Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ

 μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης

Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ Β΄ ΜΙΣΟΥ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΟ ΚΥΡΙΑΚΟ ΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΕΡΟΜ. ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΤΟΥ ΕΞ ΑΓΡΑΦΩΝ

Μεγάλο Σάββατο πρωΐ.
  

 Ὁ λίθος τοῦ μνήματος ἔχει ἤδη ἀποκυλισθεῖ καί ὁ Χριστός, ἀφοῦ ἐπετέλεσε τό σχέδιο τῆς θείας οἰκονομίας γιά τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, σαββατίζει στόν τάφο.
   Κοιμᾶται ὡς σκύμνος, ὅπως τό μικρό λιοντάριο, καί ἀναπαυόμενος γιά τό μαρτύριο, μᾶς χαρίζει καινούργια ἀνάπαυση.
  Ἡ ζωή κεῖται στόν τάφο γιά νά ζωοποιήσει αὐτούς πού βρίσκονται στούς τάφους. «Καί ἀναπεσών, ἐκοιμήθη ὡς λέων. Τίς ἐγερεῖ σε βασιλεῦ;».

 Αὐτές οἱ ὀλίγες σκέψεις, γιά τό εἰκονογραφικό θέμα, πολύ συχνό καί ἀγαπητό στούς ἁγιορειτικούς ναούς: Ὁ Ἀναπεσών. 

                                   

Καλή Ἀνάσταση!

Ο ΑΝΑΠΕΣΩΝ. ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ

Η ΑΚΡΑ ΤΑΠΕΙΝΩΣΙΣ

                 Πατἀπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

 

Τόν δωδέκατο αἰώνα, ἐμφανίζεται σέ εἰκόνες πού ἔβγαιναν σέ προσκύνηση τήν Μεγάλη Παρασκευή, ἐξέχουσα τοῦ Πάθους παράσταση, μέ πυκνά στήν εἰκαστική ἔκφρασή της νοήματα.

 

 

Εἰκονίζεται ὁ Χριστός, ἡ Ἄκρα Ταπείνωσις, νεκρός μπροστά στόν σταυρό, ὄρθιος μπροστά στήν σαρκοφάγο.

  Εἶναι ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ βασιλεύς τῆς Δόξης, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος, πού συναντᾶμε καί ἀργότερα στήν τοιχογραφία τῆς Ἀποκαθήλωσης.

 Στίς τοιχογραφίες ναῶν, ἡ παράσταση διακόσμησε ἐπίσης τήν κόγχη τῆς Πρόθεσης, ἰδίως στήν μεσοβυζαντινή ἐποχή.

     

Ἡ χαρμολύπη τῶν Ἐγκωμίων.

 Βράδυ Μεγάλης Παρασκευῆς στό Ἅγιον Ὄρος.

 Οἱ μοναχοί καί οἱ προσκυνητές περνοῦν κάτω ἀπό τόν ἱερό χρυσοκέντητο ἐπιτάφιο καί εἶναι σάν νά μπαίνουν κι αὐτοί στόν τάφο μαζί μέ τόν Χριστό. Καί ὅποιος μπαίνει μαζί μέ τόν Χριστό στόν τάφο, ἀνασταίνεται μαζί του! Ὁ Χριστός πού εἶναι ζωή, κατεβαίνει στόν Ἄδη γιά νά τόν ζωοποιήσει, νά τόν κάνει κι αὐτόν ζωή.

Η ΑΚΡΑ ΤΑΠΕΙΝΩΣΙΣ.
 ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΑΟΥ
ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΧΑΪΔΑΡΙΟΥ ΑΤΤΙΚΗΣ
(ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ)

«Καθαρθῶμεν τάς αἰσθήσεις καί ὀψόμεθα»

Γέροντος Παταπίου Καυσοκαλυβίτου

«Καθαρθῶμεν τάς αἰσθήσεις καί ὀψόμεθα»

Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ. ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ (ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ) ΣΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ. 
ΕΡΓΟ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΚΑΙ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΩΝ ΕΚ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ. 1779

Ὁ Κύριος, πρίν ἀπό τόν Μυστικό Δεῖπνο, ζώστηκε τό «λέντιον» καί ἔπλυνε τά πόδια τῶν μαθητῶν Του, δείχνοντάς μας ὅτι ὁ δρόμος πού ὁδηγεῖ στή θέωση, περνάει ἀπό τήν πύλη τῆς ταπεινώσεως καί τῆς ἐν Χριστῷ κοινωνίας μέ τόν συνάνθρωπο (Ἀκολουθία τοῦ Νιπτῆρος).

