ΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

  Κατά τήν Ἐπανάσταση, τό Ἅγιον Ὄρος, σύσσωμο συμμετεῖχε στόν ἀγῶνα. Ἡ ἐνεργός αὐτή συμμετοχή τῶν μοναχῶν εἶχε ὅμως τραγικές δημογραφικές καί οἰκονομικές συνέπειες.

   Ἡ Ἐπανάσταση στή Χαλκιδική ξέσπασε τόν Μάϊο τοῦ 1821 ὑπό τόν ὁπλαρχηγό Χάψα καί τόν Ἐμμανουήλ Παπᾶ. Μέ πανηγυρική συνάθροιση στό ναό τοῦ Πρωτάτου ὁ Ἄθωνας προσχώρησε στό ἐπαναστατικό αὐτό κίνημα. Ὁ Παπᾶς μάλιστα τέθηκε ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες ἀρχιστράτηγος τοῦ ἀγώνα στή Χαλκιδική. 

Γιά τίς ἀνάγκες τῶν πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων οἱ Μονές παραχώρησαν τά κανόνια τους, πυρομαχικά καί τρόφιμα, ἐνῶ μετέτρεψαν τά χαλκιάδικα σέ ὁπλουργεῖα. Οἱ ἐνέργειες τῶν Ἁγιορειτῶν συντονίζονταν ἀπό τήν Ἱερά Κοινότητα. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι στόν στρατό τοῦ Παπᾶ, σέ σύνολο 3.900 πολεμιστῶν, οἱ 1.000 τουλάχιστον ἦταν Ἁγιορεῖτες μέ ἐπικεφαλῆς τόν ἀρχιμανδρίτη Θεόφιλο Βατοπαιδινό, τόν ἀρχιμανδρίτη Γρηγόριο Κουτλουμουσιανό, τόν προηγούμενο Ναθαναήλ Λαυριώτη, τόν Γεδεών Ξενοφωντινό καί τόν Ἠσαΐα  Χιλανδαρινό. Εἰδικότερα, ἡ μονή Ἐσφιγμένου, στήν ὁποῖα καί ἐκάρη μοναχός ὁ Ἰάκωβος Νεασκητιώτης, συμμετεῖχε μέ ὅλους τούς μοναχούς της στήν Ἐπανάσταση.

 Σ᾿ αὐτό συνετέλεσε τό γεγονός ὅτι ὁ ἡγούμενός της Εὐθύμιος, πού διακόνησε καί σάν γραμματέας τοῦ πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, Φιλικός, ἀλλά καί στενός συνεργάτης τοῦ Παπᾶ, ἀπό τίς πρῶτες μέρες τῆς Ἐπανάστασης διορίστηκε ἀπό τήν Κοινότητα «διά τήν φύλαξιν τοῦ τόπου», «νά ἐπιστατῇ καί ἐφορεύῃ» τόν ἐπαναστατικό στρατό στή Βίγλα, στά σύνορα τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τίς ἡμέρες ἐκεῖνες, «εἰς τήν ἐπανάστασιν τῆς Ἑλλάδος», μαρτύρησαν στή Θεσσαλονίκη «δεκαέξι τόν ἀριθμόν προσεστῶτες τῆς Μεγίστης Λαύρας, ἡγούμενοι καί προηγούμενοι».

ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΠΡΟΤΟΜΗ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΠΑΠΑ ΣΕ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΠΛΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ 

    Μετά τήν καταστολή τῆς Ἐπαναστάσεως στή Χαλκιδική ἀπό τόν τουρκικό στρατό, ἀκολοήθησαν αἱματηρά ἀντίποινα. Ἡ Ἱερά Κοινότητα προέβη σέ ἄρση τοῦ ἀβάτου μέ ἀποτέλεσμα νά καταφύγουν στό Ὄρος 7.000 γυναικόπαιδα ἀπό τή Χαλκιδική καί τά γύρω νησιά. Παράλληλα, ἀπό τό Φεβρουάριο τοῦ 1822, ὁπότε καί συνθηκολόγησε ἡ Ἱερά Κοινότητα (Δεκέμβριος τοῦ 1821), τουρκικά στρατεύματα ἀπό 3.000 ὁπλίτες ἐγκαταστάθηκαν στόν ἱερό τόπο, ὅπου καί παρέμειναν γιά τά ἑπόμενα ἐννέα χρόνια, βιαιοπραγώντας καί λεηλατώντας τά ἱερά ἀθωνικά σκηνώματα. 

Καθ᾿ ὅλο αὐτό τό διάστημα τρέφονταν ἀπό τίς Μονές καί ὑπηρετοῦνταν ἀπό τούς μοναχούς. Παράλληλα, πολλοί ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες ἐγκατέλειψαν τόν Ἄθωνα εἴτε μέ πλοιάρια τῶν μονῶν ἤ μέ πλοῖα πού ἔρχονταν ἀπό τά νησιά, παίρνοντας μαζί τους ἀτομικά ἀντικείμενα καί ἱερά κειμήλια. Οἱ πρόσφυγες μοναχοί ἐγκαταστάθηκαν στά πλησιέστερα νησιά τῶν Βορείων Σποράδων ἀλλά καί στήν Ὕδρα.[ ...] 

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ (ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ) ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΠΑΤΑΠΙΟΥ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗ : 

 Ο ΜΟΝΑΧΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 (ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ 2014)

ΕΥΛΟΓΕΙΤΕ

          Εὐχές στό τέλος τοῦ καλοκαιριοῦ ἀπό τίς ἀκτές τοῦ Ἁγίου Ὄρους

ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΣΕΡΓΙΟΣ ΜΑΚΡΑΙΟΣ

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

Ἱερομόναχος Σέργιος Μακραῖος (1734/40 - 1819). Διδάσκαλος καί σχολάρχης τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς. Καταγόταν ἀπό τό Φουρνᾶ τῶν Ἀγράφων καί μαθήτευσε ἀρχικά στή σχολή τῶν Ἀγράφων ὑπό τόν ἱερομόναχο Θεοφάνη τόν ἐξ Ἀγράφων, καθώς καί στά Ἰωάννινα, γιά νά καταλήξει στήν Ἀθωνιάδα ὡς μαθητής τοῦ Εὐγένιου Βούλγαρη· τόν τελευταῖο ἀντικατέστησε γιά μικρό χρονικό διάστημα, ὅταν αὐτός ἀποχώρησε ἀπό τή Σχολή. Τό Δεκέμβριο τοῦ 1779 ἀναλαμβάνει τή διεύθυνση τῆς Πατριαρχικῆς Σχολῆς, θέση τήν ὁποία διατηρεῖ ὥς τό 1793. Τό 1794 ἐπαναπροσλαμβάνεται στήν ἴδια Σχολή λειτουργώντας ὡς διδάσκαλος τῶν γραμματικῶν ὥς τό 1801, ὁπότε παραιτεῖται καί ἀποσύρεται στό Ἁγιοταφιτικό Μετόχιο τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τό θάνατό του τό Μάρτιο τοῦ 1816. Τό συγγραφικό του ἔργο περιλαμβάνει -πέραν τῶν διδασκαλικῶν του ἐγχειριδίων- κυρίως ἐκκλησιαστικά κείμενα.

