ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΦΩΚΑ ΣΤΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Οἱ δύο πρῶτες φορητές εἰκόνες βρίσκονται στόν νάρθηκα τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Τίτου. Ὁμοίωμα τοῦ ναοῦ αὐτοῦ ἄλλωστε φέρει στά χέρια του ὁ ἴδιος ὁ αὐτοκράτορας, ὡς κτήτοράς του, κατά κάποιον τρόπο, ἀφοῦ ὁ Νικηφόρος εἶναι ὁ ἐλευθερωτής τῆς Κρήτης τό ἔτος 961/962 ἀπό τους Σαρακηνούς, μέ τήν πνευματική ὑποστήριξη καί φυσική παρουσία τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου (βλ. σχετικά τό παρακάτω ὑπόμνημα). Στο ναό τοῦ Ἁγίου Τίτου, ἕνα παρεκκλήσι εἶναι ἀφιερωμένο στόν ὅσιο Ἀθανάσιο.

   Ἡ δεύτερη ἀπεικόνιση εἶναι λεπτομέρεια σύγχρονης φορητῆς εἰκόνας ἁγιορειτικοῦ ἐργαστηρίου μέ τήν Δέηση (Παντοκράτωρ, Τίμιος Πρόδρομος, Νικηφόρος Φωκᾶς) πού βρίσκεται στόν νάρθηκα τοῦ καθολικοῦ τῆς μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Ἀγκαράθου Ἡρακλείου. Στήν παράδοση τῆς μονῆς ὁ Νικηφόρος θεωρεῖται κτήτοράς της.

Ἡ Κρήτη, ὡς γνωστόν, ἐστέναζεν πιθανῶς ἀπό τοῦ ἔτους 826 ὑπό τόν ζυγόν τῶν Ἀράβων, οἱ ὁποῖοι εἰς στιγμήν ἀδυναμίας τοῦ Βυζαντινοῦ κράτους, ἐφώρμισον ἐκ τῆς Αἰγύπτου καί κατέλαβον τήν νῆσον. Οἱ Ἄραβες αὐτοί ἀνεχαίτισαν τόν πολιτισμόν τῆς Κρήτης, ἀνεμείχθησαν μετά τῶν κατοίκων καί εἰς δευτέραν γενεάν, ἐγένοντο ἡ μάστιξ τῆς Ἀνατολικῆς Μεσογείου, κατατρέχοντες τήν Πελοπόννησον, τάς νήσους τοῦ Αἰγαίου, τήν Μακεδονίαν μετά τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τήν Θράκην καί τήν Μικράν Ἀσίαν. Ὁ ἀγροτικός πληθυσμός τῆς νήσου καί μία ἤ δύο πόλεις αὐτῆς κατώρθωσαν νά μείνουν ἀλώβητοι, ἀνάλωτοι καί πιστοί εἰς τόν Χριστιανισμόν καί τήν Ὀρθοδοξίαν. Πλήν ὅμως, ὁ ἀστικός πληθυσμός τῆς πολυανθρώπου Κρήτης, ὑπέστη μεγάλην φθοράν. Ἡ Κρήτη, κατά τόν ἀείμνηστον καθηγητήν Νικόλαον Τωμαδάκην, κατέστη κέντρον δουλεμπορίας καί βάσις ἐξορμήσεως τῶν πειρατῶν, τῶν Σαρακηνῶν.

  Οἱ Βυζαντινοί πρόγονοί μας, εὐθύς ἀπό τῆς καταλήψεως τῆς Κρήτης, ἐδιωργάνωσαν πολλάκις ἐκστρατείας πρός ἀνακατάληψίν της, ἀλλά ματαίως. Μεγάλοι στόλοι καί ἰσχυροί στρατοί ἐχάθησαν, χωρίς νά ἐπιτευχθῇ τό ποθούμενον ἀποτέλεσμα, ἕως ὅτου, ἐπί βασιλείας τοῦ αὐτοκράτορος Ρωμανοῦ τοῦ Β΄, ἀπεφασίσθη νά σταλῇ ὁ στρατηγός Νικηφόρος Φωκᾶς, ὁ δεινός πολέμιος τῶν Ἀράβων.

   Ὁ Νικηφόρος, πρίν ἀπό τήν ἅλωσιν τοῦ Χάνδακος, ἔστειλε παντοῦ ἀγγελιοφόρους εἰς ὅλα τά μοναστικά κέντρα, ζητῶντας τήν πνευματικήν συμπαράστασιν ὁσίων μοναχῶν πού θά ἠδύναντο νά στηρίξουν τό στράτευμα εἰς τό ἀπελευθερωτικόν του ἔργον, μέ τάς πρός Κύριον εὐχάς των. Ἰδιαιτέρα ὅμως ἐστάθη ἡ ἐπιθυμία τοῦ στρατηγοῦ ὅπως ἔχει σύμμαχόν του τήν φυσικήν παρουσίαν τοῦ φίλου του Ἀθανασίου. Ἡ αὐτοπρόσωπος παρουσία τοῦ πνευματοφόρου ἡσυχαστοῦ Ἀθανασίου θά ἦτο σύμβουλος μέ σύνεσιν καί φρόνησιν καθώς καί προσευχητική θωράκισις καί ἐνισχυτική ἐνθάρρυνσις τῶν στρατευμάτων.

   Ἄς δοῦμε εἰς τό σημεῖον αὐτό, πῶς ὁ βιογράφος τοῦ ὁσίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου ἀφηγεῖται τά γεγονότα, ὑπογραμμίζοντας τήν εὐσέβειαν τοῦ στρατηγοῦ.

