Το Πάσχα στην Κρητική Σχολή αγιογραφίας: Τα Πάθη του Χριστού δια χειρός Θεοφάνους
Μετά την πτώση της αυτοκρατορίας της Κωνσταντινούπολης στους
Οθωμανούς (1453), κατά τη διάρκεια του 15ου-16ου αιώνα στη
Βενετοκρατούμενη Κρήτη (θα περάσει στην εξουσία των Οθωμανών το 1669)
ένας σημαντικός αριθμός ζωγράφων επιδίδονται στη δημιουργία αγιογραφιών,
συνεχίζοντας και διατηρώντας τη βυζαντινή παράδοση. Η ανάπτυξη αστικών
κέντρων στο νησί με διάφορες οικονομικές και πολιτιστικές δραστηριότητες
και η Βενετική κυριαρχία ευνοούν την ανάπτυξη καλλιτεχνικών εργαστηρίων
και συντεχνιών ζωγράφων που παράγουν έργα με κοινά χαρακτηριστικά ως
προς την τεχνοτροπία. Στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα φαίνεται ότι
διαμορφώνεται η λεγόμενη Κρητική Σχολή στην αγιογραφία
(εικονογραφία-τοιχογραφία) με κύριο εκφραστή, φορέα και συντελεστή τον
αγιογράφο που είναι γνωστός με το όνομα Θεοφάνης ο Κρης.
Η τεχνοτροπία της Κρητικής Σχολής έχει βέβαια τις ρίζες της
στη βυζαντινή παράδοση της Κωνσταντινούπολης, ιδιαίτερα στην
καλλιτεχνική παράδοση της ζωγραφικής των Παλαιολόγων. Ωστόσο, οι
Κρητικοί καλλιτέχνες του 16ου αιώνα δεν μιμούνται δουλικά ούτε
αντιγράφουν τα παλαιότερα πρότυπα, αλλά ανασυνθέτουν δημιουργικά
στοιχεία της παράδοσης με τις νέες καλλιτεχνικές θεωρίες του 16ου-17ου
αιώνα. Το έργο των ζωγράφων της Κρητικής Σχολής επηρεάσε σημαντικά την
αγιογραφία των Ορθοδόξων της Ανατολής. Αυτή την περίοδο παρατηρείται
έξοδος των Κρητικών ζωγράφων από το νησί τους προς τις ελληνικές
ηπειρωτικές χώρες όπου καλούνται κυρίως να διακοσμήσουν με τα έργα τους
διάφορες μονές.
Αυτό σημαίνει ότι το έργο των καλλιτεχνών της Κρητικής Σχολής ήταν
γνωστό και αναγνωρισμένο. Ιδιαίτερα, πολύ μεγάλη επιρροή είχε το έργο
του Θεοφάνους, ο οποίος το 1527 προσκλήθηκε να διακοσμήσει το καθολικό
της Μονής του Αγίου Νικολάου του Αναπαυσά στα Μετέωρα. Ο Θεοφάνης
προέρχεται από τον καλλιτεχνικό κύκλο του Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο)
και, για να προσκληθεί στα Μετέωρα, φαίνεται ότι η φήμη του είχε
διαδοθεί και έξω από την Κρήτη. Η ζωγραφική στη μονή του Αγ. Νικολάου
του Αναπαυσά θεωρείται νεανικό έργο του Θεοφάνους. Στα Μετέωρα ο
Θεοφάνης υπογράφει τα έργα του με τον παρακάτω τρόπο: "Χειρ Θεοφάνη
μοναχού του εν τη Κρήτη Στρελίτζας".
Σας παρουσιάζω κάποια από τα νεανικά έργα του Θεοφάνους που
προέρχονται από τη μονή του Αγ. Νικολάου των Μετεώρων.
Θεοφάνης ο Κρης, Η Βαΐοφόρος. Μονή Αγ. Νικολάου-Μετέωρα.