Περί αὐτοῦ βλ. ἐνδεικτικά: Ζαχαρόπουλου Γ., «Ἕλληνες λόγιοι τῆς Τουρκοκρατίας: Σέργιος Μακραῖος, ὁ διδάσκαλος τῶν ἐπιστημῶν ἐν τῇ Πατριαρχικῇ Ἀκαδημίᾳ», Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς 53 (1970), 44-69.

ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, ΠΗΛΙΟ, ΜΑΓΝΗΣΙΑ, ΜΙΑ ΑΜΦΙΔΡΟΜΗ ΣΧΕΣΗ• 15ος-21ος ΑΙΩΝΑΣ

Πρωτ. Χαρίλαος Παπαγεωργίου

Πτ. Θ. & Φ., Γραμματεύς Ι. Μ. Δ., Υπεύθυνος Ιστορικού Αρχείου

Καρπός της αγωνίας και του αγώνα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ. Ιγνατίου να περισωθεί και να προβληθεί ο πολιτιστικός μας θησαυρός αποτέλεσε η διοργάνωση της Τρίτης Επιστημονικής Ημερίδας του Ιστορικού Αρχείου της Ιεράς Μητροπόλεώς μας, με θέμα « ΑΠΟΝ ΟΡΟΣ, ΠΗΛΙΟ, ΜΑΓΝΗΣΙΑ, ΜΙΑ ΑΜΦΙΔΡΟΜΗ ΣΧΕΣΗ 15ος - 21ος αιώνας». Η Ημερίδα διοργανώθηκε με ευθύνη της Ιεράς Μητροπόλεώς μας στο τριήμερο 3, 4 και 5 Δεκεμβρίου 2004 και φιλοξενήθηκε στούς χώρους του Πνευματικού μας Κεντρου στο Βολο. Οι εργασίες ξεκίνησαν το απόγευμα της Παρασκευής 3 Δεκεμβρίου με Αγιασμό που τέλεσε ο Σεβασμιώτατος. Η Χορωδία του Πρωτοψάλτη και καθηγητή Παραδοσιακής Μουσικής κ. Κωστα Καραγκούνη απέδωσε βυζαντινούς αγιορείτικους ύμνους ενώ ακολούθησαν οι χαιρετισμοί των επισήμων κ.κ. Αναστ. Στρατηγόπουλου, αντιδημάρχου Βολου και Κ. Αλεξογιάννη, Προϊσταμένου του Γραφείου Β/βάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας. Ο Σεβασμιώτατος στον εναρκτήριο χαιρετισμό του υπογράμμισε την καθιέρωση των Επιστημονικών Ημερίδων του Αρχείου μας ως τακτικού θεσμού στην τοπική κοινωνία και στα πολιτιστικά της δρώμενα. Παράλληλα μίλησε και για την έκδοση των πρακτικών της Πρώτης Ημερίδας του 2001 και παρουσίασε με θερμά λόγια τούς εκλεκτούς ομιλητές χάρη στην πλειάδα των οποίων «επιχειρείται να φωτισθεί τούτη η πτυχή της τοπικής μας Ιστορίας, των σχέσεων δηλαδή που αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται μεταξύ της Μαγνησίας και του Περιβολιού της Παναγίας». Ακολούθησε η προβολή της ταινίας « Αθως. Χιλια χρόνια σαν μια ημέρα», παραγωγής γερμανικού καναλιού. Κατόπιν πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης εικαστικών του γνωστού καλλιτέχνη κ. Αστέρη Γκέκα με θέμα· «Της ερήμου πολίτης - Αγιος Διονύσιος ο εν Ολύμπω».

Οι κύριες επιστημονικές εργασίες της Ημερίδας ξεκίνησαν την επόμενη μέρα 4 Δεκεμβρίου 2004 με την τέλεση της Θ. Λειτουργίας στο παρεκκλήσιο του Πνευματικού Κεντρου και τις επακόλουθες πρωινές και απογευματινές συνεδριάσεις και συγκεκριμένα· Κατά την πρώτη συνεδρία, όπου προήδρευσε ο ελλογιμώτατος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Απόστολος Γλαβίνας, μίλησαν· Ο Αρχιμανδρίτης Νικόδημος Σκρέττας, Λεκτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. με θέμα· «ΚΟΛΛΥΒΑΔΕΣ. ΟΙ ΦΙΛΟΚΑΛΙΚΟΙ ΜΥΣΤΑΓΩΓΟΙ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΩΣ», ο κ. Αντώνιος Παπαδόπουλος, ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., με θέμα· «Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΒΑΣΙΛΑΣ ΕΓΚΩΜΙΑΖΕΙ ΤΟΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟ ΔΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ», ο Μοναχός Γερων Μαξιμος Ιβηρίτης με θέμα· «Ι. ΜΑΓΝΗΤΕΣ ΙΒΗΡΙΤΑΙ ΜΟΝΑΧΟΙ. ΙΙ. Ο ΙΒΗΡΙΤΗΣ ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ο Ε'» και τελευταία ανεγνώσθη η εισήγηση του κ. Σωτηρίου Μπαλατσούκα, Διδάκτορος Θεολογίας Α.Π.Θ. και καθηγητού Α.Ε.Σ.Θ., με θέμα· «ΤΟ ΜΟΝΑΧΙΚΟ-ΑΣΚΗΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ ΤΟΥ ΑΠΟ ΜΕΤΕΩΡΩΝ ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΥ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΙΤΟΥ». Στον Β' Κυκλο των εισηγήσεων προήδρευσε ο ελλογιμώτατος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. κ. Γεώργιος Μαρτζέλος και παρουσίασαν τα θέματά τους· ο κ. Απόστολος Γλαβίνας, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. για τον «Αγιο διονυσιο το θετταλο, Ιδρυτή τΗς ΙερΑς μονΗς ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΣΟΥΡΒΙΑΣ». Ο Αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Δρόσος, Υποψήφιος Διδάκτωρ, Αρχιερατικός Επίτροπος Αγιάς για τον «ΑΓΙΟΡΕΙΤΗ ΟΣΙΟΜΑΡΤΥΡΑ ΑΓΙΟ ΔΑΜΙΑΝΟ, ΚΤΙΤΟΡΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΑΝΑΤΟΛΗΣ». Ο μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης για τον «ΑΓΙΟ ΑΚΑΚΙΟ ΤΟΝ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗ, ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΣΚΗΤΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ ΣΟΥΡΒΙΑΣ». Τελος η μοναχή Αρχαγγέλη της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών Νηλείας ολοκλήρωσε τον κύκλο των εισηγήσεων παρουσιάζοντας τη μορφή του «ΓΕΡΟΝΤΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΤΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΜΜΕΓΙΣΤΩΝ ΤΑΞΙΑΡΧΩΝ ΝΗΛΕΙΑΣ».

