Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ ΙΕΡΟΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΡΑΦΑΗΛ Ο ΑΚΑΡΝΑΝ

Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ὁ Ἁγιορείτης ἱεροδιδάσκαλος Ραφαήλ Ἀκαρνάν (1714-1804) καί τό ἔργο του

     Στό Ἅγιον Ὄρος, τό ὀρμητήριο αὐτό τῶν πνευματικῶν ἀναβάσεων, ὑπῆρξαν ἱστορικές περίοδοι, ὅπως ὁ 10ος, 14ος καί 18ος αἰώνας, ὅπου ἡ ἀκμή τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικῆς ζωῆς, μέ τίς ἀπροσμέτρητες διαστάσεις της, σηματοδότησε τό μέλλον τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ τόπου.

   Εἰδικότερα, κατά τόν 18ο αἰ., πού θεωρεῑται ὡς ὁ χρονικός σύνδεσμος μεταξύ τοῦ δύοντος Βυζαντίου καί τῆς ἀνισταμένης ψυχῆς τοῦ Ἑλληνισμοῦ, γνωρίζουμε ὅτι σημειώθηκε στόν Ἄθωνα ἡ λεγομένη «Φιλοκαλική Ἀναγέννηση» μέ κύριους φορεῖς  τούς ἱεροπρεπεῖς Κολλυβάδες. Ἔντονη καί ἀξιοσημείωτη εἶναι ἡ φιλολογική δραστηριότητα, ἡ ὁποία ἀναπτύσσεται τόσο ἀπό τούς νεοησυχαστές αὐτούς πατέρες καί τούς στενούς τους συνεργάτες, λογίους ἁγιορεῖτες μοναχούς ὅσο καί ἀπό ἐκείνους πού ἐμπνέονταν ἀπό τή ζωή καί τό ἔργο τους. Εἶναι μία ἐποχή ὅπου τά ἀποστάγματα τῆς ἁγιοπατερικῆς σοφίας τῶν αἰώνων πού προηγήθηκαν, ἀποθανατίζονται καί ἐκδίδονται σέ ἀνθολογίες καί συλλογές τόσο στήν πρωτότυπη μορφή τους ὅσο καί σέ γλωσσική διασκευή, μέ πλούσιο ὑπομνηματισμό, γιά τίς ἀνάγκες τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ. Τέλος, συγγράφονται, συλλέγονται καί μεταγράφονται στήν ἁπλοελληνική, ἁγιολογικά καί ὑμνολογικά κείμενα, πού τιμοῦσαν ἁγίους παλαιούς ἤ καί τῆς ἐποχῆς τους.

    Ἡ ἀσκητική καί ἁγιοτόκος Σκήτη Ἁγίας Τριάδος τῶν Καυσοκαλυβίων, προσείλκυσε, ἀπό τίς ἀρχές ἀκόμη τῆς ἱδρύσεώς της ἀπό τόν ἅγιο Ἀκάκιο τόν Καυσοκαλυβίτη τόν ἐξ Ἀγράφων, πολλές λόγιες πνευματικές μορφές, θεράποντες τῶν χριστιανικῶν γραμμάτων καί ἐκφραστές τῆς πλούσιας καί γνήσιας ἁγιοπνευματικῆς παραδόσεως πού κληρονόμησαν.

    Στή σεπτή χορεία τῶν Καυσοκαλυβιτῶν λογίων, πού ἔδρασαν κατά τόν 18ο αἰώνα καί στίς ἀρχές τοῦ 19ου, καί σέ σημαίνουσα θέση, βρίσκουμε τόν παπα-Ἰωνᾶ τόν Καυσοκαλυβίτη τόν Αἰτωλό, τόν Νεόφυτο τόν Καυσοκαλυβίτη πρῶτο σχολάρχη τῆς Ἀθωνιάδος, τόν Θεόκλητο τόν Βυζάντιο τόν Καρατζᾶ, τόν Φιλόθεο τόν Σμυρναῖο, τόν Εὐθύμιο τόν Τραπεζούντιο, τόν μοναχό Ἰωάσαφ τόν ἐκ Βλοβοκᾶ, τόν Μεθόδιο τόν Βυζάντιο τό Μακρυγένη, τόν ἱερομόναχο Μελέτιο τόν ἐκ Σκύρου, τόν ἱερομόναχο Διονύσιο τόν Ζαγοραῖο καί τόν Ραφαήλ τόν Ἀκαρνάνα τόν διδάσκαλο.

   Στή συνέχεια καί γιά τίς ἀνάγκες αὐτῆς τῆς εἰσήγησης, θά  ἐπικεντρώσουμε τό ἐνδιαφέρον μας στόν βίο καί τά ἔργα, τοῦ τελευταίου ἀπό τούς παραπάνω Ἁγιορεῖτες λογίους, τόν ὁποῖο ἐβλάστησε ἡ περικαλλής καί ἱστορική ἀκαρνανική γῆ: τόν «πανοσιώτατον ἐν ἱερομονάχοις ἅγιον διδάσκαλον κύριον Ραφαήλ» τόν Ἀκαρνάνα, τόν Καυσοκαλυβίτη.

