ΤΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΩΣ ΧΩΡΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

Εισήγηση του Συμεών Α. Πασχαλίδη στο Θ΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο της Αγιορείτικης Εστίας στη Θεσσαλονίκη (21-23/11/2014), με τίτλο:

ΤΑ ΑΓΙΟΡΕΊΤΙΚΑ ΜΕΤΟΧΙΑ ΩΣ ΧΩΡΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ

ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΩΝ ΜΕΤΟΧΙΩΝ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΩΝ ΣΠΟΡΑΔΩΝ

   

Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΛΑΥΡΙΩΤΙΚΟΥ ΜΕΤΟΧΙΟΥ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΠΡΟΔΡΟΜΟΥ ΣΤΗ ΣΚΟΠΕΛΟ

Λέγοντας Μετόχιο στὴν ἐκκλησιαστική - μοναστικὴ πραγματικότητα ἐννοοῦμε "κτῆμα μοναστηριακὸν ὑποκείμενον εἴς τινα μονὴν κειμένην μακρὰν τούτου. Μετόχιον ἐπίσης καλεῖται καὶ ὁ ἐντός τοῦ κτήματος ὑπάρχων ναός". Χρησιμεύει δὲ, ὡς "τόπος ἀναπαύσεως τῶν ἐξερχομένων μοναχῶν μέ τίμια λέιψανα καί ἱερές θαυματουργές εἰκόνες καὶ προβολή τῶν μονῶν τους". Παράλληλα τὸ μετόχιο λειτουργεῖ καὶ ὡς πηγὴ ἀπ᾿ ὅπου λαμβάνεται μέρος τοῦ ἀνθρωπίνου δυναμικοῦ, μὲ τὸ ὁποῖο ἐπανδρώνεται ἡ μονή. Τοῦ μετοχίου πάντοτε προΐσταται ὁ καλούμενος στὴ μοναστική γλώσσα «μετοχιάρης».

Στὰ νησιὰ τῶν Βορείων Σποράδων, τὰ ὁποῖα ὡς γνωστὸν γειτνιάζουν μὲ τὸ Ἅγιον Ὄρος δημιουργήθηκε ἕνας ἀριθμὸς, διόλου εὐκαταφρόνητος, μετοχίων, τὰ ὁποία συνέβαλαν στὴν ὀρθόδοξο πνευματικὴ πρόοδο τῶν νησιωτῶν.

Τὸ μεγαλύτερο προνόμιο ὅσον ἀφορᾶ τὸν ἀριθμὸ μετοχίων στὸν χῶρο του τὸν ἔχει ἡ νῆσος Σκόπελος, πρωτεύουσα παλαιότερα τῆς Ἐπαρχίας τῶν Βορείων Σποράδων, δηλ. τῶν νησιῶν Σκιάθος, Σκόπελος καὶ Ἁλόννησος ἤ Λιαδρόμια, ἀλλὰ καὶ μέχρι τὸ 1842 ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς Σκιάθου καὶ Σκοπέλου.

Ἡ Σκόπελος, λοιπόν, εἶχε μέχρι τὶς ἀρχὲς τοῦ 20^ου αἰ. ἕξι Ἁγιορειτικὰ Μετόχια. Δηλαδή, τρία τῆς Μ. Λαύρας, κι ἀπὸ ἕνα τῶν Μονῶν Διονυσίου, Ξενοφῶντος καὶ Ξηροποτάμου. Σήμερα μόνο τρία Μετόχια ὑφίστανται στὸ νησί. Ἕνα τῆς Ξενοφῶντος καὶ δύο τῆς Μ. Λαύρας.

