κρίνης, κρίνον με κατά τό ἔλεός σου.

Ὅπως ἀεί δοξάζω σε, νῦν καί εἰς τούς αἰῶνας.[3]

Κώδ. Βατοπαιδίου 1913, σ. 467. Χείρ Ἰακώβου Νεασκητιώτου

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ) ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ: 

Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

(ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2014)

---

[1] Κώδ. Βατοπαιδίου 1919, σ. 107.

[2] Κώδ. Κουτλουμουσίου 530, φ. 253β, περιγραφή τῶν περιεχομένων τοῦ β’ μέρους τοῦ κώδικα.

[3] Κώδ. Ἁγ. Παύλου 173, πφ. ἀρχ. verso.

ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

  Κατά τήν Ἐπανάσταση, τό Ἅγιον Ὄρος, σύσσωμο συμμετεῖχε στόν ἀγῶνα. Ἡ ἐνεργός αὐτή συμμετοχή τῶν μοναχῶν εἶχε ὅμως τραγικές δημογραφικές καί οἰκονομικές συνέπειες.

   Ἡ Ἐπανάσταση στή Χαλκιδική ξέσπασε τόν Μάϊο τοῦ 1821 ὑπό τόν ὁπλαρχηγό Χάψα καί τόν Ἐμμανουήλ Παπᾶ. Μέ πανηγυρική συνάθροιση στό ναό τοῦ Πρωτάτου ὁ Ἄθωνας προσχώρησε στό ἐπαναστατικό αὐτό κίνημα. Ὁ Παπᾶς μάλιστα τέθηκε ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες ἀρχιστράτηγος τοῦ ἀγώνα στή Χαλκιδική. 

Γιά τίς ἀνάγκες τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων οἱ Μονές παραχώρησαν τά κανόνια τους, πυρομαχικά καί τρόφιμα, ἐνῶ μετέτρεψαν τά χαλκιάδικα σέ ὁπλουργεῖα. Οἱ ἐνέργειες τῶν Ἁγιορειτῶν συντονίζονταν ἀπό τήν Ἱερά Κοινότητα. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στόν στρατό τοῦ Παπᾶ, σέ σύνολο 3.900 πολεμιστῶν, οἱ 1.000 τουλάχιστον ἦταν Ἁγιορεῖτες μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἀρχιμανδρίτη Θεόφιλο Βατοπαιδινό, τόν ἀρχιμανδρίτη Γρηγόριο Κουτλουμουσιανό, τόν προηγούμενο Ναθαναήλ Λαυριώτη, τόν Γεδεών Ξενοφωντινό καί τόν Ἠσαΐα  Χιλανδαρινό. Εἰδικότερα, ἡ μονή Ἐσφιγμένου, στήν ὁποῖα καί ἐκάρη μοναχός ὁ Ἰάκωβος Νεασκητιώτης, συμμετεῖχε μέ ὅλους τούς μοναχούς της στήν Ἐπανάσταση.

 Σ᾿ αὐτό συνετέλεσε τό γεγονός ὅτι ὁ ἡγούμενός της Εὐθύμιος, πού διακόνησε καί σάν γραμματέας τοῦ πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, Φιλικός, ἀλλά καί στενός συνεργάτης τοῦ Παπᾶ, ἀπό τίς πρῶτες μέρες τῆς Ἐπανάστασης διορίστηκε ἀπό τήν Κοινότητα «διά τήν φύλαξιν τοῦ τόπου», «νά ἐπιστατῇ καί ἐφορεύῃ» τόν ἐπαναστατικό στρατό στή Βίγλα, στά σύνορα τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες, «εἰς τήν ἐπανάστασιν τῆς Ἑλλάδος», μαρτύρησαν στή Θεσσαλονίκη «δεκαέξι τόν ἀριθμόν προσεστῶτες τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἡγούμενοι καί προηγούμενοι».

ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ ΣΕ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 

    Μετά τήν καταστολή τῆς Ἐπαναστάσεως στή Χαλκιδική ἀπό τόν τουρκικό στρατό, ἀκολοήθησαν αἱματηρά ἀντίποινα. Ἡ Ἱερά Κοινότητα προέβη σέ ἄρση τοῦ ἀβάτου μέ ἀποτέλεσμα νά καταφύγουν στό Ὄρος 7.000 γυναικόπαιδα ἀπό τή Χαλκιδική καί τά γύρω νησιά. Παράλληλα, ἀπό τό Φεβρουάριο τοῦ 1822, ὁπότε καί συνθηκολόγησε ἡ Ἱερά Κοινότητα (Δεκέμβριος τοῦ 1821), τουρκικά στρατεύματα ἀπό 3.000 ὁπλίτες ἐγκαταστάθηκαν στόν ἱερό τόπο, ὅπου καί παρέμειναν γιά τά ἑπόμενα ἐννέα χρόνια, βιαιοπραγώντας καί λεηλατώντας τά ἱερά ἀθωνικά σκηνώματα. 

Καθ᾿ ὅλο αὐτό τό διάστημα τρέφονταν ἀπό τίς Μονές καί ὑπηρετοῦνταν ἀπό τούς μοναχούς. Παράλληλα, πολλοί ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες ἐγκατέλειψαν τόν Ἄθωνα εἴτε μέ πλοιάρια τῶν μονῶν ἤ μέ πλοῖα πού ἔρχονταν ἀπό τά νησιά, παίρνοντας μαζί τους ἀτομικά ἀντικείμενα καί ἱερά κειμήλια. Οἱ πρόσφυγες μοναχοί ἐγκαταστάθηκαν στά πλησιέστερα νησιά τῶν Βορείων Σποράδων ἀλλά καί στήν Ὕδρα.[ ...] 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ) ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗ : 

 Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 (ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2014)

Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ

Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Β΄ ΜΙΣΟΥ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΟ ΚΥΡΙΑΚΟ ΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΕΡΟΜ. ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΤΟΥ ΕΞ ΑΓΡΑΦΩΝ

Μεγάλο Σάββατο πρωΐ.
   Ὁ λίθος τοῦ μνήματος ἔχει ἤδη ἀποκυλισθεῖ καί ὁ Χριστός, ἀφοῦ ἐπετέλεσε τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, σαββατίζει στόν τάφο.
   Κοιμᾶται ὡς σκύμνος, ὅπως τό μικρό λιοντάριο, καί ἀναπαυόμενος γιά τό μαρτύριο, μᾶς χαρίζει καινούργια ἀνάπαυση.
  Ἡ ζωή κεῖται στόν τάφο γιά νά ζωοποιήσει αὐτούς πού βρίσκονται στούς τάφους. «Καί ἀναπεσών, ἐκοιμήθη ὡς λέων. Τίς ἐγερεῖ σε βασιλεῦ;».