Θεοφάνης ο Κρης, Η απόνιψις του Πιλάτου. Μονή Αγ. Νικολάου-Μετέωρα.
Θεοφάνης ο Κρης, Η Μαστίγωσις. Μονή Αγ. Νικολάου-Μετέωρα.
Θεοφάνης ο Κρης, Ο Χριστός ελκόμενος. Μονή Αγ. Νικολάου-Μετέωρα.
Η Μονή Αγ. Νικολάου στο βράχο του Αναπαυσά στα Μετέωρα όπου βρίσκονται νεανικά έργα του Θεοφάνους από την Κρήτη.
Από τα 1535 ως το 1558 (το 1559 επανέρχεται στο Χάνδακα της Κρήτης) ο
Θεοφάνης ο Κρης βρίσκεται στο Άγιον Όρος ως μοναχός της Αγ. Λαύρας μαζί
με τους δύο γιους του, τον Συμεών και τον Νεόφυτο-Νίφωνα, που
μαθητεύουν κοντά του για να γίνουν και αυτοί ζωγράφοι. Στο Άγιον Όρος θα
εικονογραφήσει σημαντικά έργα σε διάφορες μονές. Το 1545-46 με τη
βοήθεια του γιου του Συμεών ζωγραφίζει στη Μονή του Σταυρονικήτα τις
τοιχογραφίες του καθολικού της μονής με θέμα τα Άγια Πάθη του Χριστού.
Θεοφάνης ο Κρης, Ο Μυστικός Δείπνος. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Η ταπείνωση του Δασκάλου μπροστά στους μαθητές του. Ο Χριστός νίπτει τα πόδια τους.
Θεοφάνης ο Κρης, Ο Νιπτήρ. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Ο Δάσκαλος προσεύχεται στον κήπο της Γεσθημανής, γνωρίζοντας και
περιμένοντας την προδοσία. Η παρουσία των μαθητών του δεν μπορεί να
αλαφρώσει τον πόνο της ψυχής του.
Θεοφάνης ο Κρης, Στον κήπο της Γεσθημανής. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Η τραγική σκηνή της προδοσίας του Διδασκάλου από το μαθητή του.
Θεοφάνης ο Κρης, Η προδοσία. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Ακόμα μία τραγική στιγμή για τον διδάσκαλο. Ο υποτιθέμενος αφοσιωμένος μαθητής του Πέτρος τον αρνείται από φόβο.
Θεοφάνης ο Κρης, Η άρνηση του Πέτρου. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Η άδικη κρίση του Χριστού.
Θεοφάνης ο Κρης, Η Κρίση. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Ο Πιλάτος νίπτει τας χείρας του...αδιαφορεί για την απόδοση δικαιοσύνης.
Ο Ρωμαίος άρχοντας αποφασίζει να μην παρέμβει στις υποθέσεις των
Εβραίων.
Θεοφάνης ο Κρης, Η Απόνιψις του Πιλάτου. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Το μαρτύριο για τον Χριστό έχει αρχίσει. Υπομένει τις δοκιμασίες για τη σωτηρία των ανθρώπων.
Θεοάνης ο Κρης, Ο εμπαιγμός. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Ο Χριστός βαδίζει το δρόμο του μαρτυρίου προς το Γολγοθά...
Θεοφάνης ο Κρης, Ο Ελκόμενος Χριστός. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Η ύστατη στιγμή του μαρτυρίου. Πρέπει να την υπομείνει για φθάσει στην Ανάσταση...
Θεοφάνης ο Κρης, Η Σταύρωσις. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Θεοφάνης ο Κρης, Η Αποκαθήλωσις. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Θεοφάνης ο Κρης, Ο επιτάφιος θρήνος. Μονή Σταυρονικήτα -Άγιον Όρος.
Η μονή του Σταυρονικήτα στο Αγ. Όρος όπου ο Θεοφάνης ο Κρης αγιογράφησε σκηνές από τα Πάθη του Χριστού.
Πηγή: Άννα Αγγελοπούλου