Στὴ Σκιάθο μὲχρι τὸ 1820 ὑφίστατο τὸ μετόχιο τῆς Μονῆς τοῦ Διονυσίου, ἐνῶ στὴν Ἁλόννησο ἡ Λαύρα φαίνεται νὰ κατεῖχε κάποιο μικρὸ μονύδριο. Τέλος,  στὰ ἐρημόννησα Κυρά-Παναγιὰ καὶ Σκάντζουρα ὑπάρχουν μέχρι σήμερα  μετόχια τῆς Μ. Λαύρας. Μάλιστα τὸ μετόχιο τοῦ Γενεθλίου τῆς Θεοτόκου ποὺ ὑπάρχει ἀπὸ τὸν 10^ο  αἰ.  στὴν Κυρα-Παναγιά, εἶναι τὸ ἀρχαιότερο μετόχιο τῶν Βορείων Σποράδων

π. Κωνσταντῖνος Ν. Καλλιανός

Περίληψη εἰσηγήσεως στό Θ΄Διεθνές Συνέδριο: «Ἡ ἐξακτίνωση τοῦ Ἁγίου Ὄρους στόν ὀρθόδοξο κόσμο: τά Μετόχια». Θεσσαλονίκη, 21-23 Νοεμβρίου 2014

ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΔΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΙΩΝ

   Πατάπιος μοναχός Καυσοκαλυβίτης

Ὄψεις τῆς ἐπίδρασης τῆς ἁγιορειτικῆς πνευματικότητας στίς τοπικές κοινωνίες διά τῶν Μετοχίων: λειτουργική ζωή - γενίκευση τῆς τιμῆς τῶν ἐν Ἁγίῳ Ὄρει τιμωμένων Ἁγίων

     Εἶναι γνωστό ὅτι ἀπό τούς κύριους λόγους τῆς σύστασης τῶν περισσότερων ἀπό τά ἀθωνικά μετόχια ἦταν ὁ πορισμός εἰδῶν διατροφῆς (κυρίως τοῦ ἐλαιολάδου ἑνός ἀγαθοῦ τόσο ἀπαραίτητου γιά τίς βιοποριστικές καί λατρευτικές ἀνάγκες τῶν Μονῶν) ἀλλά καί ἡ δημιουργία σταθμῶν στούς συγκεκριμένους τόπους, ἀναγκαίων γιά τή διακίνηση καί τή φιλοξενία τῶν ἐξερχομένων ἀπό τόν Ἄθωνα μοναστηριακῶν πατέρων, πού ταξίδευαν ἤ διέρχονταν ἀπό ἐκεῖ.

    Σέ ὅλα ὅμως τά μέρη ὅπου ὑφίστατο καί λειτουργοῦσε ἁγιορειτικό μετόχι οἱ δοσοληψίες τῶν Ἁγιορειτῶν μέ τίς τοπικές κοινωνίες δέν περιορίστηκαν μόνο στά παραπάνω. Οἱ σχέσεις τους εἶχαν καί πνευματικό χαρακτῆρα, καθώς ἡ μεταλαμπάδευση τῆς πνευματικῆς κληρονομιᾶς τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί ἡ μετακένωση τῆς ἁγιορείτικης λατρευτικῆς ἐμπειρίας φαίνεται ὅτι ἄσκησαν ἔντονη ἐπίδραση στίς τοπικές κοινωνίες, ἐπηρεάζοντας συνάμα καί τήν λειτουργική τους παράδοσή.

   Γιά παράδειγμα, μέ τήν, ἐπί σειρά ἐτῶν ἤ καί αἰώνων, τέλεση ἱεροπραξιῶν στούς ναούς τῶν Μετοχίων ἀπό ἁγιορεῖτες ἱερομονάχους ἀλλά καί τήν ἐπιτέλεση τοῦ ἔργου τῆς ἐξομολόγησης καί τῆς πνευματικῆς καθοδήγησης, ἡ ἐπίδραση πού δέχθηκαν οἱ τοπικές κοινωνίες στή λατρευτική ζωή ἀλλά καί στά ἤθη, ἀπό τή μοναχική παράδοση καί τό βίωμα τῆς μοναχικῆς πολιτείας τοῦ Ἄθω, στάθηκε ἀναπόφευκτη. Χαρακτηριστικές εἶναι οἱ περιπτώσεις τῆς δυναμικῆς ἀναζωογόνησης τῆς λειτουργικῆς ζωῆς στήν Ἀθήνα ἀπό τήν παρουσία ἁγιορειτῶν λειτουργῶν στό σιμωνοπετρίτικο μετόχι τῆς Ἀναλήψεως ἀλλά καί τῶν ἐπιδράσεων πού δέχτηκαν ὁρισμένα νησιά, ὅπως ἡ Σκιάθος καί ἡ Σκόπελος, στή λατρευτική τους παράδοση καί τήν ἐν γένει θρησκευτική συμπεριφορά τῶν κατοίκων (βλ. τίς σχετικές μελέτες τοῦ π. Γεωργίου Ρήγα) καθώς καί στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο μέχρι σήμερα τελοῦνται στά νησιά αὐτά οἱ πανηγύρεις καί ἄλλες ἱεροπραξίες.