 Αὐτές οἱ ὀλίγες σκέψεις, γιά τό εἰκονογραφικό θέμα, πολύ συχνό καί ἀγαπητό στούς ἁγιορειτικούς ναούς: Ὁ Ἀναπεσών. 

                                     μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης
Καλή Ἀνάσταση!

Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ

ΜΕΓΑΛΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

                               Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

 Ἡ ἐκκλησιαστική αὐτή τάξη, πού ἀντικατοπτρίζει τήν τάξη τοῦ οὐράνιου καί φρικτοῦ θυσιαστηρίου, στό Ἅγιον Ὄρος διαφυλάσσεται ἀπαρασάλευτη καί κατά τή διάρκεια τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας καί τοῦ Πάσχα.

   Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα, ξεκινᾶ μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου τό βράδυ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων καί φθάνει μέχρι τήν πρωϊνή λειτουργία τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ἑβδομάδα μυσταγωγική, λαμπρότητα ἁγιοπνευματική, σιγεῖ πᾶσα σάρκα καί ἡ ἱεροπρεπής τάξη τοῦ συναξαρίου μᾶς ἀναγγέλει ὅτι: «τῇ ἁγίᾳ καί Μεγάλῃ Ἑβδομάδᾳ, οἱ τά πάντα καλῶς παραταξάμενοι θεῖοι Πατέρες, ἀλληλοδιαδόχως ἔκ τε τῶν θείων Ἀποστόλων καί τῶν ἱερῶν Εὐαγγελίων παραδεδώκασι...».

   Ἡ Ἐκκλησία μας ὅρισε, ἡ ἑβδομάδα τῶν Παθῶν νά ὀνομάζεται Μεγάλη Ἑβδομάδα ἐξ αἰτίας τῶν μεγάλων καί ὑπερφυσικῶν γεγονότων πού ἔλαβαν χώρα σ᾿ αὐτή. Ἡ ἑβδομάδα αὐτή λέγεται Μεγάλη, ὄχι γιατί εἶναι χρονικά μεγαλύτερη ἀπό τίς ἄλλες ἑβδομάδες τοῦ χρόνου ἀλλά γιατί τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, λαϊκοί, κληρικοί καί μοναχοί, ζοῦμε τά μεγάλα γεγονότα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπινου γένους.

   Ἀπό τό Ἁγιορειτικόν Τυπικόν τῆς ἐκκλησιαστικῆς Ἀκολουθίας, πού ἀποτελεῖ μιά ἐπιτομή καί προσέγγιση στά πολυάριθμα ἁγιορείτικα Τυπικά, παραθέτουμε, τά κατά περίπτωση ἀποσπάσματα, τά ὁποῖα αἰσιοδοξοῦμε νά σᾶς μεταφέρουν νοερῶς στήν ἀτμόσφαιρα ἑνός ἁγιορειτικοῦ ναοῦ.

  

Μεγάλη Ἑβδομάς. Μεγάλη Δευτέρα.

Ἡ εἰκών τοῦ Νυμφίου τοποθετεῖται ἐπί τῆς ἁγίας τραπέζης καί ἅπτεται κηρίον ἔμπροσθεν αὐτῆς.

Ὁ ἱερεύς θυμιᾷ εἰς τό «Ἐπακούσαι σου» διά τοῦ παπαδικοῦ κατσίου, ὡς εἴθισται. Ὁ ἐκκλησιαστικός φροντίζει νά διατηρηθῇ ἀνημμένον ἕως τῆς τοῦ Νυμφίου ἐξόδου ὑπό τοῦ ἱερέως, ἄν καί κατά τήν ἀρχαίαν τάξιν ἡ εἰκών τοποθετεῖται ὑπό τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ εἰς τό προσκυνητάριον, ἄνευ ἰδιαιτέρας ἐξόδου.

Μετά τόν Ἑξάψαλμον καί τήν Συναπτήν ψάλλεται δίς τό «Ἀλληλούϊα» ἀργόν (ἀρχαῖον μέλος) καί δίς σύντομον. Εἶτα τό ἀργόν «Ἰδού ὁ Νυμφίος» δίς καί ἅπαξ σύντομον. Ἀρχομένου τοῦ α΄ τροπαρίου ἐξέρχεται διά τῆς ὡραίας πύλης ὁ ἱερεύς μετά τῆς εἰκόνος τοῦ Νυμφίου καί θέτει αὐτήν εἰς τό προσκυνητάριον, προπορευομένου τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μετά εἰσοδικοῦ. «Χαιρετᾷ» ὁ ἱερεύς, εἶτα ὁ ἡγούμενος καί οἱ λοιποί κατά τήν τάξιν αὐτῶν. Ὁ ἐκκλησιαστικός ἀνάπτει τήν τοῦ προσκυνηταρίου λαμπάδα...».

                  

   Συνεχίζοντας τήν λυτρωτική πορεία πρός τό Πάσχα, πού ξεκινήσαμε στήν ἀποψινή μας ἐπικοινωνία, βηματίζουμε μέσα ἀπό τά μονοπάτια τῆς ἁγιορειτικῆς παράδοσης, πρός συνάντησή μας μέ τόν ἀναστημένο Χριστό.

   Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα θά μᾶς προσφέρει μεγαλειώδεις στιγμές ἐπικοινωνίας μέ τόν Χριστό. Τό ἀνυπέρβλητο κάλλος τῶν ὕμνων, πού συνέθεσε ὁ θεοκίνητος νοῦς τῶν ἱερῶν ποιητῶν τῆς Ἐκκλησίας, τό θεολογικό βάθος τῶν ἱερῶν τελετῶν, δημιουργοῦν ψυχική ἀνάταση, πού φθάνει τό δέος. Ἐδῶ ἁρμόζει ἡ σιγή τοῦ θάμβους.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ συγγραφέα: 

 ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ. ΒΗΜΑΤΙΖΟΝΤΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

ΙΕΡΟΔΙΑΚΟΝΟΣ ΒΕΝΕΔΙΚΤΟΣ Ο ΕΚ ΤΟΥ ΡΩΣΣΙΚΟΥ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Ἰεροδιάκονος Βενέδικτος ὁ ἐκ τοῦ Ρωσσικοῦ, ὁ Διδάσκαλος