 Μόνο ἔτσι θά μπορέσουμε νά συμμετέχουμε στό κατεξοχήν μυστήριο τῆς συναντήσεως τοῦ ἀνθρώπου μέ τόν Χριστό, πού εἶναι καί τό κέντρο τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας· τήν Θεία Εὐχαριστία (Μεγάλη Πέμπτη).

Συμπορευόμενοι νοερά μέ τόν Χριστό στό δρόμο γιά τόν Γολγοθᾶ, ἄς σταθοῦμε κι ἐμεῖς κάτω ἀπό τόν Σταυρό. Κι ἐκεῖ πού Ἐκεῖνος θά σταυρώνεται γιά τίς δικές μας ἁμαρτίες, ἄς σταυρώσουμε τά πάθη μας·

 «Τάς αἰσθήσεις ἡμῶν καθαράς τῷ Χριστῷ παραστήσωμεν, καί ὡς φίλοι τάς ψυχάς ἡμῶν θύσωμεν δι’ αὐτόν, καί μή ταῖς μερίμναις τοῦ βίου, συμπνιγῶμεν ὡς ὁ Ἰούδας...»

                                                           (α΄ ἀντίφωνο ἀκολουθίας τῶν Παθῶν)

Εἰσερχόμενοι στόν Νυμφῶνα τοῦ Σωτήρα τῆς ψυχῆς μας

                                                     Γέροντος Παταπίου Καυσοκαλυβίτου

Εἰσερχόμενοι στόν Νυμφῶνα τοῦ Σωτήρα τῆς ψυχῆς μας

Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα ξεκινᾶ μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Νυμφίου τό βράδυ τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων καί φθάνει μέχρι τήν πρωϊνή λειτουργία τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Ἑβδομάδα μυσταγωγική, λαμπρότητα ἁγιοπνευματική, σιγεῖ πᾶσα σάρκα καί ἡ ἱεροπρεπής τάξη τοῦ συναξαρίου μᾶς ἀναγγέλει ὅτι: «Τῇ ἁγίᾳ καί Μεγάλῃ Ἑβδομάδᾳ, οἱ τά πάντα καλῶς παραταξάμενοι θεῖοι Πατέρες, ἀλληλοδιαδόχως ἔκ τε τῶν θείων Αποστόλων καί τῶν ἱερῶν Εὐαγελλίων παραδεδώκασι…».

  Ἡ ἐκκλησιαστική τάξη, πού ἀντικατοπτρίζει τήν τάξη τοῦ οὐράνιου καί φρικτοῦ θυσιαστηρίου, στό Ἅγιον Ὄρος διαφυλάσσεται γιά αἰῶνες ἀπαρασάλευτη καί κατά τή διάρκεια τῆς Μεγάλη Ἑβδομάδας καί τοῦ Πάσχα.

«Ἡ εἰκών τοῦ Νυμφίου τοποθετεῖται ἐπί τῆς ἁγίας τραπέζης καί ἅπτεται κηρίον ἔμπροσθεν αὐτῆς. Ὁ ἱερεύς θυμιᾶ εἰς τό ‘’Ἐπακούσαι σου’’ διά τοῦ παπαδικοῦ κατσίου, ὡς εἴθισται. Ὀ ἐκκλησιαστικός φροντίζει νά διατηρηθῇ ἀννημένον ἕως τῆς τοῦ Νυμφίου ἐξόδου ὑπό τοῦ ἱερέως, ἄν καί κατά τήν ἀρχαίαν τάξιν ἡ εἰκών τοποθετεῖται ὑπό τοῦ εκκλησιαστικοῦ εἰς τό προσκυνητάριον, ἄνευ ἰδιαιτέρας ἐξόδου.

