Η ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΠΑΠΑ-ΙΩΝΑ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΟΥ

 

Γόνη Δημητρίου - Παταπίου μον. Καυσοκαλυβίτου

Ἡ Νεομαρτυρολογική Συλλογή τοῦ παπα-Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου

 

Ἡ ἀσκητική καί ἁγιοτόκος ἱερά σκήτη Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων, κατά τή φωτεινή διαδρομή τῶν τριῶν αἰώνων τῆς ἱστορίας της, ἄν καί βρίσκεται «εἰς τήν ἐσχατιάν τῆς ἀθωΐτιδος χερσονήσου», προσείλκυσε πολλές λόγιες πνευματικές μορφές, θεράποντες τῶν χριστιανικῶν γραμμάτων καί ἐκφραστές τῆς πλούσιας καί γνήσιας παράδοσης, οἱ ὁποῖοι συνέβαλαν στήν ἀκμή τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικῆς ζωῆς, πού σημειώθηκε κατά τόν 18ο αἰώνα. 

Στή σεπτή χορεία τῶν Καυσοκαλυβιτῶν λογίων καί σέ σημαίνουσα θέση, βρίσκουμε τόν ἱερομόναχο Ἰωνᾶ τόν Αἰτωλό, γνωστότερο στή βιβλιογραφία ὡς παπα-Ἰωνᾶς Καυσοκαλυβίτης (+ 1765). Ἀπό ὅλους τούς ἐρευνητές, παλαιούς καί σύγχρονους, τό ἔργο του ἐκτιμᾶται ὡς  πρωτοποριακό γιά τήν ἐποχή του, καθώς εἶναι ὁ πρῶτος συλλέκτης καί μεταφραστής-διασκευαστής Νεομαρτυρολογίων.

   Ἡ πλούσια φιλολογική δράση τοῦ ἱερομονάχου Ἰωνᾶ χρωματίζεται κυρίως ἀπό τή μνημειώδη συλλογή του μέ βίους νεοφανῶν μαρτύρων. Ἡ Συλλογή Ἰωνᾶ σώζεται στόν ἄριστα καλλιγραφημένο αὐτόγραφο κώδικα 2 τῆς καλύβης Ἁγ. Ἀκακίου. 

Ἡ Συλλογή περιλαμβάνει τριάντα δύο ἐκτενῆ Μαρτύρια, Συναξάρια καί συναξαριακά σημειώματα γιά νεομάρτυρες, πέντε Ἀκολουθίες, τρεῖς Λόγους, Διηγήσεις καί Σχόλια. Στό πολύ σημαντικό αὐτό πρωτογενές ὑλικό τῶν νεομαρτυρολογικῶν κειμένων τοῦ παπα-Ἰωνᾶ, στηρίχθηκαν οἱ συντάκτες τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου (Βενετία 1799) ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς καί ὅσιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, εἴτε χρη­σι­μο­ποι­ών­τας αὐ­τού­σιες ἐκ­φρά­σεις εἴτε κά­νον­τας ἐ­πι­τομή ἀπό τά νεομαρτυρολογικά κείμενα πού συ­νέ­ταξε ὁ παπα-Ἰ­ω­νᾶς. 

Καί μόνη ἡ πα­ρα­πάνω προ­σφορά τοῦ παπα-Ἰ­ωνᾶ, πού μαρ­τυ­ρεῖ τή με­γάλη συμ­βολή τῶν ἁ­γι­ο­ρει­τῶν μο­να­χῶν στή δι­α­τή­ρηση ἀ­κμαίου τοῦ φρο­νή­μα­τος Ἑλ­λη­νι­σμοῦ καί Ὀρ­θο­δο­ξίας, θά ἦ­ταν ἀρ­κετή γιά νά ἀ­πο­σπά­σει τή βα­θιά μας εὐ­γνω­μο­σύνη. Καί τοῦτο καθώς μέσα ἀπό τό παραπάνω ἔργο του, μέ τό ὁποῖο προέβαλε τούς Νεομάρτυρες ὡς προάγγελους τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Γένους, πού ξεκίνησε μέ τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821, προσέφερε στούς ὑπόδουλους Ἕλληνες ἀσφαλῆ πρότυπα ὑπομονῆς, πνευματικῆς ἀντίστασης καί ἐλπίδας.

  Πρόσφατα ἡ παραπάνω νεομαρτυρολογικά συλλογή τοῦ παπα-Ἰωνᾶ εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας μέσα ἀπό τό βιβλίο πού συνέγραψαν ὁ ὁμότιμος καθηγητής τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Δημ. Γόνης καί ὁ μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης, Δικαῖος τῆς Ἱ. Σκήτης Ἁγ. Τριάδος, Δρ. Θεολογίας. Τό ἔργο ὑπό τόν τίτλο: Παπα-Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου (+ 1765) Νεομαρτυρολογική Συλλογή (Εἰσαγωγή – Κριτική ἔκδοση τοῦ κειμένου), ἐκδόθηκε ἀπό τόν ἐκδοτικό οἶκο Ἀντ. Σταμούλης (Θεσσαλονίκη 2020).