Ὁ «Ἱ­ε­ρο­δι­ά­κο­νος Βε­νέ­δι­κτος ὁ ἐκ τοῦ Ρωσ­σι­κοῦ, ὁ Δι­δά­σκα­λος», ὅ­πως ἀ­να­φέ­ρε­ται σὲ δι­ά­φο­ρα κεί­με­να ὁ λό­γι­ος αὐ­τὸς Ἁ­γι­ο­ρεί­της, κα­τα­γό­ταν ἀπὸ τὴ Σύ­μη, χρη­μά­τι­σε δι­δά­σκα­λος καὶ σχο­λάρ­χης τῆς σχο­λῆς τῶν Κυ­δω­νι­ῶν καὶ ἀ­σκή­θη­κε στὴ μο­νὴ Ἁ­γί­ου Παν­τε­λε­ή­μο­νος. Κατὰ τὴν δι­άρ­κει­α τῆς Ἐ­πα­να­στά­σε­ως ἔ­φυ­γε ἀπὸ τὸν Ἄ­θω­να, καὶ δί­δα­ξε στὴν ἱ­ε­ρα­τι­κὴ σχο­λὴ τοῦ Πό­ρου, ποὺ ἵ­δρυ­σε ὁ Κα­πο­δί­στρι­ας. Τέ­λος, ἐ­πέ­στρε­ψε στὴ μο­νή του ὅ­που ἐ­κοι­μή­θη τὸ 1840 (28 Μα­ΐ­ου). Ἔ­χει συν­θέ­σει ἀρ­κε­τὰ ὑ­μνο­γρα­φή­μα­τα, ἀ­νά­με­σά τους ἡ Ἀ­κο­λου­θί­α στὸ Ἄ­ξι­όν Ἐ­στι (ἔκδ. Ἀ­θῆ­ναι 1845).

Ἡ ἔρευνά μας προ­σθέ­τει τὰ ἑ­ξῆς ἄ­γνω­στα καὶ ἀ­νέκ­δο­τα ἔρ­γα τοῦ Βε­νε­δί­κτου, ποὺ ἔ­χου­με ἐν­το­πί­σει: α) Κα­νὼν εἰς τὸν ἅ­γι­ο Ὀ­νού­φρι­ον τὸν Αἰ­γύ­πτι­ον, «ποί­η­μα κύρ Βε­νε­δί­κτου ἐν τῷ Ρω­σι­κῷ κοι­νο­βί­ῳ» (κώδ. Καυ­σο­κα­λυ­βί­ων 146), β) Κα­νὼν στὴν ἁ­γί­α με­γα­λο­μάρ­τυ­ρα Πα­ρα­σκευ­ή, «ποί­η­μα Βε­νε­δί­κτου ἱ­ε­ροδ. τοῦ ἐκ τοῦ Ρω­σι­κοῦ» (κώδ. Καυ­σο­κα­λυ­βί­ων 125), γ) Κα­νὼν τῆς Κυ­ρι­α­κῆς τῶν Βα­ΐ­ων, εἰς τὸ Ἀ­πό­δει­πνον, «ποί­η­μα τοῦ σο­φω­τά­του Βε­νε­δί­κτου Δι­δα­σκά­λου ἱ­ε­ρο­δι­α­κό­νου τοῦ ἐκ τοῦ Ρω­σι­κοῦ», δ) Ἐγ­κώ­μι­ον εἰς τὸν ἅ­γι­ον πα­νέν­δο­ξον με­γα­λο­μάρ­τυ­ρα καὶ ἰ­α­μα­τι­κὸν Παν­τε­λε­ή­μο­να, «Βε­νε­δί­κτου Δι­δα­σκά­λου ἐκ τοῦ Ρω­σι­κοῦ» (κώδ. Καυ­σο­κα­λυ­βί­ων 115), ε) Με­τά­φρα­ση «εἰς τὸ ἁ­πλοῦν» τοῦ ὑπὸ Νι­κή­τα Ρή­το­ρος Ἐγ­κω­μί­ου εἰς τὸν ἅ­γι­ον καὶ ἰ­α­μα­τι­κὸν Παν­τε­λε­ή­μο­να (κώδ. Καυ­σο­κα­λυ­βί­ων 115).

Πε­ρὶ αὐ­τοῦ βλ. ἐν­δει­κτι­κά: Γε­δε­ων Μ., Ὁ Ἄθως. Ἀναµνήσεις-Ἔγγραφα-Σηµειώσεις, Κωνσταντινούπολις 1885, σ. 229. Γε­ρα­σί­μου Μι­κρα­γι­αν­να­νί­του, μον., «Ἡ Ὑ­μνο­γρα­φί­α ἐν Ἁ­γί­ῳ Ὄ­ρει», Ἐ­πε­τη­ρὶς Ἀ­θω­νι­ά­δος Σχο­λῆς ἐ­πὶ τῇ συμ­πλη­ρώ­σει δω­δε­κα­ε­τί­ας ἀπὸ τῆς ἐ­πα­να­λει­τουρ­γί­ας αὐ­τῆς, Ἀ­θῆ­ναι 1966, σ. 79-80. Πά­σχου Π., «Ὑ­μνο­γρα­φί­α καὶ ὑ­μνο­γρά­φοι στὸ Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος», Ἅ­γι­ον Ὄ­ρος: Φύ­ση - Λα­τρεί­α – Τέ­χνη, Πρα­κτι­κὰ Συ­νε­δρί­ων, τ. Α΄, Θεσ­σα­λο­νί­κη 2001, σ. 214-215.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ ΤΗΣ ΚΑΛΥΒΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΚΑΚΙΟΥ

 Παταπίου μοναχοῦ Καυσσοκαλυβίτου

  Ἕνα ἀπό τά ἱερά κειμήλια τῆς Καλύβης τοῦ Ἁγίου Ἀκακίου τῆς Σκήτης Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων εἶναι ἡ ἱστορική φορητή εἰκόνα, ὑπό τήν ἐπιγραφή «Ὁ Ἅγιος Χαράλαμπος ὁ Ταχύς Βοηθός», ἔργο ἁγιορειτικοῦ ἐργαστηρίου, τῶν μέσων τοῦ 18ου αἰ.