 Μετά τόν Ἑξάψαλμον καί τήν συναπτήν ψάλλεται τό ‘’Ἀλληλούϊα’’ ἀργόν εἰς ἀρχαῖον μέλος καί δίς εἰς σύντομον. Εἶτα τό ἀργόν ‘’Ἰδού ὀ Νυμφίος’’ δίς καί ἅπαξ σύντομον.

Ἀρχομένου τοῦ πρώτου τροπαρίου ἐξέρχεται διά τῆς ὡραίας πύλης ὁ ἱερεύς μετά τῆς εἰκόνος τοῦ Νυμφίου καί θέτει αὐτήν εἰς τό προσκυνητάριον, προπορευομένου τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μετά εἰσοδικοῦ. Χαιρετᾶ ὁ ἱερεύς, εἶτα ὁ ἡγούμενος καί οἱ λοιποί κατά τήν τάξιν αὐτῶν. Ὁ ἐκκλησιαστικός ἀνάπτει τήν τοῦ προσκυνηταρίου λαμπάδα…».

 (ἀπό τό Ἁγιορειτικόν Τυπικόν τῆς ἐκκλησιαστικῆς Ἀκολουθίας)

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΟΣΧΟΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ

 Ἡ μελέτη αὐτή τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου δημοσιεύθηκε στό περιοδικό Ἡπειρωτικό Ἡμερολόγιο ΛΑ΄ (2012) 5-60.

Σχέσεις Μοσχοπόλεως καί Ἁγίου Ὄρους. Οἱ περιπτώσεις τοῦ Βίου τοῦ ὁσιομάρτυρος Νικοδήμου καί τοῦ ἔργου τῶν ζωγράφων Κωνσταντίνου καί Ἀθανασίου ἀπό τήν Κορυτσᾶ καί Δαβίδ ἀπό τή Σελενίτζα

 Ο οσιομάρτυς Νικόδημος

Τοιχογραφία στο νάρθηκα του Κυριακού της Βατοπαιδινής σκήτης Αγίου Δημητρίου Αγίου Όρους (1806 ή 1816)

Βενιαμίν μοναχός και Ζαχαρίας ιερομόναχος Γαλατσιάνοι

ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ

Ἡ μελέτη αὐτή τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου δημοσιεύθηκε στό ἐπιστημονικό φιλολογικό περιοδικό Παρνασσός τόμος ΝΒ΄ (2010) σελ. 211-304

Το άρθρο μπορείτε να το βρείτε σε pdf εδω.

ΤΡΙΩΔΙΟ ΜΕ ΧΙΟΝΙΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΧΙΟΝΙΣΜΕΝΗ ΚΑΛΥΒΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΚΑΚΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΑΣΩΤΟΥ 11/24 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2019.

ΤΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΣΚΗΤΗΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ (19ος - 20ος ΑΙΩΝΑΣ)

Εισήγηση του Παταπίου μοναχού Καυσοκαλυβίτου στο: 
Β’ Ἐπιστημονικοῦ Συμποσίου Νεοελληνικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Τέχνης (Βυζαντινό καί Χριστιανικό Μουσεῖο, 26-27 Νοεμβρίου 2010), Ἀθήνα 2012

Οι Άγιοι Θεόδωροι (1923), Ιωαννίκιος Ιερομόναχος

Ιερός ναός Αγίου Βασιλείου, Βραχνέικα Πατρών

Το άρθρο μπορείτε να το βρείτε σε pdf εδω.

ΔΕΥΤΕ ΙΔΩΜΕΝ ΠΙΣΤΟΙ

Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί!