Τὸ περιεχόμενο τῆς Συλλογῆς εἶναι ὑμναγιολογικό, ἀφοῦ περιέχει 33 Μαρτύρια, πέντε Ἀκολουθίες καὶ ἕναν Βίο Ἁγίου (τοῦ ὁσίου Ἀκακίου τοῦ νέου). Ἡ σημασία τῆς παρούσας συλλογῆς εἶναι πολυποίκιλη, δεδομένου ὅτι τὸ περιεχόμενό της ἀποτελεῖ σταθμὸ στὴν ἱστορία τῶν νεομαρτυρολογικῶν συλλογῶν. Εἶναι πολύτιμος κρίκος στὴν ἁλυσίδα τῶν Νεομαρτυρολογίων τῆς περιόδου τῆς Ὀθωμανοκρατίας: 

α) Διότι συνδέει τὰ σύντομα Μαρτύρια τοῦ 16ου καὶ τὰ ἐκτενῆ τοῦ 17ου αἰώνα μὲ τὰ μαρτύρια τοῦ 18ου αἰώνα. β) Διότι εἰσάγει σὲ ὅλη τὴν ἔκτασή της τὴν πρακτικὴ τῆς ἀποδόσεως τῶν Μαρτυρίων σὲ ἁπλούστερη γλώσσα (ἁπλὴ καθαρεύουσα, δημώδη). γ) Διότι ἡ Συλλογὴ τοῦ παπα-Ἰωνᾶ, μὲ ἐξαίρεση τὶς πέντε Ἀκολουθίες καὶ κάποια ἐργίδια καὶ σχόλια, ὡς πυρήνας ἐντάσσεται στὶς νεομαρτυρολογικὲς συλλογὲς τοῦ 18ου αἰώνα, ἤτοι τοῦ Καισαρίου Δαπόντε, τοῦ κώδικα 129 τῆς μονῆς Ἐσφιγμένου, τοῦ κώδικα 25 τῆς μονῆς Ξενοφῶντος καὶ τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου (1799) τῶν ἁγίων Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου καὶ Μακαρίου Νοταρᾶ, ἐπισκόπου Κορίνθου. δ) Διότι ὁ Ἰωνᾶς δὲν διστάζει σὲ ὁρισμένα Μαρτύρια νὰ προσθέτει καὶ προσωπικὰ σχόλια γιὰ τοὺς νεομάρτυρες, τὰ ὁποῖα ὅμως, στὴν πλειονότητά τους, παραλείπονται ἀπὸ τοὺς μεταγενέστερους νεομαρτυρολόγους.

Ἡ ἔκδοση τῆς Συλλογῆς κρίθηκε ἀναγκαία ὄχι μόνο γιὰ νὰ ἰδεῖ τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μία ἀκόμη νεομαρτυρολογικὴ συλλογὴ καὶ νὰ ἀπολαύσουν οἱ ἀναγνῶστες τὰ κείμενα τοῦ Ἰωνᾶ (διασκευὲς καὶ πρωτότυπα), ἀλλὰ καὶ νὰ τεθεῖ αὐτὴ στὴ διάθεση τῶν ἐρευνητῶν, γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ ἐξετάσουν ἀντικειμενικὰ καὶ ὑπεύθυνα τὴ σχέση τῆς συλλογῆς αὐτῆς μὲ προγενέστερα Μαρτύρια καὶ μὲ προγενέστερες καὶ μεταγενέστερες νεομαρτυρολογικὲς συλλογές. Μέχρι σήμερα ἡ ἀπουσία τῆς συλλογῆς αὐτῆς (ἐξαιτίας τῆς μὴ ἐκδόσεώς της) ὑποχρέωνε τοὺς ἐρευνητὲς νὰ ἔχουν ὡς μέτρο συγκρίσεως τῶν νεομαρτυρολογικῶν κειμένων τὰ κείμενα τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου, δεδομένου ὅτι ἔμμεσα ἦταν γνωστὴ ἡ ἔνταξη τοῦ περιεχομένου τῆς συλλογῆς τοῦ παπα-Ἰωνᾶ στὸ Νέον Μαρτυρολόγιον.

Ἡ ἔκδοση τῆς νεομαρτυρολογικῆς συλλογῆς τοῦ παπα-Ἰωνᾶ δίνει τὴν ἀφορμὴ καὶ τὴ δυνατότητα νὰ ἀσχοληθοῦμε ἐκ νέου καὶ μὲ τὴ βιογραφία τοῦ συγγραφέα της, νὰ φωτίσουμε περισσότερο κάποιες πτυχὲς τοῦ βίου καὶ τῶν δραστηριοτήτων του, κυρίως στὴν περιοχὴ τῶν Καυσοκαλυβίων, ἀλλὰ καὶ ἐκτὸς τοῦ Ἁγίου Ὄρους (Κωνσταντινούπολη, Αἰτωλία, Εὐρυτανία), καὶ νὰ ἀναθεωρήσουμε, σὲ ὁρισμένα σημεῖα, προγενέστερες θέσεις τῆς ἔρευνας (τόπος καταγωγῆς, πρόβλημα χειροτονίας του σὲ πρεσβύτερο, χρόνος ἀφίξεώς του στὸ Ἅγιον Ὄρος καὶ ἐντάξεώς του στὴ συνοδία τοῦ ὁσίου Ἀκακίου στὰ Καυσοκαλύβια, κτιτορικὲς δραστηριότητες, συμμετοχὴ σὲ θεολογικὲς ἔριδες τῆς ἐποχῆς του κ.ἄ.).