      Παράλληλα, ἡ παρουσία τῶν Ἁγιορειτῶν στίς τοπικές κοινωνίες μέ τίς συνεχεῖς καί ἔντονες ὑπομνήσεις τῆς ἁγιορείτικης λατρευτικῆς ζωῆς καί τῆς πνευματικῆς ἀτμόσφαιρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τήν ὁποία εἶχαν μεταφέρει στούς μετοχιακούς ναούς ἀλλά καί ἡ περιστασιακή μεταφορά ἱερῶν λειψάνων καί θαυματουργῶν εἰκόνων ἀπό τόν Ἄθωνα, συνέβαλαν στήν αὔξηση τῶν αἰσθημάτων εὐλαβείας τῶν πιστῶν πρός τά σεβάσματα τῆς πίστης. Ἀναφέρουμε γιά παράδειγμα τίς ἐπιδράσεις πού εἶχε ἡ θαυματουργική παρουσία τοῦ τιμίου Σταυροῦ στό ξηροποταμηνό μετόχι στή Σκόπελο τό 1894, τήν τιμή ἁγιορείτικων περίπυστων εἰκόνων, ὅπως γιά παράδειγμα, τήν τιμή τῆς εἰκόνας τῆς Θεοτόκου Πορταϊτίσσης στό ὁμώνυμο ἰβηριτικό μετόχι στίς Κυδωνίες ἀλλά καί τήν τιμή σέ ἱερά κειμήλια, ὅπως ἡ ἁγία Ζώνη τῆς Θεοτόκου στό βατοπαιδινό μετόχι τοῦ Εὐαγγελισμοῦ στή Σάμο.

   Ἐπιπροσθέτως παρατηρεῖται καί μία γενίκευση τῆς τιμῆς ἁγίων πού τιμῶνται ἰδιαίτερα στό Ἅγιον Ὄρος, μέσω τῶν Μετοχίων. Ἀναφέρουμε γιά παράδειγμα τόν ἅγιο Μιχαήλ ἐπίσκοπο Συνάδων, στοῦ ὁποίου τή μνήμη ἀφιερώθηκαν δύο λαυριωτικά μετόχια στή Σκόπελο καί τή Σάμο, μετά ἀπό τά θαύματα πού ἐπιτέλεσε στά δύο αὐτά νησιά ἡ τιμία κάρα του, πού φυλάσσεται στή Μεγίστη Λαύρα.

 Δέν εἶναι ἐπίσης σπάνιες οἱ περιπτώσεις ὅπου σημαίνουσες ἀθωνικές προσωπικότητες (ὅπως ὁ Βενιαμίν Λέσβιος ὁ Παντοκρατορινός στίς Κυδωνίες) κάνουν αἰσθητή τήν παρουσία τους διά μέσου τῶν Μετοχίων, ἐπιδρώντας στήν πνευματική κίνηση καί τήν εὐρύτερη πολιτισμική ἀτμόσφαιρα τῶν τοπικῶν κοινωνιῶν.  

Περίληψη εἰσήγησης τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου, στό Θ΄Διεθνές Συνέδριο: «Ἡ ἐξακτίνωση τοῦ Ἁγίου Ὄρους στόν ὀρθόδοξο κόσμο: τά Μετόχια». Θεσσαλονίκη, 21-23 Νοεμβρίου 2014