ΟΣΙΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ Ο ΥΜΝΟΓΡΑΦΟΣ Ο ΜΙΚΡΑΓΙΑΝΝΑΝΙΤΗΣ: ΟΙ ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΥΜΝΑΓΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

 

          μοναχός Πατάπιος Καυσοκαλυβίτης

Ὁ ὅσιος Γεράσιμος Μικραγιαννανίτης (1905-1991)

 καί τό ὑμναγιολογικό του ἔργο.

 Οἱ νεότερες ἔρευνες

  Ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Ἁγιορεῖτες λογίους τοῦ περασμένου αἰῶνα καί κυρίως ὁ παραγωγικότερος ὑμνογράφος τῆς μεταβυζαντινῆς ἐποχῆς, μέ διεθνῆ μάλιστα ἀναγνώριση, εἶναι, πανθομολογουμένως,  ὁ προσφάτως ἁγιοκαταταχθείς ὅσιος Γεράσιμος ὁ Ὑμνογράφος ὁ Μικραγιαννανίτης (5 Σεπτεμβρίου 1905 - 7 Δεκεμβρίου 1991).

  Ἡ ἐν ἐξελίξει ἔρευνά μας, πτυχές τῆς ὁποίας παρουσιάζονται στήν παρούσα εἰσήγηση, εὐελπιστεῖ νά συμπληρώσει ἕνα σκέλος τῆς προηγηθείσας ἐπιστημονικῆς ἔρευνας σχετικά μέ τήν ὑμναγιολογική παραγωγή τοῦ ὁσίου Γερασίμου Μικραγιαννανίτου, ἀλλά καί νά ἐμπλουτίσει με νέα στοιχεῖα τήν οὔτως ἤ ἄλλως πλούσια βιογραφία του.

     Κατά τήν ἑβδομηκονταετῆ ἐνασχόλησή του μέ τήν ἐκκλησιαστική ποίηση ὁ ὅσιος Γεράσιμος παρήγαγε ἕνα ἐντυπωσιακό σέ ἔκταση καί ποιότητα ὑμνογραφικό ἔργο, τό ὁποῖο μᾶς παραδόθηκε σέ 47 ὀγκώδεις τόμους (μέ σύνολο σελίδων 35.442) καί ὑπολογίζεται σέ περισσότερα ἀπό 2000 Ὑμνογραφήματα τῆς περιόδου 1931-1991. Πρόκειται γιά ἔργα πού ἀποτελοῦν ἀνεκτίμητη παρακαταθήκη καί τά ὁποῖα ἀσφαλῶς πλουτίζουν τήν Ἐκκλησιαστική Γραμματεία μας.

   Ἡ Ἐκκλησία μας ἀποδέχθηκε πολὺ νωρὶς τὸ ἔργο τοῦ νέου ὑμνογράφου της καὶ τὸ ἐνέταξε στή θεία λατρεία, παράλληλα μὲ τὰ ἔργα τῶν προγενέστερων μεγάλων ὑμνογράφων. ὁ ὅσιος Γεράσιμος καθίσταται μιὰ ἀπὸ τὶς σπάνιες περιπτώσεις ὑμνογράφων, τῶν ὁποίων τὸ μεγαλύτερο μέρος τοῦ ἔργου ἀξιοποιήθηκε ἀμέσως στὴν λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Σημαντικό τμῆμα ἀπό τά ὑμνογραφήματά του ἔχουν ἤδη ἐνσωματωθεῖ στά ἐν χρήσει Μηναῖα (16 περίπου Ἀκολουθίες) ἤ ἔχουν τεθεῖ σέ λειτουργική χρήση ἐκδιδόμενα σέ αὐτοτελῆ τεύχη καί ψάλλονται σέ ὅλον τόν ὀρθόδοξο κόσμο, ὅπου λειτουργοῦν ὀρθόδοξοι ναοί καί μοναστήρια. Παράλληλα, πληθώρα χειρογράφων ἤ δακτυλογραφημένων κειμένων παραδίδουν Ἀκολουθίες, Παρακλητικούς Κανόνες, Χαιρετιστήριους Οἴκους, ἀναπληρώσεις Ἀκολουθιῶν, Ἱκετήριες Εὐχές καί ἄλλα ὑμνογραφήματα, ἀλλά καί περιστατικές εὐχές καί ποιητικά ἐπιγράμματα σέ ἱερές εἰκόνες, πού περιμένουν ὑπομονετικά στίς πλούσιες βιβλιοθῆκες, κυρίως τῶν ἀθωνικῶν σκηνωμάτων, τόν ἐκδότη τους.