Στην πρώτη απογευματινή συνεδρίαση πρόεδρος ήταν ο ελλογιμώτατος καθηγητής κ. Αντώνιος Παπαδόπουλος ενώ αναπτύχθηκαν τα θέματα· Ο κ. Γεώργιος Μαρτζέλος , Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. μίλησε για «ΤΟΝ ΥΜΝΟΓΡΑΦΟ ΑΓΙΩΝ ΤΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗ» Ο κ. Απόστολος Ζαχαρός, Διδάκτορας Θεολογίας Α.Π.Θ., Καθηγητής Μ.Ε. για το «ΜΟΝΑΧΟ ΙΑΚΩΒΟ ΚΩΦΟ ΤΟΝ ΝΕΟΣΚΗΤΙΩΤΗ, ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΤΟΥ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ». Ο κ. Κωνσταντίνος Καραγκούνης, Διδάκτορας Μουσικολογίας και Καθηγητής Μ.Ε. για το «ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟ ΥΦΟΣ ΣΤΗ ΜΑΓΝΗΣΙΑΚΗ ΨΑΛΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ». Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν με τη δεύτερη απογευματινή συνεδρία, όπου προήδρευσε ο ελλογιμώτατος κ. Λαζαρος Δεριζιώτης, τ. έφορος 7ης Ε.Β.Α. και ανέπτυξαν τα θέματά τους· ο Μοναχός Μωυσής Αγιορείτης για τούς «ΑΓΙΟΡΕΙΤΕΣ ΙΔΡΥΤΕΣ ΚΟΙΝΟΒΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΤΕΣ ΜΟΝΩΝ ΣΤΗΝ Ι. Μ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΒΟΡΕΙΕΣ ΣΠΟΡΑΔΕΣ (15ος -20ος αι.)». Ο κ. Συμεών Πασχαλίδης, Λεκτορας Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ. για τη «ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΙΟΥ ΔΑΠΟΝΤΕ». Τελος αναγνώσθηκε και η εισήγηση του πρεσβυτέρου π. Κωνσταντίνου Καλλιανού για «Ι. ΤΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΤΩΝ βορείων σποραδων ΙΙ. Η Ιδρυση, Η προσφορά και Η Επίδραση τούσ στην Ορθόδοξη πνευματική ζωη τΩν κατοίκων».

Την επομένη, Κυριακή 5 Δεκεμβρίου, ετελέσθη από τον Σεβασμιώτατο Αρχιερατική Θεία Λειτουργία στο Μητροπολιτικό Ιερό Ναο Αγίου Νικολάου Βολου. Κατόπιν στην αίθουσα Τεχνης « Ηλίου Μελαθρον» του Ιδρύματος Αδελφών Δεληγεώργη πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της Εκθεσης εικαστικών του π. Αναστασίου Αγιορείτου, με θέμα «ΑΘΩΝΙΚΑ ΔΙΠΤΥΧΑ» και της έκθεσης φωτογραφίας του φωτογράφου και ιατρού κ. Κων/νου Αντωνοπούλου με θέμα· «ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ». Οι εκδηλώσεις έκλεισαν με την παρουσίαση του τόμου των Πρακτικών της 1ης Επιστημονικής Ημερίδας του 2001 από τούς κ.κ. Χαράλαμπο Χαρίτο, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, κ. Χρήστο Ξενάκη, τ. Λυκειάρχη και ιδιαίτερο γραμματέα του Σεβ. Μητροπολίτου και τον κ. Λαζαρο Δεριζιώτη, τ. Εφορο της 7ης Ε.Β.Α.

Με την Ημερίδα αυτή καταδείχθηκε η μακραίωνη σχέση της Μαγνησίας με το Αγιον Ορος, όπως αποτυπώνεται στην ίδρυση η την επάνδρωση μοναστηριών στο Πηλιο και το Ορος των Κελλίων που εκτείνεται προς την επαρχία της Αγιάς. Γι’ αυτό εξάλλου στη συνείδηση των πιστών το Πηλιο καθιερώθηκε ως το « Αγιον Ορος» της Θεσσαλίας και το έμψυχο δυναμικό του πολλές φορές μεταφυτεύθηκε στον Αθωνα. Στη μακρά διαδρομή των χρόνων άπό τον 15ο αιώνα και μετά έως σήμερα υπήρξε μια διαρκής και αδιάκοπη αφιέρωση μοναχών από τη Μαγνησία στο Αγιον Ορος και μια ασταμάτητη μετάδοση πνευματικών εμπειριών του Αγιώνυμου Ορους στην εκκλησιαστική επαρχία της Δημητριάδος και τις Βορειες Σποράδες. Παράλληλα, μορφές της Εκκλησίας και του Γενους διήλθαν και διέρχονται την περιοχή μας προερχόμενοι από το Αγιον Ορος, στηρίζοντας το λαο σε εποχές δύσκολες, κάτι που και στις μέρες μας συνεχίζεται με τις μετακλήσεις αγιορειτών πατέρων. Η Μαγνησία, ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να προσφέρει στον Αθωνα πλειάδα εκλεκτών μοναχών και σεβασμίων γερόντων, που αποτελούν πνευματικά κεφάλαια.

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΩΝ ΣΤΑ ΠΥΡΓΑΔΙΚΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

 Εἰκόνα τῶν ἁγίων Θεοδώρων, 
 ἔργο τοῦ 1988, πού φιλοτεχνήθηκε στό ἐργαστήριο τῆς Καλύβης τοῦ Τιμίου Σταυροῦ τῆς συνοδείας τῶν Ἀναναίων. 
Βρίσκεται μαζί μέ ἄλλες εἰκόνες στό τέμπλο τοῦ ἐξωκκλησίου τῶν Ἁγίων Θεοδώρων στά Πυργαδίκια τῆς Χαλκιδικῆς

ΤΟ ΕΞΩΚΚΛΗΣΙ ΤΩΝ ΑΓ. ΘΕΟΔΩΡΩΝ ΣΤΑ ΠΥΡΓΑΔΙΚΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΓΙΑ ΟΛΟΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

 

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Ἅγιον Ὄρος καί κόσμος... Γνωρίζουμε ὅλοι καί εἰδικότερα ὅσοι ἔχουν ἐπισκεφθεῖ τό Ἅγιον Ὄρος, ὅτι ἡ ἀθωνική πολιτεία εἶναι ἕνας ἰδιαίτερος τόπος, πού βρίσκεται πραγματικά μακρυά ἀπό τόν «κόσμο», ἐκτός τοῦ κόσμου, μακράν τοῦ κόσμου, ἀλλά ταυτόχρονα, ὁλόκληρη ἡ ἁγιορειτική μοναστική κοινότητα, ἐδῶ καί χίλια τριακόσια χρόνια, ἀπό τότε πού ὑπάρχει, εὔχεται καί προσεύχεται συνεχῶς ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου, ὑπέρ τοῦ σύμπαντος κόσμου. Μακρυά λοιπόν ἀπό τόν κόσμο, ἐκτός τοῦ κόσμου, ἀλλά εὐχόμενοι οἱ πατέρες, νύχτα καί μέρα, θά λέγαμε, συνεχῶς ὑπέρ τοῦ σύμπαντος κόσμου.