Εἰκονογραφικές προσεγγίσεις στό μυστήριο τῶν Χριστουγέννων

                                                   Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Ἡ παράσταση τῆς Γεννήσεως παρέχει μέ τήν παρουσία της στόν ναό ὁρατή μαρτυρία τοῦ κοσμογονικοῦ γεγονότος τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Θεοῦ Λόγου, καθώς αἰσθητοποιοῦνται ὅλα τά ἀναγνώσματα, πατερικές ὁμιλίες καί ὕμνοι πού ψάλλονται εἴτε προεόρτια εἴτε ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τῶν Χριστουγέννων. Ὁ εἰκονογραφικός τύπος τῆς ἑορτῆς διαμορφώθηκε ἔτσι ὥστε νά συνοψίζει τήν θεολογία τῶν Χριστουγέννων ἐνδύοντάς την μέ ἄρτια αἰσθητική μορφή.

  Ὅλες οἱ παραστάσεις τῆς Γεννήσεως εἶναι γεμᾶτες μέ μία κατάσταση βαθειᾶς πνευματικῆς σκέψης. Σ᾿ αὐτές, ὅπως ἄλλωστε καί στή σχετική ὑμνογραφία, τό θεῖο καί τό ἀνθρώπινο στοιχεῖο, τό γήϊνο καί τό οὐράνιο συμπλέκονται καί συμπορεύονται, ἀφοῦ μάλιστα τό τεχθέν εἶναι τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος: τά οὐράνια καί τά ἐπίγεια συγχορεύουν γιά τήν ἀνεκλάλητη χαρά, οἱ Ἄγγελοι ὑμνοῦν, οἱ Ποιμένες δοξολογοῦν, οἱ Μάγοι προσκυνοῦν, τά ὄρη σκιρτοῦν, ἡ οἰκουμένη προσφέρει τά δῶρα της στό νεογέννητο βρέφος, ἡ Παρθένος γίνεται ἔμψυχος ναός καί θρόνος Χερουβικός τοῦ Ὑψίστου καί τέλος, τό βουνό, τό σπήλαιο, ἡ φάτνη καί τά ζῶα συνυπάρχουν μέ τόν χρυσό φόντο, κυρίως στίς φορητές εἰκόνες, πού συμβολίζει τόν πνευματικό χῶρο τοῦ οὐρανοῦ. 

Ἀπόσπασμα ἀπό διάλεξη τοῦ συγγραφέα ὑπό τόν τίτλο: Δεῦτε ἴδωμεν πιστοί! Εἰκονογραφικές προσεγγίσεις στό μυστήριο τῶν Χριστουγέννων καί θέμα τήν ἑρμηνεία καί τή θεολογία τῆς εἰκόνας τῶν Χριστουγέννων. 

Ἡ διάλεξη πραγματοποιήθηκε τήν Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2018 στό Ἀμφιθέατρο τοῦ Δρομοκαϊτίου Ψ.Ν.Α. στό Χαϊδάρι τῆς Ἀττικῆς.

Στήν ἐκδήλωση συμμετεῖχε ὁ πολυμελής χορός ἱεροψαλτῶν «Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση» τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου Πολυδρόσου ὑπό τή διεύθυνση τοῦ π. Λάμπρου Ἀνδρεάκη, πού θά ἀπέδωσε ὕμνους τῆς Ἑορτῆς καί χριστουγεννιάτικα κάλαντα ἐνῶ προβλήθηκε καί σύντομο ντοκυμαντέρ γιά τό Ἅγιον Ὄρος.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΑΓΙΩΝ ΠΡΟΠΑΤΟΡΩΝ

«Ἅπαντας εὐφημήσωμεν σήμερον πιστοί, τοὺς πρὸ τοῦ νόμου Πατέρας»

Ἀπό τό Δοξαστικό τοῦ Ἑσπερινοῦ τῆς Κυριακής τῶν Προπατόρων

 

Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, βρισκόμαστε λίγες ἡμέρες πρίν τά Χριστούγεννα, τή μητρόπολη τῶν χριστιανικῶν Ἑορτῶν καί ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει τούς ἁγίους Προπάτορες, οἱ ὁποῖοι στό πέρασμα τῶν αἰώνων εὐαρέστησαν τόν Θεό, προφήτεψαν καί ἀνέμεναν τήν σάρκωση τοῦ Θεοῦ Λόγου, μέσα ἀπό τήν ὁποία ἦλθε τό πλήρωμα, ἡ τελείωση τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Παράλληλα, μέσα ἀπό τήν ἑορτή αὐτή ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τή μνήμη τῶν κατά σάρκα προγόνων τοῦ Χριστοῦ.

