Ἡ ἀσκητική καί ἁγιοτόκος ἱερά σκήτη Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων, κατά τή φωτεινή διαδρομή τῶν τριῶν αἰώνων τῆς ἱστορίας της, ἄν καί βρίσκεται «εἰς τήν ἐσχατιάν τῆς ἀθωΐτιδος χερσονήσου», προσείλκυσε πολλές λόγιες πνευματικές μορφές, θεράποντες τῶν χριστιανικῶν γραμμάτων καί ἐκφραστές τῆς πλούσιας καί γνήσιας παράδοσης, οἱ ὁποῖοι συνέβαλαν στήν ἀκμή τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικῆς ζωῆς, πού σημειώθηκε κατά τόν 18ο αἰώνα.
Στή σεπτή χορεία τῶν Καυσοκαλυβιτῶν λογίων καί σέ σημαίνουσα θέση, βρίσκουμε τόν ἱερομόναχο Ἰωνᾶ τόν Αἰτωλό, γνωστότερο στή βιβλιογραφία ὡς παπα-Ἰωνᾶς Καυσοκαλυβίτης (+ 1765).
Ἀπό ὅλους τούς ἐρευνητές, παλαιούς καί σύγχρονους, τό ἔργο του ἐκτιμᾶται ὡς πρωτοποριακό γιά τήν ἐποχή του, καθώς εἶναι ὁ πρῶτος συλλέκτης καί μεταφραστής-διασκευαστής Νεομαρτυρολογίων.
Ἡ πλούσια φιλολογική δράση τοῦ ἱερομονάχου Ἰωνᾶ χρωματίζεται κυρίως ἀπό τή μνημειώδη συλλογή του μέ βίους νεοφανῶν μαρτύρων.
Ἡ Συλλογή Ἰωνᾶ σώζεται στόν ἄριστα καλλιγραφημένο αὐτόγραφο κώδικα 2 τῆς καλύβης Ἁγ. Ἀκακίου.
Ἡ Συλλογή περιλαμβάνει τριάντα δύο ἐκτενῆ Μαρτύρια, Συναξάρια καί συναξαριακά σημειώματα γιά νεομάρτυρες, πέντε Ἀκολουθίες, τρεῖς Λόγους, Διηγήσεις καί Σχόλια.
Στό πολύ σημαντικό αὐτό πρωτογενές ὑλικό τῶν νεομαρτυρολογικῶν κειμένων τοῦ παπα-Ἰωνᾶ, στηρίχθηκαν οἱ συντάκτες τοῦ Νέου Μαρτυρολογίου (Βενετία 1799) ἅγιος Μακάριος Νοταρᾶς καί ὅσιος Νικόδημος Ἁγιορείτης, εἴτε χρησιμοποιώντας αὐτούσιες ἐκφράσεις εἴτε κάνοντας ἐπιτομή ἀπό τά νεομαρτυρολογικά κείμενα πού συνέταξε ὁ παπα-Ἰωνᾶς.
Πρόσφατα ἡ παραπάνω νεομαρτυρολογικά συλλογή τοῦ παπα-Ἰωνᾶ εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας μέσα ἀπό τό βιβλίο πού συνέγραψαν ὁ ὁμότιμος καθηγητής τοῦΠανεπιστημίου Ἀθηνῶν Δημ. Γόνης καί ὁ μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης, Βιβλιοθηκάριος τῆς Ἱ. Σκήτης Ἁγ. Τριάδος, Δρ. Θεολογίας.
Τό ἔργο ὑπό τόν τίτλο: Παπα-Ἰωνᾶ Καυσοκαλυβίτου (+ 1765) Νεομαρτυρολογική Συλλογή (Εἰσαγωγή – Κριτική ἔκδοση τοῦ κειμένου), ἐκδόθηκε ἀπό τόν ἐκδοτικό οἶκο Ἀντ. Σταμούλης (Θεσσαλονίκη 2020).
Ἡ σημασία τῆς παρούσας συλλογῆς εἶναι πολυποίκιλη, δεδομένου ὅτι τὸ περιεχόμενό της ἀποτελεῖ σταθμὸ στὴν ἱστορία τῶν νεομαρτυρολογικῶν συλλογῶν.
Εἶναι πολύτιμος κρίκος στὴν ἁλυσίδα τῶν Νεομαρτυρολογίων τῆς περιόδου τῆς Ὀθωμανοκρατίας.
Ἡ ἔκδοση τῆς Συλλογῆς κρίθηκε ἀναγκαία ὄχι μόνο γιὰ νὰ ἰδεῖ τὸ φῶς τῆς δημοσιότητας μία ἀκόμη νεομαρτυρολογικὴ συλλογὴ καὶ νὰ ἀπολαύσουν οἱ ἀναγνῶστες τὰ κείμενα τοῦ Ἰωνᾶ (διασκευὲς καὶ πρωτότυπα), ἀλλὰ καὶ νὰ τεθεῖ αὐτὴ στὴ διάθεση τῶν ἐρευνητῶν, γιὰ νὰ μπορέσουν νὰ ἐξετάσουν ἀντικειμενικὰ καὶ ὑπεύθυνα τὴ σχέση τῆς συλλογῆς αὐτῆς μὲπρογενέστερα Μαρτύρια καὶ μὲ προγενέστερες καὶ μεταγενέστερες νεομαρτυρολογικὲς συλλογές.
Πρόσφατα, στίς 12 Δεκεμβρίου 2022, ἔγινε παρουσίαση τοῦ βιβλίου στή Θεολογική Σχολή τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Τήν παρουσίαση συνδιοργάνωσαν τό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν «Σπουδές στήν Ἱστορία, τήν Πνευματικότητα, τήν Τέχνη καί τήν Μουσική Παράδοση τοῦ Ἁγίου Ὄρους», Ἡ Ἁγιορειτική Ἐστία καί ὁἘκδοτικός Οἶκος Ἀντ. Σταμούλη τῆς Θεσσαλονίκης.
Μίλησαν οἱ καθηγητές τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. Παναγ. Σκαλτσῆς καί Συμεών Πασχαλίδης καθώς καί οἱ δύο συγγραφεῖς τοῦ βιβλίου.
Σήμερα Σάββατο 7 Ἰανουαρίου 2023, στήν ἐκπομπή ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ τοῦτηλεοπτικοῦ σταθμοῦ TV 100 τῆς Δημοτικῆς Τηλεόρασης Θεσσαλονίκης, στίς 19.00, οἱσυγγραφεῖς τοῦ βιβλίου καθηγ. Δημ. Γόνης καί π. Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης, συζητοῦν μέ τόν δημοσιογράφο Στέλιο Λουκᾶ, μέ ἀφορμή τήν πρόσφατη παρουσίαση τοῦ ἔργου στό Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Ἡ ἐκπομπή ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΕΝΑ ΤΑΞΙΔΙ, πού θά μεταδοθεῖ καί διαδικτυακά στή διεύθυνση www.fm100.gr θά προβληθεῖ σέ ἐπανάληψη στίς 10 Ἰανουαρίου, στίς 19.00.
Οἱ φωτογραφίες προέρχονται ἀπό τήν πρόσφατη παρουσίαση τοῦ βιβλίου στό Α.Π.Θ. καί ἀπό τό τρέϊλερ τῆς ἐκπομπῆς.
