Η ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ-ΙΩΝΑ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ

 

Γόνη Δημητρίου - Παταπίου μον. Καυσοκαλυβίτου

Ἡ Νεομαρτυρολογική Συλλογή τοῦ παπα-Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου

 

Ἡ ἀσκητική καί ἁγιοτόκος ἱερά σκήτη Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων, κατά τή φωτεινή διαδρομή τῶν τριῶν αἰώνων τῆς ἱστορίας της, ἄν καί βρίσκεται «εἰς τήν ἐσχατιάν τῆς ἀθωΐτιδος χερσονήσου», προσείλκυσε πολλές λόγιες πνευματικές μορφές, θεράποντες τῶν χριστιανικῶν γραμμάτων καί ἐκφραστές τῆς πλούσιας καί γνήσιας παράδοσης, οἱ ὁποῖοι συνέβαλαν στήν ἀκμή τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικῆς ζωῆς, πού σημειώθηκε κατά τόν 18ο αἰώνα. 

Στή σεπτή χορεία τῶν Καυσοκαλυβιτῶν λογίων καί σέ σημαίνουσα θέση, βρίσκουμε τόν ἱερομόναχο Ἰωνᾶ τόν Αἰτωλό, γνωστότερο στή βιβλιογραφία ὡς παπα-Ἰωνᾶς Καυσοκαλυβίτης (+ 1765). Ἀπό ὅλους τούς ἐρευνητές, παλαιούς καί σύγχρονους, τό ἔργο του ἐκτιμᾶται ὡς  πρωτοποριακό γιά τήν ἐποχή του, καθώς εἶναι ὁ πρῶτος συλλέκτης καί μεταφραστής-διασκευαστής Νεομαρτυρολογίων.

   Ἡ πλούσια φιλολογική δράση τοῦ ἱερομονάχου Ἰωνᾶ χρωματίζεται κυρίως ἀπό τή μνημειώδη συλλογή του μέ βίους νεοφανῶν μαρτύρων. Ἡ Συλλογή Ἰωνᾶ σώζεται στόν ἄριστα καλλιγραφημένο αὐτόγραφο κώδικα 2 τῆς καλύβης Ἁγ. Ἀκακίου. 

Ἡ Συλλογή περιλαμβάνει τριάντα δύο ἐκτενῆ Μαρτύρια, Συναξάρια καί συναξαριακά σημειώματα γιά νεομάρτυρες, πέντε Ἀκολουθίες, τρεῖς Λόγους, Διηγήσεις καί Σχόλια. Στό πολύ σημαντικό αὐτό πρωτογενές ὑλικό τῶν νεομαρτυρολογικῶν κειμένων τοῦ παπα-Ἰωνᾶ, στηρίχθηκαν οἱ συντάκτες τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου (Βενετία 1799) ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς καί ὅσιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, εἴτε χρη­σι­μο­ποι­ών­τας αὐ­τού­σιες ἐκ­φρά­σεις εἴτε κά­νον­τας ἐ­πι­τομή ἀπό τά νεομαρτυρολογικά κείμενα πού συ­νέ­ταξε ὁ παπα-Ἰ­ω­νᾶς. 

Καί μόνη ἡ πα­ρα­πάνω προ­σφορά τοῦ παπα-Ἰ­ωνᾶ, πού μαρ­τυ­ρεῖ τή με­γάλη συμ­βολή τῶν ἁ­γι­ο­ρει­τῶν μο­να­χῶν στή δι­α­τή­ρηση ἀ­κμαίου τοῦ φρο­νή­μα­τος Ἑλ­λη­νι­σμοῦ καί Ὀρ­θο­δο­ξίας, θά ἦ­ταν ἀρ­κετή γιά νά ἀ­πο­σπά­σει τή βα­θιά μας εὐ­γνω­μο­σύνη. Καί τοῦτο καθώς μέσα ἀπό τό παραπάνω ἔργο του, μέ τό ὁποῖο προέβαλε τούς Νεομάρτυρες ὡς προάγγελους τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Γένους, πού ξεκίνησε μέ τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821, προσέφερε στούς ὑπόδουλους Ἕλληνες ἀσφαλῆ πρότυπα ὑπομονῆς, πνευματικῆς ἀντίστασης καί ἐλπίδας.