Πρόκειται γιά ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι, ἐνῶ ἔζησαν στήν πρό Χριστοῦ μακραίωνη περίοδο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, τήν ἐποχή τοῦ νόμου καί ὄχι τῆς χάριτος πού ἀκολούθησε τήν ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου, εἶχαν προσανατολίσει τή ζωή τους στήν προοπτική τῆς ἔλευσης τοῦ Σωτῆρα Χριστοῦ, βιώνοντας μέ τόν τρόπο αὐτό, τήν ἐν Χριστῶ ζωή, σέ ἐποχές πρό Χριστοῦ. Οἱ ἅγιοι Προπάτορες δέχθηκαν τήν κλήση τοῦ Θεοῦ, ὥστε νά γίνουν συνεργοί Του στό μυστήριο τῆς ἐν Χριστῶ σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου καί βίωσαν τήν προσωπική τους δικαίωση καθώς καί τήν ἐπιβεβαίωση τῆς πίστης τους μέ τήν Γέννηση τοῦ Χριστοῦ. Τά ὀνόματα τῶν ἁγίων Προπατόρων μνημονεύονται, κυρίως τήν ἑπομένη Κυριακή τῆς πρό τῆς Χριστοῦ Γεννήσεως, προκειμένου νὰ καταδειχθεῖ ἡ ἱστορικότητα τοῦ προσώπου τοῦ Χριστοῦ καί ὅτι ὁ Ἰησοῦς, ὄντας Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ἔχει ἔλθει «ἐν σαρκί», ὡς πραγματικὴ ἀνθρώπινη ὕπαρξη….

Παράλληλα, στό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα τῆς σημερινῆς Κυριακῆς ἀναγινώσκεται ἡ περικοπὴ ἀπὸ τὸ ΙΔ΄ κεφάλαιο τοῦ κατά Λουκᾶν Εὐαγγελίου, στήν ὁποῖα περιγράφεται ἡ πρόσκληση στὸ δεῖπνο τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ καὶ παράλληλα ἡ ἀπόρριψή της ἀπό πολλούς.

Ἡ παραβολή τοῦ μεγάλου δείπνου εἰκονίζει τήν ἁγία μας Ἐκκλησία, πού ἐκφράζεται μέσα ἀπό τό μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Ἡ πρόσκληση νά συμμετάσχουμε ὅλοι στό μεγάλο δεῖπνο εἶναι μιά διαχρονική πρόσκληση νά γίνουμε πιστά μέλη τῆς Εκκλησίας, νά κοινωνοῦμε ἀκατακρίτως τοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Πρόκειται γιά μία πρόσκληση πού ἀπευθύνεται στόν καθένα ἀπό ἐμᾶς προσωπικά καί συνεχίζεται μέσα στή Θεία Λειτουργία, τό «μυστήριο τῶν μυστηρίων»…

Ἀπόσπασμα Ὁμιλίας τοῦ γέροντα Παταπίου Καυσοκαλυβίτη κατά τή διάρκεια τῆς Θείας Λειτουργίας, τήν Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 2018, στόν ἱερό ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Νέας Φωκαίας Χαϊδαρίου.

ΟΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Εἰκονογραφικά Νεομαρτύρων:

 Οἱ ἀπεικονίσεις τους στό Ἅγιον Ὄρος

κατά τόν 19ο καί μέχρι τά μέσα τοῦ 20οῦ αἰώνα

Στίς μέρες μας, οἱ Νεομάρτυρες τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας βρίσκονται στό ἐπίκεντρο τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας, τά πορίσματα τῆς ὁποίας καταγράφονται ἀπό τούς ἐρευνητές σέ μελέτες καί ἄρθρα ἀλλά καί στά Πρακτικά εἰδικῶν ἐπιστημονικῶν Συνεδρίων, πού ἔχουν διοργανωθεῖ κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες στόν τόπο μας. Στό πλαίσιο αὐτό, νέα, ἄγνωστα τίς περισσότερες φορές, ἁγιολογικά κείμενα, Μαρτύρια καί Ἀκολουθίες, τῆς μεταβυζαντινῆς κυρίως περιόδου, βλέπουν τό φῶς τῆς δημοσιότητας, συμβάλλοντας στή μελέτη τόσο τοῦ φαινομένου τῶν Νεομαρτύρων ὅσο καί τῆς περαιτέρω λειτουργικῆς τους τιμῆς. Παράλληλα, στό φῶς τῆς ἔρευνας τίθεται καί ἡ εἰκονογράφηση τῶν Νεομαρτύρων, ὅπως αὐτή ἀποτυπώθηκε σέ μεγάλο ἀριθμό τοιχογραφιῶν, φορητῶν εἰκόνων καί χαλκογραφιῶν, πού ἀπεικονίζουν  τή μορφή τους, τό μαρτύριο τους ἤ τήν κοίμησή τους καθώς καί σκηνές ἀπό τή δράση καί τά θαύματά τους.

  Ἀνάμεσα στά σημαντικότερα κέντρα εἰκονογράφησης τῶν ἁγίων Νεομαρτύρων καί ἀναπαραγωγῆς τῶν χαλκογραφιῶν πού τούς ἀπεικονίζουν εἶναι καί τό Ἅγιον Ὄρος. Ἄλλωστε, τουλάχιστον τό ἕνα τρίτο ἀπό τούς νεοφανεῖς αὐτούς Ἁγίους εἶναι Ἁγιορεῖτες ἤ πνευματικά τέκνα Ἁγιορειτῶν πατέρων, ἀπό τούς ὁποίους καθοδηγούμενοι πνευματικά ἀξιώθηκαν τοῦ Μαρτυρίου. Θά πρέπει ὅμως νά τονιστεῖ ὅτι στόν ἁγιορειτικό χῶρο δέν ἔχει γίνει συστηματική ἔρευνα καί μελέτη τῶν τοιχογραφιῶν, τῶν φορητῶν εἰκόνων ἀλλά καί τῶν χαλκογραφιῶν πού συνδέονται μέ τούς Νεομάρτυρες∙ ἔργα τά ὁποῖα σέ ἀρκετές περιπτώσεις παρουσιάζουν μεγάλο εἰκονογραφικό ἐνδιαφέρον. Τό περισσότερο ὑλικό παραμένει ἄγνωστο καί ἀνερεύνητο. Καί ἡ ὅποια δημοσίευση κάποιων ἀπό τά παραπάνω ἔργα τέχνης ἔχει γίνει εὐκαιριακά καί ὄχι μέ σκοπό μεθοδικῆς παρουσίασης τοῦ θέματος. Θά πρέπει πρῶτα νά δεῖ τό φῶς τῆς δημοσιότητας τό περιεχόμενο τῶν συλλογῶν τῶν ἔργων αὐτῶν προκειμένου στή συνέχεια νά καταστεῖ ἐφικτό νά ἐκτιμηθεῖ καί νά ἀξιολογηθεῖ τό ὑλικό μέ καλλιτεχνικά, ἱστορικά, λειτουργικά καί λαογραφικά κριτήρια.