 

 Ἅγιον Ὄρος καί κόσμος… αὐτές οἱ ἀντιφατικές σέ πρώτη ἀκρόαση ἔννοιες, νομίζω ὅτι δέν εἶναι καί τόσο ἀντιφατικές. Ἄλλωστε ἐμεῖς ἐδῶ στά Μοναστήρια καί τίς Σκῆτες, μπορεῖ μεγάλο μέρος τῆς ἡμέρας νά τό ἀναλώνουμε μέσα στά διακονήματα καί τά ἐργόχειρα, τά ὁποῖα πολλές φορές εἶναι κουραστικά καί χρονοβόρα, ὅμως ὅταν θα βρεθοῦμε μέσα στόν ναό, εἴτε στό Καθολικό τῆς μονῆς εἴτε στό Κυριακό τῆς σκήτης, εἴτε στό παρεκκλήσι ἐδῶ τοῦ ἡσυχαστηρίου μας, θά ἀπομακρυνθοῦμε ἀπό ὅλες αὐτές τίς μέριμνες τῶν διακονημάτων καί τῶν ἐργοχείρων, πού ἔχουμε τίς καθημερινές, καί θά βρεθοῦμε ἐνώπιος ἐνωπίῳ μέ τόν Θεό, καί μέσα ἀπ᾿ αὐτό τόν διάλογο μέ τόν Θεό, δέν θά ξεχάσουμε ὁπωσδήποτε καί τόν κόσμο. 

Θά προσευχηθοῦμε γιά ὅλους, μέσα στίς πολύωρες ἀγρυπνίες πού ἔχουμε. Ὁ νοῦς μας, ἑνωμένος μέ τόν Θεό θά στραφεῖ καί θά περιτριγυρίσει μέσα στά νοσοκομεῖα, ὅπου ἄλλοι χαροπαλεύουν, ἄλλοι ὑποφέρουν, σέ ἀνθρώπους πού πιέζονται καί στεροῦνται ἀκόμα καί τά ἀναγκαῖα τώρα μέ τήν οἰκονομική κρίση, στούς ἄνεργους, σέ οἰκογένειες πού κάποιο μέλος τους εἶναι μπλεγμένο μέ τά ναρκωτικά, σέ ζευγάρια πού τό διαζύγιο κτυπάει ἀπειλητικά τήν πόρτα τοῦ σπιτικοῦ τους, στά τόσα προβλήματα πού ἔχει ὁ κόσμος καί εἰδικότερα οἱ νέοι ἄνθρωποι. 

Ὅλους θά τούς πάρουμε στήν προσευχή μας, στό κομποσχοίνι μας, στήν ἁγία προσκομιδή, καί τούς δικούς μας, τούς γνωστούς ἀλλά καί τούς ἀγνώστους. Ὁ νοῦς μας θά τρέξει στόν κόσμο, ἀλλά πάντα μέσα ἀπ᾿ αὐτήν τήν προοπτική πού σᾶς εἶπα.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, Ἅγιον Ὄρος. Βηματίζοντας στὄν τόπο καί τήν ἱστορία του, Ἅγιον Ὄρος 2011

 

Οἱ φωτογραφίες εἶναι τοῦ συγγραφέα καί προέρχονται ἀπό τόν ἑορτασμό τῶν Θεοφανείων στή Μονή Ἰβήρων, τόν Ἰανουάριο τοῦ 2014.

ΝΕΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

Νέος Χρόνος καί ἁγιορείτικος χρόνος

 

Νέος χρόνος ἄρχισε ἤδη νά μετράει γιά τήν ἀνθρωπότητα, καί οἱ προσδοκίες ὅλων μας γιά τό καλύτερο εἶναι μεγάλες. 

Ἡ Ἐκκλησία μέσα στή διαχρονική πορεία της διαμορφώνει τήν εἰκόνα τῆς μνήμης καί τή συνολική ἀντίληψη τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου. Τά μοναστήρια κυρίως διασώζουν τά μνημεῖα τῆς μνήμης καί τά ἀναπαράγουν. Ὡς χαρακτηριστικό παράδειγμα φέρνουμε τούς χειρόγραφους κώδικες, πού στή συνέχεια ἀντιγράφονται καί πάλι ἀντιγράφονται...

 Στό Ἅγιον Ὄρος ὁ χρόνος καί τά ἀποτυπώματά του, ἡ ἱστορική μνήμη, ἔχει καταγραφεῖ μέσα ἀπό τίς πολυάριθμες ἐπιγραφές, χαράγματα, χρονογραφίες, ἐνθυμήσεις σέ χειρόγραφα καί παλαιά ἔντυπα, σέ κειμήλια, σέ φορητές εἰκόνες καί τοιχογραφίες.

Κάθε τόπος ἄσκησης στό Ἅγιον Ὄρος εἶναι ἕνας κόσμος ἔξω ἀπό τόν κόσμο. Οἱ Ἁγιορεῖτες πατέρες ζοῦν κυρίως μέσα στό χρόνο τῆς θείας λατρείας καί τῆς ἱστορίας τοῦ μοναστικοῦ σκηνώματος στό ὁποῖο ζοῦν· ἔχουν ἰδιαίτερα ἔντονη τή συνείδηση τῆς συνέχειάς της. Οἱ νυχθήμερες ἀκολουθίες, οἱ ὁλονύκτιες ἀγρυπνίες, οἱ πανηγύρεις, οἱ μέ ἰδιαίτερο τρόπο ἑορταζόμενες γιορτές τοῦ Δωδεκαημέρου καί κυρίως τοῦ Πάσχα, μεταμορφώνουν τήν καθημερινότητα, κορυφώνουν μέ ἐντάσεις τή βίωσή της, ἀλλάζουν τήν ποιότητα τοῦ χρόνου. Ἀνατρέπεται ὁ χρόνος καί ἀντί νά μᾶς ὁδηγήσει πρός τόν θάνατο, πηγαίνει ἀντίστροφα πρός τήν ζωή, πρός Αὐτόν πού εἶναι «τό φῶς τοῦ κόσμου» καί ὁ ὁποῖος εἶπε «ὁ ἀκολουθών μοι ἕξει τό φῶς τῆς ζωῆς». Γι᾿ αὐτό δέν μετροῦμε πλέον τίς ἡμέρες ἀπό τό πρωΐ ὥς τό βράδυ, ἀλλά ἀρχίζει ἡ λειτουργική ἡμέρα ἀπό τόν ἑσπερινό, ἀπό τό σκότος μᾶς ὁδηγεῖ πρός τό φῶς, μέσα στό φῶς τοῦ Χριστοῦ.