  Πρόσφατα ἡ παραπάνω νεομαρτυρολογικά συλλογή τοῦ παπα-Ἰωνᾶ εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας μέσα ἀπό τό βιβλίο πού συνέγραψαν ὁ ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Δημ. Γόνης καί ὁ μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης, Δικαῖος τῆς Ἱ. Σκήτης Ἁγ. Τριάδος, Δρ. Θεολογίας. Τό ἔργο ὑπό τόν τίτλο: Παπα-Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου (+ 1765) Νεομαρτυρολογική Συλλογή (Εἰσαγωγή – Κριτική ἔκδοση τοῦ κειμένου), ἐκδόθηκε ἀπό τόν ἐκδοτικό οἶκο Ἀντ. Σταμούλης (Θεσσαλονίκη 2020).

Τὸ περιεχόμενο τῆς Συλλογῆς εἶναι ὑμναγιολογικό, ἀφοῦ περιέχει 33 Μαρτύρια, πέντε Ἀκολουθίες καὶ ἕναν Βίο Ἁγίου (τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ νέου). Ἡ σημασία τῆς παρούσας συλλογῆς εἶναι πολυποίκιλη, δεδομένου ὅτι τὸ περιεχόμενό της ἀποτελεῖ σταθμὸ στὴν ἱστορία τῶν νεομαρτυρολογικῶν συλλογῶν. Εἶναι πολύτιμος κρίκος στὴν ἁλυσίδα τῶν Νεομαρτυρολογίων τῆς περιόδου τῆς Ὀθωμανοκρατίας: 

α) Διότι συνδέει τὰ σύντομα Μαρτύρια τοῦ 16ου καὶ τὰ ἐκτενῆ τοῦ 17ου αἰώνα μὲ τὰ μαρτύρια τοῦ 18ου αἰώνα. β) Διότι εἰσάγει σὲ ὅλη τὴν ἔκτασή της τὴν πρακτικὴ τῆς ἀποδόσεως τῶν Μαρτυρίων σὲ ἁπλούστερη γλώσσα (ἁπλὴ καθαρεύουσα, δημώδη). γ) Διότι ἡ Συλλογὴ τοῦ παπα-Ἰωνᾶ, μὲ ἐξαίρεση τὶς πέντε Ἀκολουθίες καὶ κάποια ἐργίδια καὶ σχόλια, ὡς πυρήνας ἐντάσσεται στὶς νεομαρτυρολογικὲς συλλογὲς τοῦ 18ου αἰώνα, ἤτοι τοῦ Καισαρίου Δαπόντε, τοῦ κώδικα 129 τῆς μονῆς Ἐσφιγμένου, τοῦ κώδικα 25 τῆς μονῆς Ξενοφῶντος καὶ τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου (1799) τῶν ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καὶ Μακαρίου Νοταρᾶ, ἐπισκόπου Κορίνθου. δ) Διότι ὁ Ἰωνᾶς δὲν διστάζει σὲ ὁρισμένα Μαρτύρια νὰ προσθέτει καὶ προσωπικὰ σχόλια γιὰ τοὺς νεομάρτυρες, τὰ ὁποῖα ὅμως, στὴν πλειονότητά τους, παραλείπονται ἀπὸ τοὺς μεταγενέστερους νεομαρτυρολόγους.

Ἡ ἔκδοση τῆς Συλλογῆς κρίθηκε ἀναγκαία ὄχι μόνο γιὰ νὰ ἰδεῖ τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μία ἀκόμη νεομαρτυρολογικὴ συλλογὴ καὶ νὰ ἀπολαύσουν οἱ ἀναγνῶστες τὰ κείμενα τοῦ Ἰωνᾶ (διασκευὲς καὶ πρωτότυπα), ἀλλὰ καὶ νὰ τεθεῖ αὐτὴ στὴ διάθεση τῶν ἐρευνητῶν, γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ ἐξετάσουν ἀντικειμενικὰ καὶ ὑπεύθυνα τὴ σχέση τῆς συλλογῆς αὐτῆς μὲ προγενέστερα Μαρτύρια καὶ μὲ προγενέστερες καὶ μεταγενέστερες νεομαρτυρολογικὲς συλλογές. Μέχρι σήμερα ἡ ἀπουσία τῆς συλλογῆς αὐτῆς (ἐξαιτίας τῆς μὴ ἐκδόσεώς της) ὑποχρέωνε τοὺς ἐρευνητὲς νὰ ἔχουν ὡς μέτρο συγκρίσεως τῶν νεομαρτυρολογικῶν κειμένων τὰ κείμενα τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου, δεδομένου ὅτι ἔμμεσα ἦταν γνωστὴ ἡ ἔνταξη τοῦ περιεχομένου τῆς συλλογῆς τοῦ παπα-Ἰωνᾶ στὸ Νέον Μαρτυρολόγιον.