   Ὡς συμβολή στή μελέτη τῆς εἰκονογράφησης τῶν Νεομαρτύρων στό Ἅγιον Ὄρος, κυρίως κατά τόν 19ο καί τήν πρώτη περίοδο τοῦ 20οῦ αἰώνα, ἄς θεωρηθεῖ ἡ παρούσα μελέτη. Στό πλαίσιο αὐτῆς τῆς πρώτης ἐρευνητικῆς μας προσπάθειας ἐπιχειρεῖται μία ἐπιλεκτική παρουσίαση εἰκαστικῶν νεομαρτυρολογικῶν ἔργων –τά περισσότερα ἀπό τά ὁποῖα ἀδημοσίευτα- πού βρίσκονται στόν ἀθωνικό χῶρο καί τονίζεται ἡ σημασία τους. Ἰδιαίτερη ἀναφορά γίνεται σ᾿ ἐκείνους τούς Νεομάρτυρες, τῶν ὁποίων ἡ ἐξιστόρηση τοῦ μαρτυρίου τους (πού συνέταξαν κυρίως Ἁγιορεῖτες συναξαριογράφοι καί ὑμνογράφοι) διαδόθηκε γρήγορα καί εἶχε βαθύτατη ἀπήχηση καί στήν εἰκονογραφία τους. Τό μαρτύριο μάλιστα ὁρισμένων ἀπ᾿ αὐτούς ξεπέρασε, σχεδόν ἀμέσως, τά τοπικά ὅρια καί ἡ φήμη τους ἀπέκτησε εὐρύτατο νόημα, γεγονός πού τά καθιέρωσε γρήγορα στή συνείδηση τοῦ λαοῦ, καί κατ᾿ ἐπέκταση, τῶν Ἁγιορειτῶν μοναστῶν. Γιά τόν λόγο αὐτό τά εἰκονογραφικά ἐργαστήρια, ἀνάμεσά τους καί τά ἁγιορειτικά, δέν ἀνέμεναν τήν ἐπίσημη ἁγιοκατάταξη προκειμένου νά εἰκονογραφήσουν τίς ἱερές μορφές τους. Στά ἐργαστήρια αὐτά συνεχίζεται ἡ εἰκονογραφική παράδοση καί σέ γενικές γραμμές ἀκολουθοῦνται παλαιότερα βυζαντινά πρότυπα πού ἐμπλουτίζονται μέ λεπτομερειακά ἀφηγηματικά στοιχεῖα, ἀλλά ἀποδίδονται καί προσωπογραφικά φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, τά ὁποῖα ἀντανακλοῦν τίς ἐνδυματολογικές συνήθειες τῆς ἐποχῆς...

   Ἡ εἰκονογράφηση τῶν νεομαρτύρων κατά τόν 19ο αἰώνα καί τίς ἀρχές τοῦ 20οῦ, ὅπως τουλάχιστον ἀποτυπώνεται στό Ἅγιον Ὄρος, μέ τήν αὐθόρμητη καί ρεαλιστική εἰκαστική της γλώσσα ἐνέπνεε καί διαμόρφωνε πρότυπα καί ἀξίες στούς θεατές-πιστούς. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἀναδεικνύεται ὁ θεολογικός, διδακτικός καί παιδαγωγικός χαρακτήρας τῆς εἰκονογραφικῆς τέχνης αὐτῆς τῆς περιόδου μέ τήν εἰκαστική ἀπόδοση τῶν πνευματικῶν ἄθλων καί τοῦ ἡρωϊσμοῦ τῶν ἁγίων νεομαρτύρων, ὥστε να παρακινοῦν τούς πιστούς πρός μίμησή τους.

  Θά ἦταν ἴσως ἄτοπος ὁ ἰσχυρισμός ὅτι στό πλαίσιο τῆς ἐν ἐξελίξει ἔρευνάς μας καταγράφεται τό σύνολο τῶν σωζόμενων εἰκονογραφικῶν παραστάσεων τῶν ἁγίων νεομαρτύρων, πού εἶτε βρίσκονται στό Ἅγιον Ὄρος εἴτε φιλοτεχνήθηκαν ἐκεῖ καί στή συνέχεια μεταφέρθηκαν ἀλλοῦ. Τό ἐγχείρημα εἶναι ἰδιαίτερα δύσκολο λόγω τοῦ μεγάλου ἀριθμοῦ τῶν ἀθωνικῶν καθιδρυμάτων καί τοῦ εὔρους τῆς ὑπό ἐξέταση χρονικῆς περιόδου. Ἀπομένει ἡ προσδοκία ὅτι ἡ ἀνίχνευση καί μελέτη τοῦ ἀθησαύριστου εἰκονογραφικοῦ ὑλικοῦ θά συνεχιστεῖ σύν Θεῷ.