     Ὅπως ἦταν φυσικό, ἡ καθολική ἀναγνώριση τῆς ἀξίας τοῦ ἔργου τοῦ ὁσίου Γερασίμου στάθηκε ἡ αἰτία γιά τήν ἀπονομὴ πρός τό σεβάσμιο πρόσωπό του διαφόρων διακρίσεων, τόσο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν Πολιτεία. Παρ᾿ ὅλα αὐτά ἡ γνώση τῆς ὑμνογραφικῆς παραγωγῆς τοῦ ὁσίου Γερασίμου δέν ἔχει ἀκόμη μελετηθεῖ μέ συστηματικό τρόπο παρά μόνο ἀποσπασματικά καί ἐπιφανειακά. Για παράδειγμα νά ἀναφέρουμε ὅτι δέν ἔχουν ἐρευνηθεῖ οἱ πηγές τῶν ἔργων του καθώς καί οἱ ἐπιδράσεις πού τό ἔργο αὐτό εἶχε λάβει ἀπό προγενεστέρους ἤ, πού μέ τή σειρά του, ἤσκησε στούς μεταγενεστέρους ὑμνογράφους, ἐντός καί ἐκτός Ἁγίου Ὄρους.  

  Στήν ἐν ἐξελίξει ἔρευνά μας ἀξιοποιοῦνται τά εὑρήματα ἀπό τή μέχρι σήμερα ἔρευνα περί τοῦ ὑμναγιολογικοῦ ἔργου τοῦ ὁσίου Γερασίμου, καί παρουσιάζονται καινούργια, τά ὁποῖα ἀφοροῦν σέ ἄγνωστα καί ἀδημοσίευτα ὑμνογραφήματα ἀλλά καί στόν τρόπο συγκροτήσεως ὑμνογραφικῶν συλλογῶν, ὅπως τό Ἑβδομαδάριον, τό Θεοτοκάριον καί ὁ Ἐνιαύσιος Στέφανος τῆς Ὀρθοδόξου Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας. Ἰδιαίτερη ἔμφαση στην ἔρευνα δίνεται ἐπίσης στά ἁγιολογικά κείμενα τοῦ ὁσίου Γερασίμου ὅπως βιογραφίες-Συναξάρια ἁγίων ἀλλά καί Ὑπομνήματα γιά διάφορες ἑορτές καί λειτουργικές ἀνάγκες, κυρίως ἁγιορειτικῶν μοναστικῶν σκηνωμάτων. Πρόκειται γιά ἔργα τῆς ση­μαί­νου­σας αὐ­τῆς ἁ­γι­ο­ρει­τι­κῆς προ­σω­πι­κό­τη­τας, στά ὁποῖα ἡ μέχρι σήμερα ἔρευνα δέν ἔχει ἐστιάσει, καθώς οἱ περισσότερες ἀναφορές γίνονται στα ποιητικά- ὑμνογραφικά κείμενα τοῦ Ὁσίου.

  Ἡ διαχρονική ὑμνογραφική παραγωγή στό Ἅγιον Ὄρος περιβάλλεται τήν πορφύρα τῆς αἰωνιότητας. Ἐπιπροσθέτως, τό ὑμναγιολογικό ἔργο τοῦ ὁσίου Γερασίμου τοῦ Ὑμνογράφου, μᾶς φωτίζει καί μέ τίς ἀνταύγειες τῆς ἁγιότητος. Γι᾿ αὐτό καί ἡ ἐν ἐξελίξει αὐτή ἔρευνα εὐελπιστεῖ νά ἀναδείξει τήν τεράστια συμβολή τοῦ σπουδαίου αὐτοῦ ἁγιορείτη ὑμνογράφου στήν ἀνάπτυξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας Ὑμνογραφίας (ἰδιαίτερα στή νεότερη ἐποχή) καί νά ἀποτελέσει ἐλάχιστη συμβολή στήν Ἀθωνική Προσωπογραφία καί στή μελέτη τῆς πνευματικῆς κίνησης στό Ἅγιον Ὄρος στό πέρασμα τῶν αἰώνων.

 Περίληψη τῆς εἰσηγήσεως τοῦ μοναχοῦ Παταπίου Καυσοκαλυβίτου κατά τό Ζ΄ Διεθνές Ἐπιστημονικό Ἐργαστήριο τῆς Ἁγιορειτικῆς Ἐστίας. Θεσσαλονίκη. Μουσεῖο Βυζαντινοῦ Πολτισμοῦ. 8 Δεκεμβρίου 2023.