Ἡ ἔκδοση τῆς νεομαρτυρολογικῆς συλλογῆς τοῦ παπα-Ἰωνᾶ δίνει τὴν ἀφορμὴ καὶ τὴ δυνατότητα νὰ ἀσχοληθοῦμε ἐκ νέου καὶ μὲ τὴ βιογραφία τοῦ συγγραφέα της, νὰ φωτίσουμε περισσότερο κάποιες πτυχὲς τοῦ βίου καὶ τῶν δραστηριοτήτων του, κυρίως στὴν περιοχὴ τῶν Καυσοκαλυβίων, ἀλλὰ καὶ ἐκτὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους (Κωνσταντινούπολη, Αἰτωλία, Εὐρυτανία), καὶ νὰ ἀναθεωρήσουμε, σὲ ὁρισμένα σημεῖα, προγενέστερες θέσεις τῆς ἔρευνας (τόπος καταγωγῆς, πρόβλημα χειροτονίας του σὲ πρεσβύτερο, χρόνος ἀφίξεώς του στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἐντάξεώς του στὴ συνοδία τοῦ ὁσίου Ἀκακίου στὰ Καυσοκαλύβια, κτιτορικὲς δραστηριότητες, συμμετοχὴ σὲ θεολογικὲς ἔριδες τῆς ἐποχῆς του κ.ἄ.).

 

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ἔχει διαμορφώσει τέτοιο τρόπο ζωῆς, ὥστε δέν ἔχει χρόνο νά προσευχηθεῖ, νά «σχολάσει» καί νά γνωρίσει τόν Θεό. Μέ τά σύγχρονα μέσα τηλεπικοινωνίας καί συγκοινωνίας ἔρχεται σέ ἄμεση ἐπαφή μέ πολλούς κόσμους, καί σέ τόσο μικρό χρονικό διάστημα ὅσο ποτέ ἄλλοτε. Μπορεῖ νά γνωρίζει πολλούς ἀνθρώπους, ἀλλά τελικά δέν γνωρίζει τόν ἑαυτό του...

Ὅμως, διά τῆς προσευχῆς διευρύνεται τό εἶναι τοῦ ἀνθρώπου καί ἀγκαλιάζει ὅλον τόν κόσμο. Ὁ ἄνθρωπος χαίρεται τότε τή ζωή.

ἀρχιμ. Ἐφραίμ Βατοπαιδινός

ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΑ. ΧΙΟΝΙΑ ΣΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΡΙΟ

Καυσοκαλύβια 12 'Ιανουαρίου 2022. 

Χιόνια στό καμπαναριό

 

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΕΣ ΕΥΧΕΣ

 

ΕΠΕΤΕΙΟΣ 11 ΕΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ''ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ''

 

ΕΥΦΡΟΣΥΝΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ

 

Ἡ λαμπροφόρος ἑορτή τῶν Χριστουγέννων ἐνισχύει τήν βεβαιότητα ὅτι μέ τήν ἔλευση τοῦ λυτρωτῆ δέν εἴμαστε μόνοι, ὅτι ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ ἦλθε γιά νά μείνει μαζί μας.

Στήν εὐφρόσυνο αὐτή πανήγυρη, ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ ὄχι μόνο νά ὑμνήσουμε τόν γεννηθέντα Χριστό, ἀλλά νά δυναμώσουμε τήν πίστη μας στή συνεχῆ παρουσία Του, μέσα στήν ἱστορία τοῦ κόσμου -καί τήν δική μας- μέ ἐγκάρδια προσευχή καί συμμετοχή μας στή ζωοπάροχη Θεία Εὐχαριστία.

Ὁ Χριστός εἶναι πάντοτε μαζί μας, ὄχι μόνο στίς ὥρες τῆς κατανύξεως καί εἰρήνης ἀλλά καί στίς μέρες τῆς θλίψεως, τῆς ἀμφιβολίας, τῆς ἀνησυχίας, τῶν δοκιμασιῶν, πού στήν ἐποχή μας ἐξαπλώνει ἡ πρωτόγνωρη πανδημία.