Γράφει ἕνας ξένος στοχαστής σέ ἔργο του μέ τίτλο «Τά σύνορα τοῦ Παραδείσου. Σπουδή στό μοναχισμό»:

Σέ κάθε ἐπισκέπτη πού μπαίνει γιά πρώτη φορά σ᾿ ἕνα μοναστήρι, ὁ χρόνος δίνει τήν ἐντύπωση ὅτι στέκει ἀκίνητος. Ἄν κάποιος μείνει ἐκεῖ μιά ἑβδομάδα ἤ ἕνα μήνα, τοῦ ἐπιβάλλεται διαφορετική κλίμακα καί σχῆμα χρόνου, στά ὁποῖα, στήν ἀρχή, ἀνθίσταται σάν νά ἦταν σέ δεσμά. Ὅταν αὐτή ἡ νέα κλίμακα χρόνου γίνει ἀποδεκτή, διαποτίζει τά κόκκαλα καί διεισδύει στό μυαλό. Δέν ἔχει καμμιά σχέση μέ θάνατο ἤ αἰωνιότητα ἀλλά συνεπάγεται ἕναν γαλήνιο, ἀβίαστο, ἀπόλυτα ἐπιβαλλόμενο ρυθμό. Αὐτή ἡ τόσο ἀδιατάρακτη ὅσο καί ρυθμική αἴσθηση τοῦ χρόνου εἶναι ἡ μέγιστη διαφορά μεταξύ τῆς μοναχικῆς ζωῆς καί κάθε ἄλλης. Πέρα ἀπό τόν ρυθμό τῶν ἡμερῶν, βαθύτερα βρίσκεται ὁ ρυθμός τῶν ἐποχῶν καί τῶν ἑορτῶν. Τόν βασικό ρυθμό δίνει ἡ θεία λειτουργία, κυρίως ὅταν αὐτή γίνεται κατά τίς νυκτερινές καί τίς πρῶτες πρωϊνές ὧρες.

Άπό τό βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου: 

Διαβάζοντας τήν εἰκόνα τῶν Χριστουγέννων. Ἅγιον Ὄρος: Μυσταγωγία στό ἅγιο Δωδεκαήμερο
Δεύτερη ἔκδοση. Ἅγιον Ὄρος 2011.

Η ΕΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΚΕΠΗΣ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Παταπίου μοναχοῦ Καυσοκαλυβίτου

Ἡ ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης

καί ὁ ἑορτασμός της στό Ἅγιον Ὄρος

Ἡ θεομητορική ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης κατατάσσεται στίς ἑορτές πού ἔχουν θεσπιστεῖ πρός τιμήν  τῶν θεομητορικῶν ἀμφίων, δηλ. τῆς τιμίας Ἐσθῆτος (2 Ἰουλίου) καί τῆς τιμίας Ζώνης (31 Αὐγούστου). Τελεῖται σέ ἀνάμνηση τῆς ὀπτασίας πού εἶδε ὁ ὅσιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστόν Σαλός[1], τήν ὥρα πού ἐτελεῖτο ἀγρυπνία στό ναό τῆς Παναγίας τῶν Βλαχερνῶν στήν Κωνσταντινούπολη, ἐπί αὐτοκράτορος Λέοντος τοῦ Σοφοῦ (886-911)[2]. Ἡ Θεοτόκος ἐμφανίσθηκε στόν Ὅσιο νά βρίσκεται στήν πύλη τοῦ νάρθηκα τοῦ ναοῦ, δορυφορούμενη ἀπό ἀγγέλους, τόν Τίμιο Πρόδρομο καί τόν ἅγιο Ἰωάννη τό Θεολόγο. Ὅταν ἔφθασε στή μέση τοῦ ναοῦ, ὅπου βρισκόταν ὁ ἄμβωνας, προσευχήθηκε ὑπέρ τῆς σωτηρίας τοῦ κόσμου καί κατόπιν εἰσῆλθε στό ἱερό Βῆμα. Ἐκεῖ ἄνοιξε τήν ἁγία Σορό, στήν ὁποία φυλασσόταν τό ἱερό Μαφόριό της, καί ἀφοῦ τό ξεδίπλωσε, τό ἅπλωσε πάνω ἀπό τό ἐκκλησίασμα. Ἀργότερα ἡ Θεοτόκος ἀνῆλθε πρός τόν οὐρανό, περιβεβλημένη ἀπαστράπτον φῶς. Στά μάτια τοῦ  ὁσίου Ἀνδρέα, τό μαφόριο φαινόταν νά αἰωρεῖται ὑπερφυσικά στόν ἀέρα καί τόσο μεγάλο ὥστε νά σκεπάζει ὅλο τό λαό. Τή θαυμαστή ἐμφάνεια τῆς Θεοτόκου εἶδε καί ὁ μαθητής τοῦ ὁσίου Ἀνδρέα Ἐπιφάνιος, ἐνῶ ὁ λαός συνέχισε νά ἀγρυπνεῖ χωρίς νά ἔχει ἀντιληφθεῖ τό θαυμαστό γεγονός.

  Ἡ Ἑορτή, πού τελεῖται τήν 1η τοῦ μηνός Ὀκτωβρίου, τιμᾶται ἰδιαίτερα σ᾿ ὅλες τίς σλαβόφωνες ἐκκλησίες (εἶναι γνωστή ὡς Ποκρώφ στή ρωσική σημαίνει «μαφόριον») καί φέρεται νά ἔχει καθιερωθεῖ ἀπό τόν μέγα πρίγκιπα τοῦ Βλαντιμίρ, ἅγιο Ἀνδρέα Μπογκολιούμπωφ (1157-1174), ὁ ὁποῖος συνέταξε καί τή σχετική ἀκολουθία στή σλαβονική.[3] Ἡ καταγωγή, ἐπιπροσθέτως, τοῦ ὁσίου Ἀνδρέα ἀπό τήν Σκυθία (μία ἀπό τίς κοιτίδες τοῦ ρωσικοῦ ἔθνους) θά πρέπει νά προστεθεῖ στούς λόγους  τῆς εὐλάβεια τοῦ ρωσικοῦ λαοῦ στή θεομητορική αὐτή ἑορτή.

  Στόν ἑλληνικό χῶρο, ἡ ἑορτασμός μεταφέρθηκε ἀπό τό ἔτος 1952 ἀπό τήν 1η στίς 28 Ὀκτωβρίου, προκειμένου ἡ Ἐκκλησία νά τιμήσει τήν Θεοτόκο γιά τήν προστασία μέ τήν ὁποία περιέβαλε τόν ἑλληνικό στρατό στήν ὑπεράσπιση τῆς πατρίδας μας κατά τοῦ ἰταλικοῦ στρατοῦ εἰσβολῆς τό 1940.[4] Μέχρι τό 1952 ψαλλόταν ἡ Ἀκολουθία τῆς ἡμέρας ἐνῶ ἀπέδιδαν τιμές στήν ἁγία μάρτυρα Εὐνίκη (28 Ὀκτωβρίου).

Στό Ἅγιον Ὄρος ὑπάρχουν ἀρκετοί ναοί πού τιμοῦνται στήν ἑορτή αὐτή. Ὁ γνωστότερος εἶναι τό παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας Σκέπης, πού βρίσκεται στή μονή Ἁγίου Παντελεήμονος. Ὁ ἐγκαινιασμός τοῦ παρεκκλησίου αὐτοῦ ἑορτάστηκε μέ λαμπρότητα στή μονή αὐτή, στίς 10 Ἰανουαρίου τοῦ 1853.[5] Τήν ἐποχή ἐκείνη ἦταν ὁ πρῶτος μεγάλος ναός πού ἀφιερώθηκε στή θεομητορική αὐτή ἑορτή στό Ἅγιον Ὄρος. Μέχρι τότε ὑπῆρχαν τά παρεκκλήσια τῆς Ἁγίας Σκέπης στή μονή Χιλανδαρίου καί στή βατοπαιδινή Σκήτη Ἁγίου Ἀνδρέου στίς Καρυές καθώς καί ὁ κοιμητηριακός ναός στή ἁγιοπαυλίτικη σκήτη Ἁγίου Δημητρίου (Λακκοσκήτη), πού οἰκοδομήθηκε ἀπό τό Μολδαβό μοναχό Ἰάκωβο τό 1849[6]. Θά πρέπει ἐπίσης νά σημειωθεῖ ὅτι πρίν ἀπό τό προαναφερόμενο παρεκκλήσι τῆς Ἁγίας Σκέπης τῆς μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος, εἶχε ἀναγερθεῖ  ὁμώνυμο παρεκκλήσι στίς Καρυές, στό βατοπαιδινό κελλί τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα, τήν μετέπειτα Σκήτη Ἁγίου Ἄνδρέα, πού θεμελιώθηκε τό 1845 ἀπό τό ρώσο μέγα δούκα Κωνσταντίνο (1827-1892), δευτερότοκο γυιό τοῦ τσάρου Νικολάου Α΄[7].