   Αὐτή ἡ μικρή μέν ἀλλά ἐφέστιος γιά τήν Καλύβη ἱερά εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους, ὀφείλει τήν ἱστόρησή της στό ἑξῆς θαυμαστό γεγονός: Μετά τήν ἀ­να­κο­μιδή τῶν λει­ψά­νων τοῦ ὁ­σίου Ἀ­κα­κίου στά 1733, τά ὁποῖα βρέ­θη­καν ἐκ­πέμ­ποντα ἄρ­ρητη εὐ­ω­δία καί ἐμ­φα­νί­ζοντα πε­ρι­φανῆ στοι­χεῖα ἁ­γι­ό­τη­τας κα­τα­ξι­ω­μέ­νης τόσο στό Ἅ­γιον Ὄ­ρος ὅσο καί στή Με­γάλη τοῦ Χρι­στοῦ Ἐκ­κλη­σία, ὁ ὑποτακτικός τοῦ ὁσίου Ἀκακίου ἀλλά καί Δικαῖος τῆς Σκήτης παπα-Ἰ­ω­νᾶς Καυσοκαλυβίτης τα­ξί­δεψε στήν Κων­σταν­τι­νού­πολη ἀφενός μέν γιά νά διακονήσει -κατόπιν πρόσκλησης τοῦ Πατριαρχείου- ὡς πνευματικός καί ἀφετέρου γιά νά φροντίσει νά βρεῖ οἰκονομικούς πόρους, ὥ­στε νά κτι­σθοῦν τόσο τό Κυ­ρι­ακό τῆς σκή­της ὅσο καί ὁ ναός τῆς Κα­λύ­βης του.

 Ἐ­κείνη ὅ­μως τήν ἐ­ποχή συ­νέ­πεσε νά ἔ­χει ἐ­πι­πέ­σει φο­βε­ρός καί θα­να­τη­φό­ρος λοι­μός στήν Πόλη, ὁ­δη­γῶν­τας στό θά­νατο χι­λι­ά­δες ἀπό τούς κα­τοί­κους της. Ἀ­κόμη καί ὁ ἴ­διος ὁ παπα-Ἰ­ω­νᾶς προ­σβλή­θηκε ἀπό τήν ἐ­πά­ρατη γιά τήν ἐ­ποχή ἐ­κείνη νόσο. Προ­σευ­χή­θηκε τότε στό γέ­ροντά του ὅ­σιο Ἀ­κά­κιο ἀλλά καί στόν ἅ­γιο Χα­ρά­λαμπο, τοῦ ὁ­ποίου τά θαύ­ματα τά σχε­τικά μέ τήν πα­νώλη ἦ­ταν πολλά. Τότε τοῦ πα­ρου­σι­ά­σθηκε σέ ὅ­ραμα ὁ ἅ­γιος Χα­ρά­λαμ­πος, ὁ ὁ­ποῖος τόν δι­α­βε­βαί­ωσε ὅτι ὄχι μόνο ὁ ἴ­διος θά θε­ρα­πευ­θεῖ ἀλλά καί ὁ πι­στός λαός θά λυ­τρω­θεῖ ἀπό τή φο­βερή αὐτή μά­στιγα.

  Τό θαῦμα ἔ­γινε καί τό γε­γο­νός ἔ­γινε γρή­γορα γνω­στό ἀπό τόν κύ­κλο τῶν πνευ­μα­τι­κῶν παι­διῶν, πού πε­ρι­έ­βα­λλαν τόν παπα-Ἰ­ωνᾶ, καί οἱ ὁ­ποῖοι ὡς αὐ­τό­πτες τῆς θε­ρα­πείας του δι­έ­δω­σαν στήν πόλη τό θαῦμα. Τότε πρός δό­ξαν Θεοῦ καί σέ ἔνδειξη εὐ­γνω­μο­σύ­νης πρός τόν Καυ­σο­κα­λυ­βίτη πνευ­μα­τικό, οἱ πι­στοί δι­ε­νήρ­γη­σαν ἔ­ρανο σ’ ὅλη τήν πόλη, διά τοῦ ὁ­ποίου ὁ παπα-Ἰ­ω­νᾶς, πρα­γμα­το­ποι­ῶν­τας τήν ἐν­τολή τοῦ γέ­ροντά του, ἔ­κτισε τούς δύο προ­α­να­φερ­θέν­τες να­ούς.

Σέ ἀ­νά­μνηση μά­λι­στα τοῦ πα­ρα­πάνω θαύ­μα­τος, ὁ παπα-Ἰ­ω­νᾶς πα­ρήγ­γειλε σέ ἁ­γι­ο­γράφο εἰ­κόνα τοῦ ἁ­γίου Χα­ρα­λάμ­πους, πού σώ­ζε­ται καί σή­μερα ὡς κει­μή­λιο στήν Κα­λύβη τοῦ Ἁ­γίου Ἀ­κα­κίου. Στή μι­κρή ἀλλά ἐ­φέ­στιο αὐτή εἰ­κόνα, εἰ­κο­νί­ζε­ται στή μέση ὁ θαυ­μα­τουρ­γός Ἅ­γιος, φέ­ρον­τας τήν ἐ­πι­γραφή «Ὁ τα­χύς βο­η­θός», ἐνῶ κάτω δε­ξιά πα­ρι­στά­νε­ται γο­να­τι­στός ὁ Ἰ­ω­νᾶς, μέ μο­να­χική πε­ρι­βολή. Στά ἀ­ρι­στερά τῆς σύν­θε­σης εἰ­κο­νί­ζε­ται ἡ πα­νώλη, μέ τή μορφή μέ­λα­νος δαί­μο­νος, πού ἀ­πο­μα­κρύ­νε­ται πα­νι­κο­βλη­μέ­νος. Ἰ­δι­αί­τερα ση­μαν­τική εἶ­ναι καί ἡ ἐ­πι­γραφή, πού ἀ­πο­δί­δει λόγο τοῦ ἁ­γίου Χα­ρα­λάμ­πους: «Ἐκ τῆς λοι­μι­κῆς Ἰ­ω­νᾶ ἐ­ρρυ­σά­μην / προσ­δρα­μῶντα μοι πόθῳ καί προ­θυ­μίᾳ», πού πιό ἁ­πλο­ϊκά ση­μαί­νει ὅτι: «Ἀπό τήν νόσο τοῦ λοι­μοῦ ἐ­γλύ­τωσα τόν Ἰ­ωνᾶ, ὅ­ταν ἐ­κεῖ­νος κατέφυγε σέ μένα, μέ πόθο καί προ­θυ­μία».

  

ΟΙ ΟΣΙΟΙ ΕΥΘΥΜΙΟΣ Ο ΝΕΟΣ ΚΑΙ ΒΛΑΣΙΟΣ Ο ΕΞ ΑΜΟΡΙΟΥ

  Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

       Οἱ Μικρασιάτες ὅσιοι Εὐθύμιος ὁ Νέος καί Βλάσιος ὁ ἐξ Ἀμορίου, ἀπό τούς ἀρχαιότερους οἰκιστές τοῦ Ἁγίου Ὄρους

   Μελετώντας τά πλούσια συναξάρια τῶν δύο αὐτῶν Ὁσίων, πού πρῶτοι μεταλαμπάδευσαν τήν παράδοση τοῦ Μικρασιατικοῦ μοναχισμοῦ στόν Ἄθω καί στό πλαίσιο ἑνός σύντομο ἄρθρου, ἐστιάζουμε ἀκροθιγῶς στή συμβολή τους στή διαμόρφωση τοῦ ἁγιορειτικοῦ μοναχισμοῦ.