Ἡ συνείδηση τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐμπνέει, παρηγορεῖ, ἐνισχύει τή βεβαιότητα ὅτι ὁ Θεός τελικά θά ἐπέμβει τήν κατάλληλη στιγμή, ὅταν καί ὅπως Ἐκεῖνος κρίνει.

Ὅμως, ὅσοι πιστεύουμε, δέν ἀρκεῖ νά αἰσθανόμαστε ὅτι δέν εἴμαστε μόνοι. Ὀφείλουμε νά φροντίζουμε ἡ θεία παρουσία νά γίνεται αἰσθητή στό περιβάλλον μας -μέ τόν λόγο, τά ἔργα, τή μαρτυρία τῆς ζωῆς μας.

Τό ὡραιότερο χριστουγεννιάτικο δῶρο γιά τόν ἑαυτό μας καί τούς γύρω μας, εἶναι νά δυναμώσουμε τήν πίστη ὅτι ὁ παντοδύναμος Θεός τῆς ἀληθείας καί τῆς ἀγάπης εἶναι μαζί μας. 

Ὁ σαρκωθείς Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ ἄς καθοδηγεῖ τίς σκέψεις καί τίς ἐνέργειές μας, ὥστε νά ἀντιμετωπίζουμε τά μικρά καί τά μεγάλα προβλήματα τοῦ βίου μας, μέ ἤρεμη ἀντοχή.

Εὐφρόσυνα Χριστούγεννα καί τό Νέο Ἔτος 2022 μέ ἀκλόνητη ὑγεία καί ἀδιάκοπη τή συναίσθηση τῆς παρουσίας Του.

Χρόνια Πολλά !

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Ἡ προσφορά τῶν Νεομαρτύρων κατά τήν Τουρκοκρατία

τοῦ Δικαίου τῆς Ἱερᾶς Σκήτης Ἁγίας Τριάδος, Δρος Θεολογίας Α.Π.Θ. 

 μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου

Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, τό σωτήριον ἔτος 2021, τό ὁποῖο σέ λίγες ἡμέρες θά μᾶς ἀφήσει, εἶναι ἐπετειακό καθώς ἔχει ἀφιερωθεῖ στόν ἑορτασμό 200 ἐτῶν ἀπό τήν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821 ἡ ὁποία ὁδήγησε στήν ἐθνική παλιγγενεσία καί ἀνεξαρτησία μας.

 

Κατά τήν Ἐπέτειο αὐτή τιμοῦμε τούς ἥρωες μαχητές πού ἀγωνίσθηκαν γιά νά εἴμαστε ἐμεῖς σήμερα ἐλεύθεροι. Ταυτόχρονα ὅμως τιμοῦμε καί τούς ἥρωες ἐκείνους τῆς πίστεως, πού ἔχυσαν τό αἵμα τους, πρίν ἀλλά καί κατά τή διάρκεια τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα τῆς Ἀνεξαρτησίας, γιά τοῦ Χριστοῦ τήν πίστη τήν ἁγία, καί τῆς πατρίδος τήν ἐλευθερία. Καί ἀναφέρομαι στούς ἁγίους Νεομάρτυρες, πού μαρτύρησαν ἀπό τήν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως μέχρι τήν ἀπελευθέρωση τοῦ μεγαλύτερου τμήματος τῆς ἑλληνικῆς πατρίδας.

 

Ὡς συμβολή στόν ἐπετειακό αὐτό ἑορτασμό ἄς θεωρηθεῖ ἡ σημερινή μας εἰσήγηση, κατά τήν ὁποία θά γίνει ἀναφορά στήν προσφορά τῶν ἁγίων Νεομαρτύρων στό Γένος καί τήν Ἐκκλησία μας κατά τήν Τουρκοκρατία, ἐπιχειρώντας καί μία εἰδικότερη ἀναφορά στή συμβολή τῶν Ἁγιορειτῶν ὁσιομαρτύρων ὡς προάγγελοι τῆς ἀναστάσεως τοῦ Γένους μας. Εὐχόμαστε ταπεινά ἡ προβολή τῶν ἁγίων Νεομαρτύρων νά διεγείρει τό αἴσθημα αἰώνιας

 εὐγνωμοσύνης πρός αὐτούς γιά ὅσα προσέφεραν στόν ἐθνικό ἀπελευθερωτικό ἀγῶνα.... 