    Ὁ Ραφαήλ καταγόταν ἀπό τήν Ἀκαρνανία καί σπούδασε στή Σχολή τῆς Ἄρτας ὑπό τόν διδάσκαλο Χρύσανθο τόν Ἠπειρώτη, ἔχοντας ὡς συμμαθητή του τόν Εὐγένιο Βούλγαρη. Ὁ ἴδιος ὁ Ραφαήλ δίδαξε ὡς ἱεροδιδάσκαλος στή Ζαγορά. Ἀνάμεσα στούς μαθητές του, ἀναφέρεται καί ὁ μετέπειτα πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος Γ΄ (1731-1791).

   Στή Σκήτη τῶν Καυσοκαλυβίων ὁ Ραφαήλ ἦλθε στά 1757 καί ἐγκαταβίωσε στήν Καλύβη τοῦ Ἁγίου Μαξίμου. Καθώς διαφαίνεται μέσα ἀπό ἐπίσημα ἔγγραφα τῆς Σκήτης σημαντική θεωρεῖται καί ἡ συμβολή του στήν καλύτερη ὀργάνωση τῆς Σκήτης ὡς θεσμοῦ.

   Ὁ ρῶσος ἱστορικός, ἐπίσκοπος Πορφύριος Οὐσπένσκυ ἀναφέρει γιά τόν Ραφαήλ: «Στά Καυσοκαλύβια ζοῦσε καί πέθανε στά 1804 ὁ σοφός ἱερομόναχος Ραφαήλ, ὁ ὁποῖος γεννήθηκε στήν Ἀκαρνανία. Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρης ὁ μεγάλος, τόν σεβόταν πολύ καί στίς ἐπιστολές του τόν ἔλεγε σοφό...».  Ὁ ἱστορικός Γ. Ζαβίρας ἀναφέρει ὅτι ὁ Ραφαήλ συμμετεῖχε στήν τοπική Σύνοδο πού ἔγινε στήν Κωνσταντινούπολη στά 1776 μέ ἀφορμή τήν περί τῶν Μνημοσύνων ἔριδα, ἐπί πατριάρχου Σωφρονίου.

    Στήν εἰσήγηση αὐτή γίνεται ἀναφορά στό ἀξιοσημείωτο συγγραφικό ἔργο τοῦ Ραφαήλ, στό ὁποῖο συγκαταλέγονται Μεταφράσεις σέ ἁπλούστερη γλώσσα, Ἐγκωμιαστικοί Λόγοι, Ἐπιγράμματα καθώς καί ὑμνογραφικά ἔργα. Ἰδιαίτερη ἀναφορά γίνεται καί στίς σχέσεις τοῦ Ραφαήλ μέ σημαντικές ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες τῆς ἐποχῆς του, ὅπως ὁ ἐπίσκοπος Λιτζᾶς καί Ἀγράφων Νεκτάριος, ὁ μοναχός Καισάριος Δαπόντες, ὁ μοναχός Χριστοφόρος Προδρομίτης ὁ ἐξ Ἄρτης καί ὁ ἐπίσκοπος Μύρων τῆς Λυκίας Ἰωάννης. Σέ ἀθωνικό κώδικα σώζεται μία ἐπιστολή τοῦ Ἐπισκόπου Μύρων, τοῦ ἔτους 1793, «Πρός τόν ἱεροδιδάσκαλον κυρ Ραφαήλ τόν ἐν τῷ Καυσοκαλυβίῳ...», καθώς καί δύο ἀπαντητικές ἐπιστολές τοῦ «ἱεροδιδασκάλου κυρ Ραφαήλ πρός τόν Μύρων κύρ Ἰωάννην», τοῦ ἴδιου ἔτους. Ἡ ἰδιαίτερα διαφωτιστική γιά τή σχέση τοῦ Ραφαήλ τοῦ Ἀκαρνάνος μέ τόν παραπάνω λόγιο ἱεράρχη ἀνέκδοτη αὐτή ἐπιστολογραφία μεταξύ τους, ἀναλύεται καί δημοσιεύεται στήν εἰσήγηση αὐτή. 

Ἀποσπάσματα ἀπό τήν προφορική εἰσήγηση τοῦ συγγραφέα στό Β΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Τοπικῆς Ἱστορίας καί Πολιτισμοῦ «Ἡ χώρα τῶν Θεστιέων στόν ἱστορικό χῶρο καί χρόνο», Βλοχός Ἀγρινίου 14-15 Μαϊου 2016.

Λόγῳ ἀδυναμίας προσέλευσης τοῦ π. Παταπίου ἡ εἰσήγησή του παρουσιάστηκε στό Συνέδριο βιντεοσκοπημένη ὅπως αὐτή ἐστάλη ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος. Τεχνική ἐπιμέλεια εἰκονοληψίας: Κ. Τσιώλης.

 Η βιντεοσκοπημένη ομιλία του μοναχού Παταπίου Καυσοκαλυβίτου