  Μέσα ἀπό ἕνα ἄριστο δεῖγμα τῆς ἁγιολογικῆς γραμματείας τῶν ἀρχῶν τοῦ 10ου αἰώνα, ὅπως εἶναι ὁ Βίος πού συνέταξε ὁ ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Βασίλειος Β΄, ἀκτινοβολεῖ ἡ ζωή τοῦ ὁσίου Εὐθυμίου τοῦ Νέου, μιᾶς ἐπιφανοῦς μορφῆς τοῦ προκοινοβιακοῦ Ἄθω, τοῦ μετέπειτα ἐπανιδρυτοῦ τῆς μονῆς τοῦ Ἁγίου Ἀποστόλου Ἀνδρέα στίς Περιστερές τῆς Θεσσαλονίκης (ἀνασυγκροτήθηκε περί τό 870-871, ἐνῶ τό 964-5 περιῆλθε στή Μεγίστη Λαύρα).

   Ὁ ὅσιος Εὐθύμιος ὁ Νέος (+ 15 Ὀκτωβρίου 898) γεννήθηκε περί τό 824, σέ ἕνα χωριό τῆς Γαλατίας κοντά στήν Ἄγκυρα. Στά δεκαοχτώ του χρόνια ἀναχώρησε γιά τό ὄρος Ὄλυμπος τῆς Βιθυνίας, τό ὁποῖο, χάρη σέ μορφές ὅπως οἱ ὅσιοι Ἰωαννίκιος ὁ Μέγας, Εὐστράτιος, Πέτρος τῆς Ἀτρώας καί Θεοφάνης ὁ Ὁμολογητής, ἦταν τήν ἐποχή ἐκείνη τό σημαντικότερο μοναστικό κέντρο τῆς Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Στόν Ὄλυμπο, πού θεωρεῖται ὁ ἄμεσος πνευματικός πρόγονος τοῦ Ἁγίου Ὄρους, ὑπῆρχαν περί τίς 100 μονές, γύρω ἀπό τίς ὁποῖες ἀσκοῦνταν χιλιάδες μοναχοί  εἴτε ὡς ὑποτακτικοί κάποιου γέροντος, εἴτε σέ ἡμιαναχωρητικές κοινότητες εἴτε ἀσκούμενοι κατά μόνας. Ἐκεῖ, ὁ Εὐθύμιος ἀσκεῖται ἀρχικά κοντά στόν ἀναχωρητή μοναχό Θεόδωρο καί στή συνέχεια, γιά δεκαπέντε χρόνια στό κοινόβιο τῶν Πισσαδινῶν, γιά νά ὁκληρώσει τήν ἀσκητική διαπαιδαγώγησή του Τό ἔτος 859 ἐγκαταλείπει τόν Ὄλυμπο, ὅπου συνολικά παρέμεινε ἀσκούμενος δεκαέξη μέ δεκαεπτά χρόνια, καί καταφεύγει στόν Ἄθω, ὅπου τήν ἐποχή ἐκείνη ἐγκαταβίωναν μόνο ἐρημίτες πού ζοῦσαν αὐστηρή ἀσκητική βιοτή. Σύμφωνα μέ τόν καθηγητή Νίκο Σβορῶνο καί τή Διονυσία Παπαχρυσάνθου, εἶναι πολύ πιθανή ἡ πρόθεσή του νά ἱδρύσει κοινοβιακή μονή στόν Ἄθω, ὁπότε θά προηγεῖτο κατά ἕναν αἰῶνα τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου. Ἴσως τόν ἀποθάρρυνε στή σκέψη αὐτή ὁ ὑπαρκτός ἀκόμη τήν ἐποχή ἐκείνη κίνδυνος τῶν ἐπιδρομῶν τῶν Ἀράβων πειρατῶν. Περί τό 863 θά βρεθεῖ πάλι στόν Ὄλυμπο τῆς Βιθυνίας, αὐτή τή φορά γιά νά παραλάβει, ὕστερα ἀπό παράκλησή του, καί νά φροντίσει στά γηρατειά του, τόν παλαιό πνευματικό του πατέρα Θεόδωρο, ἀπό τόν ὁποῖο εἶχε λάβει τό μέγα καί ἀγγελικό σχῆμα.

  Ὁ ὅσιος Βλάσιος γεννήθηκε τόν 9ο αἰ. στό χωριό Ἀπλατιαναί, κοντά στό Ἀμόριο τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Χειροτονήθηκε διάκονος στήν Ἁγία Σοφία τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπό τόν πατριάρχη ἅγιο Ἰγνάτιο. Στό τέλος διαφόρων μετακινήσεών του, ἀνάμεσα στίς ὁποῖες συγκαταλέγεται καί ἡ παραμονή του γιά τέσσερα χρόνια στή μονή Στουδίου, ἔρχεται, μαζί μέ μαθητές του, γύρω στό 896, στόν Ἄθω. Οἱ ἀθωνίτες ἀσκητές ὅμως τόν ὑποδέχθηκαν μέ ἐπιφυλακτικότητα, βλέποντας μέ δυσπιστία τήν ἐγκατάσταση στόν τόπο τους ἑνός μοναχοῦ πού προερχόταν ἀπό ἕνα μεγάλο μοναστήρι τῆς πρωτεύουσας ὅπως ἡ μονή Στουδίου. Παρ’ ὅλο πού στό Βίο του ἀναφέρεται ἡ σύσταση μονῆς ἀπό τόν ὅσιο Βλάσιο, δέν φαίνεται ὅτι ἐπρόκειτο γιά συγκροτημένο κοινόβιο, μιά πού τό πιθανότερο εἶναι οἱ μαθητές του νά διασκορπίστηκαν μετά τόν θάνατό του, ἀφοῦ δέν ἔχουμε στό Ἅγιον Ὄρος καμμιά μαρτυρία τιμῆς πρός τό πρόσωπο τοῦ ὁσίου Βλασίου. Ἡ μεγάλη συμβολή τοῦ Βλασίου στόν ἁγιορειτικό μοναχισμό εἶναι κυρίως ὅτι χάρη στήν διαμεσολάβησή του στόν γνώριμό του αὐτοκράτορα Λέοντα ΣΤ’ (866-912), ἐκδόθηκε τό χρυσόβουλλο τοῦ ἔτους 908, μέ τό ὁποῖο ἀναγνωρίζεται ἡ ἀνεξαρτησία τοῦ Ἄθω ἀπέναντι στή μονή Κολοβοῦ καί ἡ ἐπαναλαμβάνεται ἡ διάταξη τοῦ Βασιλείου Α΄, τοῦ ἔτους 883, ὅτι κανείς δέν ἔχει δικαίωμα νά ἐνοχλεῖ τούς Ἀθωνίτες· πράξεις πού δημιουργοῦσαν εὐνοϊκότερες συνθῆκες γιά τήν ἀνέλιξη τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ:

Ὁ ὅσιος Εὐθύμιος ὁ Ἀθωνίτης. Μικρογραφία στόν κώδ. Καυσοκαλυβίων 154, σ. 350.