 

(....) Τό Ἅγιον Ὄρος ἔχει τή μερίδα του στήν ἱστορία τῶν Νεομαρτύρων καί γενικά στήν ἀνάδειξη νεοφανῶν Μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας, μιά πού ὁ Ἀθωνικός Μοναχισμός ἀνέδειξε καί αὐτόν τόν τύπο τοῦ ἁγίου καί δέν ὑστέρησε καί στήν ὑπέρ τῆς πίστεως προσφορά αἵματος, ἀποτέλεσμα τῆς γνήσιας ἀσκητικῆς καί μαρτυρικῆς παράδοσης τῆς Ἐκκλησίας, τήν ὁποία ἀγωνίζεται νά ἀκολουθεῖ.  

       

Πολύ νωρίς, μέ τήν κατάλυση τοῦ Βυζαντίου, παρουσιάστηκαν ἁγιορεῖτες νεομάρτυρες, οἱ ὁποῖοι ἀπό μόνοι τους θά μποροῦσαν νά ἀποτελέσουν μία ξεχωριστή κατηγορία, ἀφοῦ αὐτοί, ἐρχόμενοι στόν «κόσμο» γιά νά ὑποστοῦν τό μαρτύριο τοῦ αἵματος, εἶχαν πρῶτα δοκιμασθεῖ στόν χῶρο τοῦ «μαρτυρίου τῆς συνειδήσεως» καί τῆς προαιρέσεως, τοῦ μαρτυρίου τῶν δακρύων τῆς μετανοίας, πού ἀποτελεῖ ἡ ἐνσυνείδητη καί μαρτυρικῶς δοθεῖσα στόν Χριστό μοναχική ζωή. Οἱ ὁσιομάρτυρες συνδυάζουν καί τά δύο. Τό μαρτύριο τοῦ αἵματός τους εἶναι ἡ φυσική κατάληξη τοῦ ἐσωτερικοῦ μαρτυρίου τῆς ὀρθῆς βίωσης τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς.... 

 

   (....) Μέ τή χάρη τοῦ Θεοῦ, διακονῶ ὡς Δικαῖος στήν Ἱερά Σκήτη τῆς Ἁγίας Τριάδος  Καυσοκαλυβίων. Σέ μιά Σκήτη ὅπου ἔχουν ἀσκηθεῖ τέσσερεις ἀπό τούς Ἁγιορεῖτες Νεομάρτυρες, οἱ ἅγιοι Ρωμανός ὁ Καρπενησιώτης, Νικόδημος ὁ ἐν Ἐλβασάν καί Παχώμιος ὁ Ρῶσος, μέ τούς ὁποίους συνδέεεται ὁ ἱδρυτής τῆς Σκήτης ὅσιο Ἀκάκιος Καυσοκαλυβίτης ὡς ἀλείπτης τους, καθώς καί ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ ἐξ Ἀγαρηνῶν.    Ὡς ἐκ τούτου ἡ ζωντανή παρουσία τῶν Νεομαρτύρων στην καθημερινή λειτουργική μας ζωή, παραμένει ἱσχυρό κίνητρο ὥστε νά ἐπικαλούμαστε τήν βοήθειά τους, ὄχι μόνο γιά τούς ἀσκουμένους στή Σκήτη ἀλλά καί ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου. Ἰδιαίτερα σέ συνθῆκες πανδημίας. Ὅμως, τό ἡρωϊκό τους παράδειγμα εὔχομαι πάντοτε νά μᾶς ἐμπνέει...

Ἀποσπάσματα ἀπό τήν εἰσήγηση τοῦ συγγραφέα στό Διαδικτυακό Ἐπιστημονικό Συνέδριο: «Ἡ πολυδιάστατη, διαχρονική καί οἰκουμενική Ἐπανάσταση τοῦ 1821», Τρίτη 21 Δεκεμβρίου 2021. Σχολιαστής εἰσηγήσεως: Συμεών Πασχαλίδης, Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ., Διευθυντής Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν. Διοργάνωση: Ἱερά Μονή Βατοπαιδίου, Ἱερά Μητρόπολη Νέας Κρήνης καί Καλαμαριᾶς, 16 Νοεμβρίου 2021 – 29 Μαρτίου 2022

Οἱ εἰκόνες πού πρωτοδημοσιεύονται στήν παρούσα ἀνάρτηση εἶναι διά χειρός τοῦ φιλαγιορείτου Γεωργίου Μίχου (2021).