Περίληψη τῆς εἰσηγήσεως τοῦ π. Παταπίου στό Ε΄ Ἐπιστημονικό Συμπόσιο Νεοελληνικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Τέχνης, Ἀθήνα, 16 Δεκεμβρίου 2017

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΚΑ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ:

ΟΙ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

(19ος ΑΙΩΝΑΣ - ΜΕΣΑ 20οῦ)

  Ἡ εἰκονογράφηση τῶν Νεομαρτύρων κατά τόν 19ο αἰώνα καί μέχρι τά μέσα τοῦ 20οῦ, ὅπως τουλάχιστον ἀποτυπώνεται στό Ἅγιον Ὄρος, μέ τήν αὐθόρμητη καί ρεαλιστική εἰκαστική της γλώσσα ἐνέπνεε καί διαμόρφωνε πρότυπα καί ἀξίες στούς θεατές-πιστούς. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἀναδεικνύεται ὁ θεολογικός, διδακτικός καί παιδαγωγικός χαρακτήρας τῆς εἰκονογραφικῆς τέχνης αὐτῆς τῆς περιόδου μέ τήν εἰκαστική ἀπόδοση τῶν πνευματικῶν ἄθλων καί τοῦ ἡρωϊσμοῦ τῶν ἁγίων Νεομαρτύρων, ὥστε να παρακινοῦν τούς πιστούς πρός μίμησή τους.

                                                       ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΟΜΙΛΙΑΣ

Ε ΄ Ἐπιστημονικό Συμπόσιο Νεοελληνικῆς Ἐκκλησιαστικῆς Τέχνης:

Ἀθήνα, Σάββατο 16 Δεκεμβρίου, περί τίς 12 τό μεσημέρι, στό Πολεμικό Μουσεῖο, αἴθουσα «Ἰωάννης Καποδίστριας»

ΜΩΫΣΕΩΣ ΩΔΗ

Παρουσίαση Ἀφιερωματικοῦ Τόμου πρός τιμήν τοῦ μακαριστοῦ μοναχοῦ Μωϋσέως Ἁγιορείτου

Ἀνάμεσα στίς πιό ἀγαπητές μορφές τῶν προσφάτως κοιμηθέντων Ἁγιορειτῶν Πατέρων συγκαταλέγεται ὁ Γέρων Μωϋσῆς Ἁγιορείτης.

Ἡ ἀκτινοβολία τόσο τῆς προσωπικότητάς του ὅσο καί τοῦ πολύ σημαντικοῦ συγγραφικοῦ του ἔργου ἁπλώνεται καί ἐκτός τῶν ὁρίων τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Τρία ἔτη μετά τήν πρός Κύριον ἐκδημία του, πού συνέβη τήν 1η Ιουνίου 2014, ἡ Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου ἐξέδωσε Ἀφιερωματικό Τόμο πρός τιμήν του μέ τόν τίτλο «Μωϋσέως Ὠδή».

Στόν Τόμο πού περιλαμβάνει χαιρετισμούς ἐκκλησιαστικῶν προσώπων καί ἐργοβιογραφικά τοῦ μακαριστοῦ π. Μωϋσέως, συμμετέχουν ἔγκριτοι συγγραφεῖς μέ πολύ σημαντικές θεολογικές καί ἄλλες ἐπιστημονικές μελέτες. Ἀνάμεσα σ᾿ αὐτές καί ἡ μελέτη τοῦ γέροντος Παταπίου Καυσοκαλυβίτου ὑπό τόν τίτλο: «Ἡ ἀναγέννηση τοῦ Ἀθωνικοῦ Σκητιωτικοῦ Μοναχισμοῦ κατά τόν 17ο καί 18ο αἰώνα».

Ἡ παρουσίαση τοῦ Ἀφιερωματικού Τόμου θά πραγματοποιηθεῖ τήν Τετάρτη 4 Ὀκτωβρίου 2017 τό βράδυ στό Θέατρο Παλλάς στό κέντρο τῶν Ἀθηνῶν.