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

 

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Ἅγιον Ὄρος καί κόσμος... Γνωρίζουμε ὅλοι καί εἰδικότερα ὅσοι ἔχουν ἐπισκεφθεῖ τό Ἅγιον Ὄρος, ὅτι ἡ ἀθωνική πολιτεία εἶναι ἕνας ἰδιαίτερος τόπος, πού βρίσκεται πραγματικά μακρυά ἀπό τόν «κόσμο», ἐκτός τοῦ κόσμου, μακράν τοῦ κόσμου, ἀλλά ταυτόχρονα, ὁλόκληρη ἡ ἁγιορειτική μοναστική κοινότητα, ἐδῶ καί χίλια τριακόσια χρόνια, ἀπό τότε πού ὑπάρχει, εὔχεται καί προσεύχεται συνεχῶς ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου, ὑπέρ τοῦ σύμπαντος κόσμου. Μακρυά λοιπόν ἀπό τόν κόσμο, ἐκτός τοῦ κόσμου, ἀλλά εὐχόμενοι οἱ πατέρες, νύχτα καί μέρα, θά λέγαμε, συνεχῶς ὑπέρ τοῦ σύμπαντος κόσμου.

 

 Ἅγιον Ὄρος καί κόσμος… αὐτές οἱ ἀντιφατικές σέ πρώτη ἀκρόαση ἔννοιες, νομίζω ὅτι δέν εἶναι καί τόσο ἀντιφατικές. Ἄλλωστε ἐμεῖς ἐδῶ στά Μοναστήρια καί τίς Σκῆτες, μπορεῖ μεγάλο μέρος τῆς ἡμέρας νά τό ἀναλώνουμε μέσα στά διακονήματα καί τά ἐργόχειρα, τά ὁποῖα πολλές φορές εἶναι κουραστικά καί χρονοβόρα, ὅμως ὅταν θα βρεθοῦμε μέσα στόν ναό, εἴτε στό Καθολικό τῆς μονῆς εἴτε στό Κυριακό τῆς σκήτης, εἴτε στό παρεκκλήσι ἐδῶ τοῦ ἡσυχαστηρίου μας, θά ἀπομακρυνθοῦμε ἀπό ὅλες αὐτές τίς μέριμνες τῶν διακονημάτων καί τῶν ἐργοχείρων, πού ἔχουμε τίς καθημερινές, καί θά βρεθοῦμε ἐνώπιος ἐνωπίῳ μέ τόν Θεό, καί μέσα ἀπ᾿ αὐτό τόν διάλογο μέ τόν Θεό, δέν θά ξεχάσουμε ὁπωσδήποτε καί τόν κόσμο. 

Θά προσευχηθοῦμε γιά ὅλους, μέσα στίς πολύωρες ἀγρυπνίες πού ἔχουμε. Ὁ νοῦς μας, ἑνωμένος μέ τόν Θεό θά στραφεῖ καί θά περιτριγυρίσει μέσα στά νοσοκομεῖα, ὅπου ἄλλοι χαροπαλεύουν, ἄλλοι ὑποφέρουν, σέ ἀνθρώπους πού πιέζονται καί στεροῦνται ἀκόμα καί τά ἀναγκαῖα τώρα μέ τήν οἰκονομική κρίση, στούς ἄνεργους, σέ οἰκογένειες πού κάποιο μέλος τους εἶναι μπλεγμένο μέ τά ναρκωτικά, σέ ζευγάρια πού τό διαζύγιο κτυπάει ἀπειλητικά τήν πόρτα τοῦ σπιτικοῦ τους, στά τόσα προβλήματα πού ἔχει ὁ κόσμος καί εἰδικότερα οἱ νέοι ἄνθρωποι. 

Ὅλους θά τούς πάρουμε στήν προσευχή μας, στό κομποσχοίνι μας, στήν ἁγία προσκομιδή, καί τούς δικούς μας, τούς γνωστούς ἀλλά καί τούς ἀγνώστους. Ὁ νοῦς μας θά τρέξει στόν κόσμο, ἀλλά πάντα μέσα ἀπ᾿ αὐτήν τήν προοπτική πού σᾶς εἶπα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, Ἅγιον Ὄρος. Βηματίζοντας στὄν τόπο καί τήν ἱστορία του, Ἅγιον Ὄρος 2011

 

Οἱ φωτογραφίες εἶναι τοῦ συγγραφέα καί προέρχονται ἀπό τόν ἑορτασμό τῶν Θεοφανείων στή Μονή Ἰβήρων, τόν Ἰανουάριο τοῦ 2014.

Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ

                               Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

                   Ἡ παράδοση τοῦ Μεγάλου Σχήματος

   Ἡ ἀγάπη πρός τόν κόσμο, σύμφωνα μέ τή διδασκαλία τοῦ ἴδιου τοῦ Κυρίου, δέν εἶναι δυνατόν νά συνδυαστεῖ καί νά συνυπάρχει μέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, σύμφωνα μέ τόν ὅσιο Ἰσαάκ τόν Σύρο: Ὁ λόγος τοῦ Κυρίου ὁ ἀληθινός ὅν εἴρηκεν, ὅτι οὐ δύναταί τις μετά τοῦ πόθου τοῦ κόσμου τήν ἀγάπην κτήσασθαι τοῦ Θεοῦ, οὐδέ μετά τῆς κοινωνίας αὐτοῦ δυνατόν κοινωνίαν κεκτῆσθαι πρός τόν Θεόν, οὐδέ σύν τῇ μερίμνῃ αὐτοῦ ἔχειν τήν μέριμναν τοῦ Θεοῦ[1].