Τά ἐγκαίνια τοῦ μεγαλοπρεποῦς ναοῦ τῆς Ἁγίας Σκέπης, πού βρίσκεται στόν τελευταῖο ὄροφο τῆς βόρειας πτέρυγας τῆς μονῆς Ἁγίου Παντελεήμονος, ἐτέλεσε ὁ ἐφησυχάζων στό Ἅγιον Ὄρος, ἐπίσκοπος Σόφιας Μακάριος († 1861).[8] Στό νέο αὐτό παρεκκλήσιο μετεκομίσθη ἀπό τό καθολικό τῆς μονῆς ἡ θαυματουργός εἰκόνα τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος, προσφορά τοῦ ἑλληνικῆς καταγωγῆς ἡγουμένου τῆς μονῆς.[9] Ἔτσι ἐνῶ στό καθολικό τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος ἦταν τεθησαυρισμένα τά ἱερά λείψανα τοῦ ἁγίου Παντελεήμονος, στό παρεκκλήσιο τῆς Ἁγίας Σκέπης, ὑπῆρχε ἡ θαυματουργός εἰκόνα του. Τό παρεκκλήσιο αὐτό λειτουργοῦσε καί ὡς καθολικό γιά τούς ρωσικῆς καταγωγῆς μοναχούς τῆς Μονῆς, ἡ δέ ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης, ἐθεωρεῖτο ἡ Πανήγυρη τῆς ρωσικῆς ἀδελφότητας τῆς Μονῆς (πρίν βεβαίως τόν πλήρη ἐκρωσισμό της).

Μέ τήν ἁγία Σκέπη τῆς Θεοτόκου ἔχει ἀσχοληθεῖ ὁ μοναχός Ἰάκωβος Νεασκητιώτης σέ ἀρκετούς κώδικές του εἴτε ἀντιγράφοντας Ἐγκωμιαστικό Λόγο πρός τήν ἴδια ἑορτή, μεταφρασμένο ἀπό τή σλαβονική, εἴτε συνθέτοντας πλήρη καί πανηγυρική Ἀκολουθία γιά τήν ἑορτή αὐτή, ὅπως θά δοῦμε σέ ἑπόμενη ἑνότητα, εἴτε συντάσσοντας ἕτερο Ἐγκωμιαστικό Λόγο. Μέ τό τελευταῖο αὐτό ἔργο τοῦ Ἰακώβου, τό ὁποῖο εἶναι καί ἀπό τά ἐλάχιστα ἀπό τά συγγράμματά του πού εἶδαν τό φῶς τῆς δημοσιότητας[10], θά ἀσχοληθοῦμε στήν παρούσα ἑνότητα...

(...)  Ὁ ὑπό τοῦ μοναχοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου Ἐγκωμιαστικός Λόγος στήν ἁγία Σκέπη εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας μέσα ἀπό τίς ἑξῆς ἐκδόσεις:

Ι) Ἡ ἀκολουθία τῆς ἁγίας Σκέπης δημοσιεύθηκε ἀπό κοινοῦ μέ τήν Ἀκολουθία τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων (τῆς β΄ ἐκδ.). Στήν προμετωπίδα τῆς ἑνιαίας ἐκδόσεως διαβάζουμε:

«Ἀκολουθία ἀσματική καί Ἐγκώμιον τῶν ὁσίων καί θεοφόρων Πατέρων ἡμῶν τῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω διαλαμψάντων. Συγγραφέντα μέν ὑπό Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καί ἐκδοθέντα τό πρῶτον ὑπό Γεωργίου Μελισταγοῦς. Νῦν δέ τό δεύτερον τυπωθέντα ὑπό Ἀβερκίου ἱερομονάχου τοῦ ἐκ τοῦ ἱεροῦ κοινοβίου τοῦ Ρωσσικοῦ τοῦ ἐν τῷ Ὄρει τοῦ Ἄθω. Ἐν τέλει δέ προσετέθη καί ἡ Ἀκολουθία τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας μετά δύο Λόγων εἰς τήν αὐτήν Ἑορτήν. Ἐν Ἀθήναις 1869»[11].

 Ἡ ἀκολουθία ὅμως τῆς ἁγίας Σκέπης καί οἱ συνοδεύοντες αὐτήν δύο ἐγκωμιαστικοί λόγοι ἐκδίδονται στό ἔντυπο αὐτό ὡς μία ξεχωριστή ἔκδοση, ἀφοῦ ἔχει δική της σελιδαρίθμηση καί τή δική της σελίδα τίτλου:

«Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας Σκέπης τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου ψαλλομένη τῇ Α΄ Ὀκτωβρίου (ἧ καί Λόγοι τινές Πανηγυρικοί τῆς Θεοτόκου προσετέθησαν). Συντεθεῖσα μέν ὑπό Ἰακώβου μοναχοῦ Ἁγιορείτου. Νῦν δέ τό πρῶτον ἐκδίδοται ἐπιμελείᾳ καί δαπάνῃ τοῦ πανοσιωτάτου Ἀβερκίου τοῦ ἐκ τοῦ ἱεροῦ Κοινοβίου τοῦ Ρωσσικοῦ, ἐν Ἀθήναις 1869».[12]

σσ. 33-46: «Λόγος Ἐγκωμιαστικός τε καί ὑπομνηματικός εἰς τήν Ὑπέρφωτον Ἀστραποπυρσοχρυσόλαμπον τῆς Παντανάσσης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας»:

Ἀρχ. «Καί ἐνετείλατο νεφέλην εἰς σκέπην αὐτοῖς’’. Νεφέλη τό πάλαι καταψύχουσα τόν καύσωνα τοῦ ἡλίου, καί δροσίζουσα τούς υἱούς Ἰσραήλ...»

 σσ. 47-55: «Λόγος εἰς τήν Σκέπην τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου, μεταφρασθείς ἐκ τῆς Σλαβωνικῆς».

Ἀρχ. «Ἐν τοῖς ἐσχάτοις δεινοῖς καιροῖς, ὅτε ἐμπιπλάμεθα ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν...».