«Ὁ δέ κράτιστος Νικηφόρος, τοῦ παντός στρατεύματος τήν ἐξουσίαν πεπιστευμένος ὑπό τῆς ἀνακτορικῆς μεγαλειότητος καί εἰς τήν Κρήτην ἐξαποσταλείς, οὐκ ἦν θαρρῶν τῇ ρωμαϊκῇ δυνάμει, ἀλλά τάς τῶν πατέρων εὐχάς ἐλάμβανεν εἰς βοήθειαν...Καί ἐπειδή ἔφθασε μαθών παρά τοῦ αὐταδέλφου αὐτοῦ καί Πατρικίου Λέοντος, ἐν τῷ Ἄθῳ ἡσυχάζειν τόν Ἀθανάσιον, ἐξέπεμψέ τινας τῶν ὑπ’ αὐτόν διά χελανδίου ἐκεῖσε, τοῦτο μέν αἰτούμενον τήν γερουσίαν εὐχάς βοηθούσας αὐτῷ εἰς τόν κατά τῶν Κρητῶν πόλεμον, τοῦτο δέ σταλῆναι αὐτῷ καί τόν Ἀθανάσιον ἐξάπαντος μετά ἑνός ἤ καί δύο γερόντων».

    Εἰς τόν Ὅσιον, οἱ ἀπεσταλμένοι τοῦ Νικηφόρου τονίζουν ἰδιαιτέρως τήν ἀνάγκην τῆς παρουσίας του εἰς τήν Κρήτην, καθώς ὑπῆρχον ἐκεῖ πολλοί Ἀθωνῖται μοναχοί, αἰχμάλωτοι τῶν Σαρακηνῶν κουρσάρων. Ὅταν ἔλαβαν οἱ Πατέρες τό γράμμα τοῦ Νικηφόρου, πρῶτον μέν ἠσθάνθησαν θαυμασμόν καί μεγάλην ἔκπληξιν διά τήν πολλήν πρός τόν Ἀθανάσιον φιλίαν καί τό σέβας τοῦ στρατηγοῦ, «συναχθέντες δέ ἅπαντες, ἐπέτρεπον αὐτῷ ἀπελθεῖν πρός τόν στρατηγικώτατον  Νικηφόρον. Αὐτός δέ ἐκ πρώτης οὐδόλως ἐπείθετο», συνεχίζει ὁ βιογράφος. Ὅπως μᾶς πληροφορεῖ εἰς τό Τυπικόν του ὁ ἴδιος ὁ Ὅσιος, ὁ Νικηφόρος πολλάς φοράς ἔστειλεν ἐπιστολάς εἰς αὐτόν διά νά τόν πείσῃ νά κατέλθῃ εἰς τήν Κρήτην. Γράφει ὁ ἴδιος ὁ Ὅσιος: «Ἐχόμενος [ὁ Νικηφόρος] τῶν ἀγώνων, πλειστάκις ἡμῖν ἐν τῇ νήσῳ περαιωθέντας πρός αὐτόν ἀφικέσθαι. Ἡμῶν δέ μή βουληθέντων εἶξαι, γράμμασι πυκνοτέροις ἐκέχρητο μή ποιησάμενος ἔκδοσιν, ἕως πρός αὐτόν τήν ἄφιξιν ἐποιησάμεθα». Ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος, πού ἤξευρε νά ἐμπιστεύεται τά πάντα εἰς τόν Θεόν καί ὄχι εἰς τήν ἀνθρωπίνην ἀδυναμίαν, ἀνέβαλλε τήν ἀναχώρησίν του.

   Τέλος, οἱ ἀθωνῖται ἀσκηταί κατάφεραν νά πείσουν τόν ὅσιον Ἀθανάσιον νά ὑπερβῇ τούς δισταγμούς τούς ὁποίους προέβαλλε γιά νά ἐγκαταλείψῃ τήν ἡσυχίαν τῶν Μελανῶν. Τότε ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος, λαμβάνοντας ὡς συνοδείαν του ἕναν γέροντα μοναχόν «ἐπί τήν Κρήτην ἐξέπλευσεν. Ὁ γοῦν εὐσεβέστατος Νικηφόρος, καταλαβόντων αὐτῶν, ἰδών τόν Ἀθανάσιον, ἠσπάσατο μέν καί ὡς πατέρα ἐτίμησεν αὐτοῦ πνευματικόν». 

   Ὁ Νικηφόρος, ἐθεώρησε ἰδιαιτέραν εὐλογίαν τό γεγονός, ὅτι μέ τήν ἄφιξιν τοῦ Ἀθανασίου εἰς τήν Κρήτην, ἐκυρίευσεν τόν Χάνδακαν, ὅπως λεγόταν τήν ἐποχή ἐκείνη τό Ἡράκλειο. Μετά τόν δεινόν χειμῶνα τοῦ ἔτους 961/962, πίπτει ὁ Χάνδαξ καί μετ’ αὐτόν αἱ ἅλλαι πόλεις τῆς νήσου. Ἡ σωστή προετοιμασία τῆς ἐκστρατείας, ὁ πολυάριθμος στόλος καί στρατός μετά τῶν βοηθητικῶν πλοίων, ἡ ἐξαίρετος πολεμική τακτική, τό θάρρος καί ἡ ἔνθεος πίστις τοῦ Νικηφόρου, ἐπέφερον τό ποθούμενον ἀποτέλεσμα.

   Ταυτοχρόνως, ὁ ὅσιος Ἀθανάσιος, μέ τήν βοήθεια τοῦ Νικηφόρου, φρόντισε διά τήν ἀνεύρεσιν, ἀπελευθέρωσιν καί τήν ἐπαναφοράν εἰς τόν Ἄθω τῶν αἰχμαλώτων μοναχῶν.