     Σύμφωνα μέ διήγηση τοῦ Παλλαδίου Ἑλενοπόλεως, ἄγγελος Κυρίου ἐμφανίστηκε στό Μέγα Παχώμιο (292-346) καί τοῦ φανέρωσε, γραμμένους σέ μία χάλκινη πλάκα, τούς κανόνες πού ἔπρεπε νά θεσπίσει γιά τήν ἐπιτυχή λειτουργία τῶν μοναστηριῶν πού αὐτός εἶχε ἱδρύσει[2]. Σχετική μάλιστα μέ τά παραπάνω εἶναι καί ἡ ἀπεικόνιση τοῦ περιστατικοῦ μέ τόν ἄγγελο νά εἶναι ντυμένος τό Μέγα Σχῆμα, ἐνῶ στό εἰλητάριο πού κρατᾶ, φέρεται νά λέει στόν ὅσιο Παχώμιο: Ἐν τούτῳ τῷ σχήματι σωθήσεται πᾶσα σάρξ. Τό Σχῆμα κατά τόν ἅγιο Συμεών Θεσσαλονίκης γίνεται αἴτιον μνήμης ἀνεπιλήστου θείας καί ἑνώσεως Θεοῦ καί πρός αὐτόν παρρησίας καί θάρρους[3].

              Μικρό καί Μέγα Σχῆμα;

  Ἤδη πρό τῆς ἐποχῆς τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, τό μοναχικό σχῆμα, τό τῆς ὑποταγῆς ἔνδυμα ἤ τό τῆς ὑποταγῆς ἱμάτιον, ὅπως ἀλλοιῶς ἀναφέρεται σέ χειρόγραφα Εὐχολόγια, εἶχε διαιρεθεῖ σέ δύο· στό μικρό καί στό μέγα. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ἐκφράζοντας τίς ἐπιφυλάξεις του γιά τόν χωρισμό τοῦ μοναχικοῦ σχήματος σέ δύο, γράφει: Τοῦτο ἐστι τό μέγα καί μοναχικόν σχῆμα· μικρόν δέ σχῆμα μοναχικόν οἱ Πατέρες οὐκ ἴσασιν, οὐδέ παραδεδώκασιν, ἀλλά τινες τῶν ὀψιγενεστέρων ἔδοξαν μέν τό ἕν εἰς δύο διελεῖν, ἀλλ' οὐδ' αὐτοί διεῖλον ὡς ἀληθῶς·  τάς αὐτάς γάρ ἀποταγάς εὑρήσεις ἐπ' ἀμφοτέρων σκοπήσας[4]. Σύμφωνα μάλιστα μέ τόν ὅσιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη (Πηδάλιον), ὁ ὁποῖος ἐπικαλεῖται προγενέστερους Πατέρες, τό σχῆμα τῶν μοναχῶν εἶναι ἕνα καί μόνο: τό Μέγα Σχῆμα δηλαδή. Ἡ ρασοφορία καί τό μικρό σχῆμα, ὅπως συγκεκριμένα γράφει, «ἐπινοήθηκαν» ἀπό κάποιους ὑστερινούς Πατέρες γιά τήν «ἀσθένεια» τῆς ἀνθρώπινης φύσης. Ἔτσι, τό μοναχικό σχῆμα «ἀπό τοῦ ἐλλάτονος ἐπί τό τελειότερον προχωρεῖ».

   Ἄν καί καταβλήθηκε προσπάθεια ἀπό τόν ὅσιο Θεόδωρο Στουδίτη καί ἄλλους Πατέρες νά καταργηθεῖ αὐτή ἡ διάκριση ὡς ἀντικειμένη στίς μοναχικές παραδόσεις, στήν πράξη ἐπικράτησε ἡ συνήθεια τῆς μέ ξεχωριστές εἰδικές ἀκολουθίες διακρίσεως τῶν μοναχῶν σέ μικροσχήμους καί μεγαλοσχήμους[5]. Ὁ ἴδιος ὁ θεμελιωτής τοῦ κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ στό Ἅγιον Ὄρος, ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης, ἐνῶ στό Τυπικόν του υἱοθέτησε ὅλες τίς ἐντολές πού ὑπῆρχαν στή Διαθήκη τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, δέν ἔκανε τό ἴδιο, ἀναφορικά μέ τό μοναχικό σχῆμα. Ὁ ἴδιος μάλιστα, κατά τόν ὅσιο Νικόδημο τόν Ἁγιορείτη, ἔλαβε πρῶτα τό μικρό καί ἔπειτα τό μέγα σχῆμα[6]. Στή σημερινή πρακτική, τό σέ χρήση Μέγα Εὐχολόγιον ἀναφέρει τρεῖς ἀκολουθίες μοναχικῆς κουρᾶς: τοῦ ρασοφόρου, τοῦ μικροσχήμου (σταυροφόρου) καί τοῦ μεγαλοσχήμου.

                                                            

  Ἡ διαχρονική ἐξέλιξη τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Μεγάλου Σχήματος

   Τά κείμενα τῶν Εὐχῶν καί γενικότερα ἡ Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου καί Ἀγγελικοῦ Σχήματος, πέρασαν διάφορα ἐξελικτικά στάδια, ἀπό τήν πρώϊμη φάση τῆς διαμόρφωσης τοῦ μοναχικοῦ θεσμοῦ, ὡς τά μεταβυζαντινά χρόνια, πού φαίνεται ὅτι ἔλαβαν τή σημερινή μορφή τους. Αὐτό εὔκολα διαπιστώνεται ἀπό τή μελέτη τόσο ἀρχαίων Εὐχολογίων πού ἔχουν δεῖ τό φῶς τῆς δημοσιότητας ἀπό τούς εἰδικούς ἐπιστήμονες λειτουργιολόγους[7] ὅσο καί χειρογράφων Εὐχολογίων, πού ἀπόκεινται στίς Βιβλιοθῆκες, μοναστηριακές καί ἄλλες[8].

   Στήν Ὑποτύπωση (Τυπικό) τῆς μονῆς Στουδίου στήν Κωνσταντινούπολη, ἡ εἰς μεγαλόσχημον κουρά[9] (ἤ τό μυστήριον τῆς μοναχικῆς τελειώσεως ἡ ὁμολογία τῶν συνθηκῶν ἤ ἡ ἱερολογία τῆς μοναχικῆς ἐπικλήσεως ἤ τῶν μοναχῶν ἡ ἱερά τελετή, ὅπως ἀλλοιῶς ὀνομάζεται σέ χειρόγραφα Εὐχολόγια) γινόταν κατά τήν Τρίτη τοῦ Πάσχα: «Δεῖ εἰδέναι, ὅτι τῇ τρίτῃ τῆς διακαινησίμου δίδομεν εἰς τούς ὁριζομένους λαβεῖν τό ἅγιον καί μέγα σχῆμα ἀδελφούς»[10]. Στή σημερινή πρακτική τοῦ ἑλληνορθόδοξου μοναστικοῦ χώρου, ἡ Ἀκολουθία τοῦ Μεγάλου Σχήματος γίνεται συνήθως κατά τή Μεγάλη Τεσσαρακοστή, πού θεωρεῖται ἡ καθ' ἑαυτό περίοδος μετανοίας.