  Εἶναι ἄξιο νά σημειωθεῖ ὅτι στήν ἔκδοση αὐτή τοῦ 1869 συνυπάρχουν ἕνα ἔργο τοῦ ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου μέ ἕνα ἄλλο τοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου ὁ ὁποῖος τόσο αὐστηρή κριτική ἄσκησε στό ἔργο τοῦ πρώτου ἄν καί καθώς φαίνεται, προσπάθησε νά τόν μιμηθεῖ ἤ καί νά τόν ξεπεράσει. Τό γεγονός ὅτι τό βιβλίο ἐκδόθηκε τή χρονιά πού θεωρεῖται ἔτος κοιμήσεως τοῦ Ἰακώβου (Αὔγουστος 1869) πρέπει νά μᾶς προβληματίσει καθώς ἤ πρέπει νά ἐκδόθηκε ζῶντος τοῦ Ἰακώβου ἤ τουλάχιστον ὁ Ἰάκωβος θά γνώριζε τουλάχιστον περί τῆς ἐκδόσεως ἤ ἀκόμη καί θά ἦταν σύμφωνος μέ τήν προοπτική αὐτή, ἐάν βέβαια ἡ κατάσταση τῆς ὑγείας του τοῦ ἐπέτρεπε νά εἶχε ἀναγκαία διαύγεια πνεύματος. Ἐπίσης, θά πρέπει νά ἔχουμε ὑπ᾿ ὅψιν ὅτι ὁ Ἰάκωβος εἶχε ἀντιγράψει κώδικα μέ τήν Ἀκολουθία καί τόν Ἐγκωμιαστικό Λόγο στούς Ἁγιορεῖτες Πατέρες, χωρίς ὅμως νά ἀναφέρει τόν ποιητή τῶν ἔργων αὐτῶν, ὅσιο Νικόδημο[13].

ΙΙ) Ἔκδοση τοῦ 1895 ἀπό τόν Κ. Δουκάκη τοῦ ἐγκωμιαστικοῦ Λόγου καί τῆς ἀκολουθίας τῆς ἁγίας Σκέπης, συνηρμοσμένης μέ τήν ἀκολουθία τοῦ ἀποστόλου Ἀνανία[14].

Ἡ ἔκδοση αὐτή ἀκολουθεῖ τήν ἔκδοση τῆς ἀκολουθίας τῆς ἁγίας Σκέπης τοῦ 1869, μέ τή διαφορά ὅτι παραλείπει ὁρισμένα τροπάρια, τά ὁποῖα συμπληρώνονται μέ τροπάρια πού ὑμνοῦν τόν ἅγιο ἀπόστολο Ἀνανία, καθώς ἡ ἀκολουθία του συμψάλλεται μέ ἐκείνην τῆς ἁγίας Σκέπης. Ἡ Λιτή ὅμως εἶναι ἀφιερωμένη ἐξ ὁλοκλήρου στήν ἁγία Σκέπη. Στόν Ὄρθρο ὁ ἐκδότης ἔχει καί τούς δύο κανόνες τῆς ἁγίας Σκέπης, τῆς ἐκδόσεως τοῦ 1869, ἀπό τούς ὁποίους, ὅπως ἀναφέραμε, ὁ δεύτερος εἶναι ποίημα Ἰακώβου. Παραλείπει ἐπίσης τά Ἕτερα Προσόμοια καθώς καί τά Μεγαλυνάρια τῆς ἀκολουθίας τοῦ 1869, ἐνῶ τήν Ἐκλογή Πολυελέου τῆς ἁγίας Σκέπης τήν ἔχει στίς σσ. 78-79, μετά τήν ἀκολουθία τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου Μηθύμνης.

σσ. 26-29: «Λόγος Ἐγκωμιαστικός τε καί ὑπομνηματικός εἰς τήν ὑπέρφωτον ἀστραποπυρσοχρυσόλαμπρον Σκέπην τῆς Παντανάσσης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας».

Τόν Ἐγκωμιαστικό Λόγο, ὁ ἐκδότης ἀκολουθεῖ τόν χωρισμό τοῦ κειμένου σέ παραγράφους, ὅπως παραδίδεται στήν ἔκδοση τοῦ 1869, μέ τή διαφορά ὅτι αὐτές τίς ἔχει ἀριθμήσει μέ τά γράμματα τοῦ ἑλληνικοῦ ἀλφαβήτου. Δέν ἔχει ὅμως ἐπανεκδόσει ὁλόκληρο τό κείμενο τοῦ Ἰακώβου, παρά μόνο τό τμῆμα ἐκεῖνο τῆς ἐκδόσεως τοῦ 1869, σσ. 33-37. Ἔχει παραλείψει τήν «Ὁπτασία τῆς ἁγίας Σκέπης ἥν εἶδεν ὁ ὅσιος Ἀνδρέας» καθώς καί τό «Εὐκτικόν». Τέλος, δέν ἐπανεκδίδει τό ἔργο «Λόγος εἰς τήν Σκέπην τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου. Μεταφρασθείς ἐκ τῆς Σλαβωνικῆς» τῆς ἐκδόσεως τοῦ 1869 (σσ. 47-55)[15].

Ὁ ἐκδότης Κ. Δουκάκης, στό τέλος τῆς ἐκδόσεως, σ. 80, μετά τόν πίνακα περιεχομένων, ἐνῶ μᾶς ἐνημερώνει ἀπό ποῦ «ἐρανίσθη» τίς ἀκολουθίες τοῦ ἁγίου Θεράποντος καί τοῦ ἁγίου Ἰγνατίου Μηθύμνης, δέν κάνει τό ἴδιο καί γιά τήν ἀκολουθία τῆς ἁγίας Σκέπης καί τοῦ ἁγίου Ἀνανία.

ΙΙΙ) «Λόγος εἰς τήν ἁγίαν Σκέπην τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου», Ὁ Μέγας Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τ. Ι’, Μήν Ὀκτώβριος, ἔκδ. Α’ ὑπό μοναχοῦ Βίκτωρος Ματθαίου, Ἀθῆναι 1950, σσ. 23-31.

Ἀρχ. «Ἡ ἁγία Σκέπη τῆς Ὑπεραγίας ἐνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας ἑορτάζεται κατά τήν σήμερον εἰς ἀνάμνησιν...».

           Σύμφωνα μέ τόν ἐκδότη: «Ἐλήφθη ἐκ τῆς ἀκολουθίας τῆς ἁγίας Σκέπης μεταφρασθείς ἐκ τοῦ Σλαβονικοῦ». Πρόκειται περί ἀποδόσεως στήν «καθαρεύουσα» νεοελληνική γλώσσα.

ΙV) Ἀκολουθία τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου μετά Παρακλητικοῦ Κανόνος καί Χαιρετισμῶν, ἔκδ. Ἱ. Ἡσυχαστήριο Ἁγίας Σκέπης. Βίγλα Μεγίστης Λαύρας, Ἅγιον Ὄρος 1988 [β΄ἔκδ. 1994].

σσ. 61-67: Λόγος ἐγκωμιαστικός εἰς τήν Ὑπέρφωτον Ἀστραποπυρσοχρυσόλαμπρον ἁγίαν Σκέπην τῆς Παντανάσσης Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί Ἀειπαρθένου Μαρίας.