   Ἀπό τίς Εὐχές πού ἀκολούθως παραθέτουμε, καί τῆς ἐν γένει Ἀκολουθίας τοῦ Μεγάλου Σχήματος, εἶναι φανερό τό ὕψος καί ἡ ἀποστολή τοῦ Μυστηρίου αὐτοῦ, τό ὁποῖο ἐθέσπισε ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία καί τό ἐμπλούτισε μέ ἐμπνευσμένες εὐχές, ὕμνους[11], ἐρωταποκρίσεις καί κατηχήσεις πρός ἔνδειξη τῆς κανονικότητός του. Γράφει συγκεκριμένα ὁ βυζαντινός λόγιος Γεώργιος Παχυμέρης (+περ. 1308), παραφράζοντας τόν Ἀρεοπαγίτη Διονύσιο: Διά τήν τοιαύτην τελείωσιν ἠξιώθη ἡ τοιαύτη τάξις καί ἱερατικῆς τελετῆς, καί τῆς διά τῶν εὐχῶν ἐπικλήσεως· ὥστε μή μόνους ἀφ' ἑαυτῶν ἀμφιένυνυσθαί τινας τό σχῆμα, ἀλλά χερσίν ἱερατικαῖς καί θείᾳ ἐπικλήσει γίνεσθαι τήν εἰς τοῦτο τελείωσιν· πλήν χερσίν οὐκ ἀρχιερέων, ἀλλά χερσίν ἱερέων...[12].

Ἀπόσπασμα ἀπό τήν μελέτη τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου

 

                       Η ΕΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

 ΤΗΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΟΥ  ΜΕΓΑΛΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ

                  Ἑρμηνεία καί Θεολογία τῶν Εὐχῶν

Οἱ φωτογραφίες πού διανθίζουν τό κείμενο εἶναι ἀπό τήν εἰς μεγαλόσχημον κουρά τοῦ μοναχοῦ Μακαρίου Καυσοκαλυβίτου, πού ἐτελέσθη στήν καλύβη τοῦ Ἁγίου Γεωργἰου Ἰωασαφαίων τῆς Σκήτης Καυσοκαλυβίων στίς 3-16 Νοεμβρίου 2014

---

     [1]  Τοῦ ὁσίου πατρός ἡμῶν Ἰσαάκ ἐπίσκόπου Νινευΐ τοῦ Σύρου, Τά εὑρεθέντα Ἀσκητικά, Λόγος Δ’, Ἀθῆναι 1895, σ. 15.

     [2]  Παλλαδίου Ἑλενοπόλεως, Λαυσάϊκόν ἤ Ἡ πρός Λαῦσον Ἱστορία (The Lausiac History of Palladious, τόμ. 2), ἔκδ. Cuthbert Butler, Hildesheim 1967, σ. 206-7.

     [3] D. Balfour, ὅ.π., σ. 176

     [4]  Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ, Ἐπιστολή πρός τόν μοναχόν Παῦλον. Δημοσιεύτηκε ἀπό τόν μοναχό Ἀλέξανδρο Λαυριώτη, Ἐκκλησιαστική Ἀλήθεια (1901), σ. 53-55.

     [5] Ὁ Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης (1175-1195) ἐν τούτοις διακρίνει τούς μοναχούς σέ τρεῖς τάξεις: «εἰς τούς μεγαλοσχήμονας καί εἰς τούς τοῦ μικροῦ σχήματος διά τήν εἰσαγωγήν καί εἰς τούς μέσους μανδυώτας». Ἐπίσκεψις  135, PG 135, σ. 900.

     [6]  Ζήση Θεοδ., πρωτοπρ., Μοναχισμός. Μορφές καί θέματα, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 164.

     [7] J. Goar, Euchologion sive rituale Graecorum, Graz 1960 (ἀνατύπωση τῆς ἐκδόσεως τῆς Βενετίας, 1730), σ. 378-393, L’ Eucologio Barberini gr.336, ἐπιμέλεια Stefan Parenti καί Elena Velkovska, Roma 2000 , σ. 224-229.

    [8] Γιά παράδειγμα μποροῦμε νά ἀναφερθοῦμε στούς κώδικες 142, 247, 943, 952, 1004 τῆς Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού εἶναι Εὐχολόγια τά ὁποῖα περιέχουν Εὐχές μέ  διαφοροποιημένο περιεχόμενο ἀπ' ἐκεῖνες τῶν ἐκδεδομένων. Βλ. ἐπίσης τίς Εὐχές πού παρατίθενται στό Ἐπίμετρο τῆς παρούσας μελέτης.

   [9]  Ἐπίκουρα - ἀποκουρά -  ἀπόκαρσις - ἀπόθεσις τῶν τριχῶν, ὅπως ἀλλοιῶς ἀναφέρεται ἡ κουρά σέ χειρόγραφα Εὐχολόγια.

   [10]  Dmitrievskij A., Typica I, Kiev 1895, σ. 228

   [11] Στό Βίο τοῦ ὁσίου Δανιήλ τοῦ Στυλίτου ἀναφέρεται: «...κελεύει κατά τό ἔθος συναχθῆναι πάντας καί μεθ' ὑμνολογίας δίδωσιν αὐτῷ τό ἅγιον σχῆμα» ( H. Delehaye, Vita S. Danielis Stylitae, Analecta Bollandiana 32 (1913), σ. 125-126. Σημειώνουμε ἐπίσης ἐνδεικτικά ὅτι στά χειρόγραφα Εὐχολόγια Βατοπεδίου 1041 τοῦ Ι-ΙΑ’ αἰ., φ. 21v καί Πάτμου 213 τοῦ ΙΑ’ αἰ. φ. 2v, ὑπάρχει «Ὕμνος εἰς ὁσίους μοναχούς, ἀσκητάς καί μοναζούσας» μέ ἀκροστιχίδα: Τοῦ ταπεινοῦ Ῥωμανοῦ ὁ ψαλμός οὗτος.

     [12] Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, Περί Ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, Παράφρασις Παχυμέρη, PG 3, σ. 545 Α