Στήν ἔκδοση αὐτή παραλείπεται ὁλόκληρο τό τμῆμα τοῦ Λόγου, πού ἀναφέρεται στά γενόμενα τό ἔτος 553 ἐπί Ἰουστινιανοῦ, οἱ χρησμοί περί τῆς ἁλώσεως τῆς Πόλης ἀπό τούς Λατίνους καί γιά τήν τιμή πού ἀπέδιδαν οἱ Ρῶσοι στήν ἁγία Σκέπη τῆς Θεοτόκου,  τῆς ἐκδόσεως τοῦ 1869 (σσ. 42-44) καθώς καί οἱ περισσότερες ἀπό τίς σημειώσεις τοῦ κειμένου τῆς ἐκδόσεως αὐτῆς.

στή σ. 7, σημ. τοῦ ἐκδότη, ὅτι ἡ ἀσματική Ἀκολουθία εἶναι «ποίημα Ἰακώβου μοναχοῦ Ἁγιορείτου» καί ὅτι ἐκδόθηκε γιά πρώτη φορά τό 1869.

V) Ἐπιτομή τοῦ ἐγκωμιαστικοῦ Λόγου ἔχει συντάξει καί ὁ οἰκονόμος Γεώργιος Ρήγας ὡς Συναξάριο στήν ἀκολουθία τῆς ἁγίας Σκέπης πού μεταγράφει.[16]

Στίχοι τοῦ μοναχοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου πρός τήν ἁγία Σκέπη τῆς Θεοτόκου:

Σκέπη ὡς οὗσα τῶν πιστῶν θεομῆτορ,

Σκέπασον πάντας ἐν ὥρᾳ τῇ τῆς δίκης,

Πυρός ἀφαρπάζουσα τοῦ αἰωνίου,

Τούς τήν Σκέπην σου, νῦν εὐλαβῶς τιμῶντας.

Καί πανηγυρίζοντας ψυχῆς ἐκ πόθου.[17]

    

Ὑπόδεξαι δέσποινα ὡς τά λεπτά τῆς χήρας

Ὑμνολογίαν τῆς σῆς ἁγίας Σκέπης,

Καί σκέπε διάσωζε σούς ὑμνολόγους,

Σύν τῷ ῥαψωδῷ τλήμονι σῷ ἱκέτῃ.[18]

Ἀποσπάσματα ἀπό τό βιβλίο τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου:

Ὁ μοναχός Ἰάκωβος Νεασκητιώτης καί τό ἔργο του, (διδακτορική διατριβή), ἔκδοση Ἱ. Μ. Ἁγίου Παύλου, Ἅγιον Ὄρος 2014

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Τό Βίο του συνέταξε ὁ πρεσβύτερος τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρος, PG 111, 628-888.

[2] Περί τῆς ἑορτῆς αὐτῆς βλ. ἐνδεικτικά: WORTLEY, Hagia Skepe and Pokrov Bogoroditsi, σσ. 149-154, ὅπου ἀναφέρεται πώς ἡ Ἑορτή καθιερώθηκε μέν ἀπό τόν πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Εὐθύμιο, ἀλλά ἐπί τῆς δεύτερης πατριαρχείας τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Νικολάου Μυστικοῦ ἔγινε ἀναθεώρηση. Βλ. ἐπίσης, ΡΑΜΦΟΣ, Αἱ ἑορταί τῶν θεομητορικῶν ἀμφίων, σ. 201 κ.ἑ. Ο ΙΔΙΟΣ, Ἁγιολογικά Μελετήματα, τ. Γ΄, σ. 16 κ.ἑ. Ο ΙΔΙΟΣ, Σκέπης Θεοτόκου Ἑορτή, στ. 218-219, ὅπου καί ἀναφορά στό ἔργο τοῦ ἀρχιεπισκόπου Βλαδιμήρου Σεργίου, Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας ὁ διά Χριστόν Σαλός καί ἡ ἑορτή τῆς ἁγίας Σκέπης τῆς Θεομήτορος (στή ρωσική).

[3] ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΣΙΜΩΝΟΠΕΤΡΙΤΗΣ, Νέος Συναξαριστής τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τ. Β΄, σ. 321.

[4] Βλ. σχετική ἐγκύκλιο πρός τούς ἱεράρχες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, Ἐκκλησία, ἀρ. 20, 1 Νοεμβρίου 1952, σ. 305.

[5] Ἀνωτέρα ἐπισκίασις, σ. 127.

[6]  ΠΕΤΖΙΚΗΣ, Ἅγιον Ὄρος, τ. Β’, σ. 291.

[7] ΧΡΗΣΤΟΥ, Τό Ἅγιον Ὄρος, σ. 297.

[8] Ἀνωτέρα ἐπισκίασις σ. 128.

[9] Ἀνωτέρα ἐπισκίασις, σ. 127.

[10] ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ, Ἀκολουθία Ἁγίας Σκέπης.

[11] ΙΑΚΩΒΟΣ ΝΕΑΣΚΗΤΙΩΤΗΣ, Ἀκολουθία Ἁγίας Σκέπης (PETIT, Bibliographie des acolouthies, σσ. 148-149.23a. ΗΛΙΟΥ-ΠΟΛΕΜΗ, Ἑλληνική Βιβλιογραφία, σ. 1869.13. ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, Ἔντυπες Ἀκολουθίες, σ. 138).

[12] PETIT, ὅ.π., σ. 148.23b. ΗΛΙΟΥ-ΠΟΛΕΜΗ, ὅ.π., 1869.13. ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, ὅ.π., σ. 138.

[13] Κώδ. Καρακάλλου 30 (ἀκαταλ.), σσ. 1-117.

[14] Ἀκολουθίαι καί Βίοι ἀποστόλου Ἀνανίου (PETIT, ὅ.π., σσ. XXIII, 149.23c. ΗΛΙΟΥ-ΠΟΛΕΜΗ, ὅ.π., σ. 1895.451. ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΣ, ὅ.π., σσ. 19-20).

[15] Αὐτό τόν Λόγο τόν ἐκδίδει ὑπό τήν ἐπιγραφή «Λόγος εἰς τήν ἁγίαν Σκέπην τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου (Μεταφρασθείς ἐκ τῆς Σλαβονικῆς)» στό: ΔΟΥΚΑΚΗΣ, Ὀκτώβριος, σσ. 14-21. Ἀρχ. «Ἐν τοῖς ἐσχάτοις δεινοῖς καιροῖς...». Στό τέλος, σ. 21, ὁ ἐκδότης ἀναφέρει ὅτι τό κείμενο προέρχεται: «Ἐκ τῆς Ἀκολουθίας τῆς ἁγίας Σκέπης», χωρίς νά δίνει ἄλλες πληροφορίες.

[16] «Τό Συναξάριον συνετάχθη παρ᾿ ἡμῶν ἐν ἐπιτομῇ ἐκ τοῦ πλατυτέρου ὑπομνήματος τοῦ περιεχομένου ἐν τῷ Συναξαριστῇ τοῦ Δουκάκη»: ΡΗΓΑΣ, Ἀ­κο­λου­θί­αι Ἁ­γί­ων, τ. Α’, σ. 387 σημ. 6.

[17] Κώδ. Βατοπαιδίου 816, πφ. ἀρχ. verso.

[18] Κώδ. Βατοπαιδίου 816, σ. 42.